Чӑваш Ене тепӗр тискер хыпар кисретнӗ. 5-ри ача пурнӑҫӗ татӑлнӑ. Ку — ӑнсӑртран мар. Ӑна 21 ҫулти каччӑ вӗлернӗ тесе шутлаҫҫӗ.

Йӗрке хуралӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, ку ӗҫ ҫурла уйӑхӗн 7-мӗшӗнче каҫхине Вӑрнар районӗнчи Мӑн Явӑш ялӗнче пулнӑ. 5 ҫулти хӗрача ялта асламӑшӗ патӗнче хӑнара пулнӑ.

Вырӑнти халӑх пӗлтернӗ тӑрӑх, пӗчӗк хӗрача картишре уҫӑлса ҫӳренӗ. Ҫамрӑк арҫын ӑна хӑйӗн патне илӗртсе кайнӑ. Каччӑ хӑй те пӗлӗшӗсем патне хӑнана килнӗ пулнӑ.

Хайхи каччӑ хӗрачана сарайне илӗртсе кӗнӗ. Унта вӑл ачана мӑшкӑлланӑ та вӗлернӗ.

Халӗ ҫак ӗҫе тума пултарнӑ каччӑна тытса чарнӑ. Ку ӗҫе халӗ тишкереҫҫӗ.

«Про Город» архивӗнчи сӑн

Республикӑра ачасем ҫӳллӗ вырӑнсенчен ӳксе суранланни, е унран та хӑрушӑраххи, вилни пирки яланах асӑрхаттараҫҫӗ. Шел те, чылайӑшӗ уямасть ҫакна. Ӗнер Шупашкарта каллех пысӑк инкек пулнӑ.

Шупашкарти кӑнтӑр-хӗвеланӑҫ районӗнче ӗнер, ҫурлан 6-мӗшӗнче, балконран ача ӳкнӗ. Кун пирки «Про Город» хаҫата Аня Килеева пӗлтернӗ. Унӑн тусӗ ҫав ҫуртра пурӑнать. Вӑл ӳкнӗ ача макӑрнине илтнӗ.

Унтан ҫав вырӑна васкавлӑ медпулӑшу килнӗ. Полицейскисем те ҫитнӗ. Пиллӗкри ача ҫиччӗмӗш хутри балконран ӳкнӗ.

Шел те, ачана пульницӑна илсе кайнӑ чухне вӑл вилнӗ. Халӗ лару-тӑрӑва уҫӑмлатаҫҫӗ. Халӗ ку ыйтупа следстви комитечӗ ӗҫлет. Малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, ача ун чухне пӗччен пулнӑ.

Етӗрне хулинче пурӑнакан 27 ҫулти арҫын йӗрке хуралҫисене «Форд Фокус» ятлӑ урпапа ҫухални пирки пӗлтернӗ. Инкек тӳсекен ӑнлантарнӑ тӑрӑх, урапа район центрӗнчи Комсомольски урамӗнче ларнӑ, ҫавӑнтан такамсем ӑна пӗҫертсе кайнӑ та. Анчах вырӑнти йӗрке хуралҫисемпе республикӑн Шалти ӗҫсен министерствин Пуҫиле шыравӗн управленийӗн ӗҫченӗсем итлеме итлеҫҫӗ те, анчах пуҫа та ӗҫлеттереҫҫӗ. Вӗсем арҫын суйса пӗлтернине палӑртаҫҫӗ.

Машинӑна ҫамрӑк кивҫенле илнӗ, ӑна та вӑл тӳлесе татман. Тата унӑн тӗрлӗ штраф тӳлемелле пулнӑ. Парӑма шыраса илейменнине кура суд приставӗсем урапа тӗлӗшпе арест хума йышӑннӑ. Ҫамрӑк арҫын парӑма татас тесе машина ҫухалнӑ пек тӑвас та страховани укҫиллӗ пулас тенӗ. Суйса евитленишӗн халӗ ун тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ.

Шӑмӑршӑ районӗнче — пысӑк ҫухату. Пӗр ҫемьере ачана, унӑн ашшӗне тата асламӑшне урапа ҫапса кайнӑ. Вилмеллех.

Ку тискер ӗҫ Илемре, ҫурла уйӑхӗн 2-мӗшӗнче, «Шӑмӑршӑ — Суйкӑн» автоҫул ҫинче 20 сехет тӗлнелле пулнӑ. Шӑмӑршӑра пурӑнакан ҫемье ҫулпа утнӑ. Ҫав вӑхӑтра вӗсем ҫине урапа пырса кӗнӗ.

Йывӑр сурансене пула 38 ҫемье пуҫӗ (унӑн ҫуралнӑ кунӗ иртсе кӑна кайнӑ пулнӑ), унӑн 66-ри амӑшӗ тата виҫҫӗри ывӑлӗ вилнӗ. Арҫыннӑн арӑмӗ тата 2008 ҫулта ҫуралнӑ тепӗр ывӑлӗ те ҫавӑнтах пулнӑ. Вӗсене пульницӑна илсе ҫитернӗ.

Малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, «Форд-Фокус» урапа водителӗ тепӗр урапана хӑваласа иртнӗ чухне руле тытайман та ҫуран утакансем ҫине кӗрсе кайнӑ.

Кун тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. Арҫынна, урапа хуҫине, халех тытса чарас ыйтӑва пӑхса тухаҫҫӗ.

Шупашкар районӗнче пурӑнакан пӗр хӗрарӑм упӑшкине вӗрекен шывпа сапнӑ. Тӗпчевҫӗсем пӗлтерни тӑрӑх хакласан ку пӑтӑрмах хӗрсе кайнӑ самантра ӑнсӑртран сиксе тухнӑ темелле мар.

Ҫу уйӑхӗн 4-мӗшӗнче, ҫурҫӗр ҫитеспе, ҫемьере харкашу сиксе тухнӑ. Кайран арҫын ҫывӑрса кайнӑ. Тарӑхнӑ арӑмӑн, вӑл хӑй ӳсӗр пулнӑ, ыйхи вӗҫсе кайнӑ курӑнать. Вӑл 15 литр кӗрекен савӑтпа шыв ятарласа вӗретнӗ тесе пӗлтереҫҫӗ тӗпчевҫӗсем. Ҫав шывпа 49 ҫулти хӗрарӑм хуп турттаракан упӑшкине пырса сапнӑ та.

Арҫыннӑн кӗлетки 75 процент таран пиҫсе кайнӑ. Кӗлеткин 40 проценчӗ уйрӑмах сиенленнӗ.

Ҫынна ятарласа йывӑр сиен кӳнӗ фактпа пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. Ӑна Шупашкар район прокуратури нумаях пулмасть ҫирӗплетсе суда ярса панӑ.

Инкек пулнӑ вырӑнта

Чӑваш Енре йӗрке хуралҫи ҫул урлӑ каҫакан хӗрарӑма ҫапса кайнӑ. Вырӑнтан пӑрахса кайман-ха вӑл, хытах та амантман, анчах йӗрке хуралҫинче ӗҫленӗ май пысӑках мар ҫак инкек те шӑв-шав ҫуратнӑ. Ҫул-йӗр ҫинчи пӑтӑрмах пирки республикӑн Шалти ӗҫсен министерстви тӗрӗслев те пуҫарнӑ. Арҫын-полицейски хӑйӗн урапине тытса пынӑ, вӑл ӳсӗр пулман.

Кунсӑр пуҫне тата ҫакӑ паллӑ. Инкек ӗнер Шупашкарта каҫхи ултӑ сехетре Шупашкарта пулса иртнӗ.

Ленин проспектӗнчен Карл Маркс урамне пӑрӑннӑ вырӑнта полицире тӑрӑшакан арҫын ҫул урлӑ каҫакан 33 ҫулти хӗрарӑма машинӑпа пырса ҫапнӑ. Вӑл кӑштах кӑна суранланнӑ. Кӑштах инкек тӳснӗ хӗрарӑма пульницӑна хумалла туман, пӗрремӗш медицина пулӑшӑвӗ кӳнӗ хыҫҫӑн киле янӑ.

Ҫынна вӗлересси шӑна вӗлересси пек кӑна тейӗн Шупашкарта пурӑнакан 50 ҫулти хӗрарӑмшӑн. Ҫак ҫула ҫитиччен вӑл икӗ ҫынна вӗлерме ӗлкӗрнӗ.

1997 ҫулта ӑна ҫынна вӗлернӗшӗн 12 ҫуллӑха хупнӑ пулнӑ-ха. Тӗрмерен иртерех кӑларнӑ курӑнать, 2005 ҫулта каллех ӑна айӑпланӑ. Ун чухне ҫынна йывӑр суран кӳрсе вӗлернишӗн тепӗр хутчен суд тенкелӗ ҫине лекнӗ. Иккӗмӗш хут айӑпланӑ чух 8,5 ҫуллӑха кирпӗч шутлама ӑсатма йышӑннӑ. Ирӗке вӑл 2013 ҫулхи ҫурла уйӑхӗнче тухнӑ. Анчах кӑҫалхи ҫу уйӑхӗн 8-мӗшӗнче хӗрарӑм каллех тепӗр преступлени тунӑ.

Ҫав кунхине вӑл хӑй килӗнче пӗр арҫынпа эрех ӗҫсе ларнӑ. Сӑра сакки сарлака теҫҫӗ те, тем пайлайман икӗ ӳсӗр — хирӗҫсе кайнӑ. Хӗрарӑм тарӑхса кайса алла ҫӗҫӗ ярса илнӗ, унпа арҫынна вилмеллех чикнӗ. Халӗ хӗрарӑма каллех суд тенкелӗ ҫине лартӗҫ. Тӗпчевҫӗсем ӗҫе вӗҫне ҫитернӗ.

