Юлашки 150 ҫул хушшинче пирӗн ҫӗршывра 14 чӗлхе ҫухалнӑ. Вӗсенчен 5-шӗ Совет Союзӗ арканнӑ хыҫҫӑн пӗтнӗ. «Пӗтес хӑрушлӑхра тата 18 чӗлхе тӑрать, мӗншӗн тесен вӗсемпе халӑхсен представителӗсен 20 проценчӗ ҫеҫ калаҫать», — хӑратмалла хыпар пӗлтернӗ Тутарстанри «Сувар» хаҫат.

Пӗрлештернӗ нацисен организацийӗ 2019 ҫула вырӑнти тӗп халӑхсен чӗлхисен ҫулталӑкӗ тесе ытахальтен палӑртман-тӑр. Хальхи вӑхӑтра тӗнчере 7 пине яхӑн абориген чӗлхи пулсан вӗсемпе этемлӗхӗн 4 проценчӗ ҫеҫ усӑ курать иккен. Ҫӗр ҫинче кашни икӗ эрнере пӗр чӗлхе ҫухалнине пӗлтереҫҫӗ.

Раҫҫейре — 190 наци. Вӗсенчен ҫӗре яхӑн — тӗп халӑхсем. Ҫӗршыври ӑслӑлӑх академийӗн чӗлхе институчӗ Раҫҫейре 150 чӗлхе тесе палӑртнӑ. Диалектсене шута илсен, 300-тен ытларах-мӗн.

Чӗлхесе пӗтнин тӗп сӑлтавӗ унпа килте калаҫманни теҫҫӗ.

Раҫҫейри чи хӑрушсӑр региона палӑртнӑ. Регионсенчи ыйтусенче тӗпчекен институт хӑш тӑрӑхра епле пурӑннине шута илнӗ. Ятарлӑ танлаштарӑм палӑртнӑ тӑрӑх, Чукотка автономи округӗнче криминаллӑ лару-тӑру енчен питех те лӑпкӑ.

Рейтинга йӗркелекенсем ҫапӑҫакан-харкашакансемпе хӗнекен-вӗлерекенсене картса пынипех ҫырлахман. «Российская газета» (чӑв. Раҫҫей хаҫачӗ) пӗлтернӗ тӑрӑх, Росстатӑн, Федерацин налук службин, Тӗп прокуратурӑн, Шалти ӗҫсен министерствин, Федерацин казначействин, Раҫҫей банкӗн кӑтартӑвӗсене шута илнӗ. Тепӗр майлӑ каласан, преступлени тунине кӑна мар, шалу тата ӗҫсӗрлӗх виҫине, чухӑнлӑх индексне тата ыттине те тӗпе хунӑ. Чукотка тӑрӑхӗ пур енчен те хӑтлӑ регион пулса тӑнӑ.

Чӑваш Ен Сывлӑх сыхлав министерствинче ӗнентернӗ тӑрӑх, диспансеризацие каҫсерен тата шӑматкунсерен те тухма пулать.

Паян ЧР Правительствин планеркинче (ӑна Иван Моторин премьер-министр ирттернӗ) диспансеризаци кӑларассине кӑҫалхи пӗрремӗш ҫур ҫулта епле йӗркеленине сӳтсе явнӑ. Ку ыйтупа сывлӑх сыхлав министрӗ Владимир Викторов сӑмах илнӗ.

Кӑҫалхи кӑрлач-ҫӗртме уйӑхӗсенче пирӗн республикӑра 114 пин ҫынна диспансеризаци кӑларнӑ. Хушма тӗрӗслевсем витӗр тухма сӗннисем ҫав шутра — 40 процент.

Вӑйпиттисемех (тӗрӗсленнисенечн 57%) вӑраха кайнӑ чирсемпе чирлине палӑртнӑ. Усал шыҫӑпа аптӑракансене 199 ҫынна шута илнӗ. Вӑл шутран 69-шӗ — вӑйпиттисем. Усал шыҫҫа 1-2 стадире палӑртасси диспансеризацие пула 66 процент нумайланнӑ.

Чӑваш Енри аслӑ шкулсем, техникумсемпе колледжсем абитуриентсенчен заявленисем йышӑнма пуҫланӑ. Аслӑ пӗлӳ илес текенсенчен чылайӑшӗ политик пуласшӑн, социаллӑ ӑслӑлӑхсене суйласшӑн. Психологсемпе педагогсем, педиатрсем, стоматологсем, фармацевтсем те пуласшӑн. Электроэнергетика тата электротехника вӑрттӑнлӑхне ӑша хывас, строительство, транспортпа технологи машинисене ӗҫлеттерме вӗренес шухӑшлисем те сахал мар.

Ятарлӑ вӑтам професси пӗлӗвӗ илес текенсем сантехника хатӗрӗсене, сывлӑш тасатакан тытӑма пухас тата вӗсене тытса тӑрас, ҫуртсемпе сооруженисене тӑвас тата эксплуатацилес пултарулӑха, информаци тытӑмӗпе программировани, электроснабжени ