«Ҫӑлкуҫ» кафере паян чӑвашсен Ҫӑварнине уявласа пылпа икерчӗ ҫирӗҫ. Мероприятие Чӑваш наци культурин «Сӑвар» фончӗ йӗркелерӗ.

Чи малтанах пухӑннисем Шупашкарти Арбат урамӗнче вырнаҫнӑ юпа патне кайса ваттисене ҫӑкӑрпа асӑнчӗҫ, кӗлӗ сӑмахӗсене каларӗҫ. Тӗлпулӑвӑн малалли пайӗ ӑшӑ кафере иртрӗ — чӑваш наци юхӑмӗнче палӑрнӑ ҫынсем «Алран кайми, аки-сухи» юрра ушкӑнпа юрларӗҫ, ваттисене асӑнчӗҫ, хӗле ӑсатса ҫӑва хӑвӑртрах ҫитме йыхравларӗҫ.

Нумаййӑн пухӑнмарӗҫ пулин те чӑвашлӑх умӗнче тӑракан ҫивӗч ыйтусене сӳтсе явма та вӑхӑт тупрӗҫ: Конституцирен «патшалӑх» сӑмаха кӑларса пӑрахнине, вӑл республикӑна мӗнле витӗм кӳнине, ӑна тавӑрма мӗн-мӗн тума пултарнине. Ҫитес вӑхӑтри мероприятисем пирки те сӑмах пулчӗ, вӗсене ҫитсе кашни хӑйӗн сумлӑ сӑмахне калама пулчӗ.

Республикӑн тулашӗнче пурӑнакан хастар чӑвашсем тӑван халӑхӑмӑрӑн культурине манманни, ӑна хӑйсем пӗлнӗ тата пултарнӑ таран аталантарма тӑрӑшнине палӑртма кӑмӑллӑ. Самар тӑрӑхӗнчи йӑхташӑмӑрсем те ку енӗпе хастар.

Ҫитес уйӑхӑн 12-мӗшӗнче, акӑ, вӗсем пултаруллӑ сцена ӑстисене палӑртма конкурс ирттерме шухӑшласа хунӑ. Вӑл Чӑваш Енре ҫулсерен иртекен «Кӗмӗл сасӑ» эстрада фестивальне хутшӑнма тивӗҫ юрӑҫа суйламалли ӑмӑрту пулӗ. Фестиваль хулари Воронеж урамӗнчи 9-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ Туслӑх ҫуртӗнче 11 сехетре пуҫланмалла. Самар тӑрӑхӗнчи чӑвашсем кунашкаллине кӑҫалхипе 14-мӗш хут ирттереҫҫӗ. Кунсӑр пуҫне вӑл тӑрӑхри маттур йӑхташӑмӑрсем чӑваш хореографи ушкӑнӗсене «Чӑваш ташши» фестиваль-конкурса йыхравлаҫҫӗ.

«Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш» видеосӑвӑсен конкурсӗ майӗпен ҫӗнӗ ӗҫсемпе пуянланса пырать. Кӑна эсир пирӗн «Видео» пайӗ урлӑ та лайӑхах курма пултаратӑр ӗнтӗ — кашни кун 2–3 ҫӗнӗ ӗҫ хушса пыратпӑр. Ӗҫсем кӑна мар, йӗркелӳҫӗсен йышӗ те пысӑкланать. Нумай пулмасть вӗсен шутне ЧНК та кӗчӗ.

ЧНК президенчӗ Н.Ф. Угаслов «Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш» конкурс пӗлтерӗшӗ пысӑк пулнине ӑнланса ӑна йӗркелесе ирттерме, хутшӑнакансене пур енлӗн хавхалантарма парнесемпе, хисеп хучӗсемпе чыслама пулнӑ. Ку конкурс Раҫҫейри регионсем шайӗнче иртнине шута илсе Чӑваш наци конгресӗн Президиумӗ конкурс положенине ытти республикӑсемпе облаҫсене хӑйсен ҫыхӑнӑвсем урлӑ ҫитерме пулӑшма шантарнӑ.

Аса илтеретпӗр, ӗҫсене ака уйӑхӗн 15-мӗшӗччен йышӑнаҫҫӗ. Унӑн положенийӗпе тӗплӗнрех ҫакӑнта паллашма пулать.

Чӑваш Енре ача пахчинчи тата шкулсенчи шӑпӑрлансем валли конкурс пуҫарнӑ. Вӑл «Манӑн чӑваш сувенирӗ» ятлӑ.

Конкурс ятӗнчен паллӑ ӗнтӗ: ӗҫсене ҫак темӑпа хатӗрлемелле. Заявкӑсене ака уйӑхӗн 30-мӗшӗччен ЧР Наци вулавӑшӗнче йышӑнаҫҫӗ. Конкурс йӗркелӳҫисем пӗлтернӗ тӑрӑх, ачасен ӗҫсене аслисем пулӑшмасӑрах хатӗрлемелле. Тӗслӗхрен, тӗрлемелле, йывӑҫран касса кӑлармалла.

Чи лайӑх ӗҫсене жюри пайташӗсем суйлӗҫ. Ҫӗнтерӳҫӗсене тӑватӑ категорипе палӑртаҫҫӗ: 7 ҫулчченхисем, 8–11 ҫулсенчисем, 12–14 ҫулсенчисем, 15–17 ҫулсенчисем.

Кунсӑр пуҫне ҫу уйӑхӗнче тӗнче тетелӗнче куракансем кӑмӑлланӑ ӗҫе сасӑлавпа палӑртӗҫ. Конкурса хутшӑннисене «Ясна» этноэкологи комплексне каймашкӑн 20 процент йӳнӗрех путевка парӗҫ. Мала тухнисене вара хаклӑ парнесемпе хавхалантарӗҫ.

Паян техника ӑслӑлӑхӗсен тухтӑрӗ, профессор, Раҫҫейӗн тава тивӗҫлӗ газ промышленоҫӗн ӗҫченӗ, чӑвашлӑхшӑн укҫи-тенкине шеллемен Василий Васильевич Николаев пурӑннӑ пулсан 77 ҫул тултарнӑ пулӗччӗ. Шел, те 2007 ҫулта вӑл пирӗнтен уйрӑлчӗ. Ҫавах та унӑн ырӑ ӗҫне астӑвакансем ҫук мар. Паян кӑнтӑрла чӑваш хастарӗсем унӑн палӑкӗ патне чечексем хучӗҫ. Мероприятие Константин Василевич Иванов ячӗллӗ фонд ертӳҫи Иванов Виталий Петрович йӗркеленӗ.

Пухӑннисен йышӗнче Иванов Виталий Петрович профессор, «Сӑвар» чӑваш наци культурин фончӗн ҫыннисем, Чӑваш Ен художникӗсен пӗрлӗхӗн пайташӗсем — Юрий Ювенальевпа Владислав Николаев — тата ыттисем пулчӗҫ.

Николаев Василий Васильевич 1939 ҫулхи нарӑсӑн 11-мӗшӗнче Пушкӑрт Республикине кӗрекен Авӑркас районӗнчи Чӑваш Хурамалӗнче ҫуралнӑ. Ӗпхӳри нефть техника универститӗнче пӗлӳ пухнӑ. 1956–1976 ҫулсенче Салават хулинче ӗҫленӗ, 1976 ҫултанпа «Оренбурггазпром» ПО тӗп директорӗ вырӑнӗнче тӑрӑшнӑ. 2002 ҫулта канӑва тухнӑ хыҫҫӑн вӑхӑтне чӑваш халӑхӗн кун-ҫулне тӗпчес ӗҫе уйӑрнӑ. Вӑл пурӗ 85 ӑслӑлӑх ӗҫӗ ҫырнӑ, вӗсен шутне чӑвашсен историйӗпе культури пирки ҫырнӑ 11 монографи кӗрет.

Малалла...

Иртнӗ эрнекун, нарӑсӑн 5-мӗшӗнче, Мускаври «Avanclub» калаҫу клуб хастарӗсем карачай-балкар ҫамрӑкӗсене аталантарма йӗркеленӗ «Эльбрусоид» фондне хӑнана кайнӑ. Сӑмах май, иртнӗ ҫул вӗҫӗнче, раштавӑн 18-мӗшӗнче, Чӑваш Енӗн РФ Президенчӗ ҫумӗнчи тулли праваллӑ элчелӗхӗнче «Эльбрусоид» фончӗн пайташӗсемпе тӗл пулнӑ.

Фонда хӑнана кайсан «Avanclub» пайташӗсене ӑшшӑн кӗтсе илнӗ, тутлӑ чейпе сӑйланӑ. «Хӗрӳ калаҫу пынӑ май, пӗр-пӗрин пирки (халӑх, чӗлхе пирки...) ыйтса пӗлтӗмӗр. Эпир вӗсен проекчӗсемпе, вӗсем вара пирӗн ӗҫ-хӗлпе интересленчӗҫ», — тесе пӗлтерет унта пулнӑ Оксана Антонова. Унтан вӑл тата ҫакна хушса хурать: «Тӗллевӗмӗрсем пӗрех-ҫке».

Карачай-балкар хастарӗсене икчӗлхелӗхе аталантарас ыйту, тӑван чӗлхепе салам хучӗсене хатӗрлес ӗҫ уйрӑмах килӗшнӗ. Пирӗннисене вара вӗсен мобильлӗ хушӑмӗсем кӑмӑла кайнӑ. Ку енчен карачай-балкар ҫамрӑкӗсем хӑйсен опычӗпе паллаштарма та хирӗҫ мар-мӗн.

РФ Президенчӗ ҫумӗнчи Чӑваш Республикин тулли праваллӑ элчи Леонид Волков Раҫҫейри общество телекуравне ҫитнӗ. Унта вӑл телекомпанин тӗп директорӗн пӗрремӗш ҫумӗпе Александр Пономаревпа тӗл пулнӑ.

Тӗлпулура граждан обществинче МИХсен рольне пысӑклатас ыйтусене сӳтсе явнӑ. Калаҫу сехет ҫурӑна тӑсӑлнӑ. Леонид Волков чӑваш халӑхӗн историйӗпе культури пирки каласа кӑтартнӑ. Вӑл телекуравра Раҫҫейри халӑхсен йӑли-йӗркипе паллаштаракан тепӗр ярӑм тума сӗннӗ. Унтах Владимир Васильевпа Зоя Яковлева хӑйсен фильмне, Тӗменти чӑвашсем пирки ӳкернӗскере, кӑтартнӑ.

Тӗлпулу вӗҫленсен Леонид Волков общество телекуравне Чӑваш Ен хӑтлавне чӗннӗ. Лешсем хирӗҫлемен.

Сергей Щербаков историк

Нарӑс уйӑхӗн 4-мӗшӗнче, кӗҫнерникун, Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗнчи «Чӑваш кӗнеки» центрта тӑван халӑхӑмӑрӑн тата тӑван тӑрӑхӑмӑрӑн историне тата культурине юратакансен клубӗн черетлӗ занятийӗ иртмелле.

Ку клуба вулавӑшра 2013 ҫулта пуҫарса янӑ. Унӑн тӗллевӗ пирки ӑнланма йывӑр мар: вӑл тӑван халӑхӑмӑрӑн кун-ҫулӗпе кӑсӑкланакансене — историксене, тӗпчевҫӗсене, таврапӗлӳҫӗсене, студентсене, шкул ачисене — пӗрлештерет.

Клуб занятийӗсем кӑсӑклӑ иртнине пӗлтернӗ май унӑн пайташӗсем ҫивӗч тӗрлӗ ыйтӑва хӗрсе сӳтсе явни пирки ӗнентерет республикӑн Культура министерстви.

Черетлӗ заняти ыран 18 сехетре пуҫланмалла. Унта истори ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ, «Государственные символы Чувашской Республики: история создания, проекты, документы и материалы», «Национальное самоопределение чувашского народа в начале XX века: идеологический аспект» кӗнекесен авторӗ Сергей Щербаков 20-мӗш ӗмӗр пуҫламӑшӗнчи наци юхӑмӗн аталанӑвӗ пирки калаҫу пуҫарӗ.

(2016 ҫулхи кӑрлачӑн 28-мӗшӗнче Ваттисен тӗп канашӗн анлӑ ларӑвӗнче каланисенчен)

Ларӑва уҫнӑ чухне калани

Чӑваш Ваттисен Тӗп канашӗ 1988 ҫултанпа йӗркеллех ӗҫлесе пырать. Ялсенче, тӗрлӗ организацисемпе учрежденисенче, вӑл шутра ЧР элтеперӗ ҫумӗнче те Ваттисен канашӗсем йӗркеленсе ҫитрӗҫ. Вӗсен кашнин хӑйсен тӗллевӗсем, майӗсем, ӗҫӗсем. Ял тӑрӑхӗсен ертӳҫисемпе ял мухтарӗсем (старостисем) хастар ҫӗрте Ваттисен канашӗсем питӗ тӑрӑшуллӑ. Вӗсем курӑмлӑ ӗҫсем тӑваҫҫӗ.

Ӗҫлекене тиркекен те пур, ырлакан та пур. Ыйтусем килеҫҫӗ: Республика пуҫлӑхӗ ҫумӗнче, ЧНКара Ваттисен канашӗсем пур чухне пирӗн Тӗп канаш кирлӗ-и? теҫҫӗ. Кирлӗ. Пӗри теприне чӑрмантармасть. Граждансен обществине тӑвас тесен, Путин каланисене шута хурас пулать — вӗсем нумайрах та ӗҫлӗрех пулни кирлӗ. «Мы развиваем и будем развивать инструменты прямой демократии, имея в виду самые разные общественные организации. Но не может быть одинаковых клише в области демократии — американской, европейской, немецкой, российской, индийской», — терӗ В.

Малалла...

Чӑваш Енре пурӑнакансем хӑйсен тӗпренчӗкӗсем валли чӑвашла ятсем те суйлаҫҫӗ. Иртнӗ ҫул ҫуралнӑ пепкесене хӑш-пӗр ашшӗ-амӑшӗ Илемпи, Юман, Айдар, Хастар ят хунӑ.

Республикӑн Юстици министерстви иртнӗ ҫулхине тишкернӗ тӑрӑх, уйрӑмах анлӑ сарӑлнӑ арҫын ача ячӗсем хушшинче — Кирилл, Максим, Артём, Дмитрий, Егор, Роман, Александр, Михаил, Иван, Илья.

Хӗрачасене Анна, Мария, Виктория, Анастасия, Дарья, Валерия, Ксения, София, Екатерина, Елизавета тесе ҫыртаракансем ытларах.

Вырӑссен авалхи ячӗсене кӑмӑллакан ашшӗ-амӑшӗ хӑйсен пӗчӗк пӑхаттирӗсем валли Гордей, Матвей, Савелий, Семён, Степан, Арсений, Мирон, Макар, Прохор, хӗр ҫуралсан Захар, Елисей, Анисия, Есения, Таисия, Устиния, Варвара ятсене суйланӑ.