Эс мана - эп сана...

Чӑваш Енӗн тӗпчевҫисем республикӑн Экономика министерствин пайӗсенчен пӗрин пуҫлӑхӗ тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. 39 ҫулти хӗрарӑм-пуҫлӑх, унӑн ывӑлӗ тата паллаканӗ каварлашса преступлени тунӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ. Тӳре-шара пуканне йышӑнаканскер пысӑк виҫепе сӗтев илнине виҫӗ тӗслӗх палӑртнӑ. Унӑн паллаканӗпе ывӑлӗ ку енӗпе хӗрарӑма пулӑшса пынӑ пулать.

Тӗпчевҫӗсем пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫалхи ҫӗртмен 18–19-мӗшӗсенче хӗрарӑм-пуҫлӑх маларах каланӑ паллаканӗпе хӑйӗн ывӑлӗ пулӑшнипе фирмӑсенчен пӗрин пуҫлӑхӗнчен 200 пин тенкӗ укҫа илнӗ. Ку укҫашӑн министерствӑри хӗрарӑм фирмӑна хура тата тӗрлӗ тӗслӗ тимӗр тирпейлессипе ӗҫлеме ирӗк пама пулнӑ. Унччен кӑҫалхи пуш тата ҫӗртме уйӑхӗсенче хӗрарӑм ҫавӑн пек ирӗк панишӗн тепӗр икӗ коммерци организацийӗн ертӳҫисенчен 100-шер пин тенкӗ сӗтев илнӗ теҫҫӗ.

Халӗ ку ӗҫпе тӗпчев малалла пырать.

Патӑрьел районӗнчи пӗр ялти культура ҫурчӗ 400 алӑклӑ пулса тухнӑ. Ун пекки пулма пултараймасть тесе тӗлӗнет-тӗр вулакан. Анчах хут ҫинче темле те «ӳкерсе» хума май пур мар-им вара? Шӑпах ҫавӑн пек хӑтланнӑ та асӑннӑ районти 30 ҫулти усламҫӑ.

Вӑл ялти культура ҫуртне юсасси пирки муниципалитет килӗшӗвӗ туса ӗҫе пуҫӑннӑ. Вӗҫне ҫитернӗ хыҫҫӑн 2012-мӗш ҫулта икӗ чӳрече вырнаҫтарни тата 400 алӑка сӳтсе йӗркене кӗртни пирки отчет тунӑ. Ҫав хут тӑрӑх усламҫӑна хыснаран 140 пин тенкӗ тӳленӗ.

400 алӑклӑ культура ҫуртне юсани пирки нумаях пулмасть пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. Усламҫӑна халӗ улталанӑшӑн явап тыттарас хӑрушлӑх пур. Анчах ҫакна та палӑртмалла: тӗпчев пынӑ вӑхӑтра вӑл мӗнпур тӑкака саплаштарнӑ — улталаса илнӗ укҫана тавӑрса панӑ.

Кирек кам та хӑйӗн ачи-пӑчине ырӑ тӑвасшӑн. Йӗпреҫ районӗнчи Эйпеҫ ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ те хӗрӗшӗн тӑрӑшнӑ. Анчах чӗрҫи ҫинче сиктерсе, пуҫран шӑлса ӳстерсе пурнӑҫ ҫулӗ ҫине тӑратнипех ҫырлахман вӑл, ӑна укҫаллӑ тӑвасшӑн пулнӑ. Саккунлӑ мар майпа.

Ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗнче ӗҫленӗ май ашшӗ хӗрӗ ялта пурӑнать, унта ҫурт хӑпартма укҫа тӑкакланӑ тесе социаллӑ тӳлев илес тенӗ. Шупашкарта ҫемйипе пурӑнаканскере унччен шутра тӑнӑ вырӑнтан кӑларса паллакансем патне пропискӑна тӑратнӑ. Унта, чӑн та, ҫемьене пурӑнма хӗсӗк пулнӑ. Капла туни ҫамрӑк хӗрарӑмӑн ҫурт-йӗр условине лайӑхлатмаллине ӗнентерме кирлӗ пулнӑ. Кайран ӑна вӑл ҫурт-йӗр условине лайӑхлатас ӗмӗтлисен районти списокне те кӗрттернӗ. Ӗҫ кал-кал пынӑ — кӗҫех 420 пин ытларах тенкӗ пуҫлӑх хӗрне тивӗҫнӗ. Вӑл «кӗмӗле» федераци, республика тата вырӑнти хыснасенчен уйӑрнӑ.

Улталаса патшалӑхран укҫа илнӗ пуҫлӑх хӗрӗ пирки те, пуҫлӑх пирки те пуҫиле ӗҫсем пуҫарнӑ. Халӗ ҫак икӗ ӗҫе пӗр ҫӗре пӗрлештернӗ, тӗпчев малалла пырать.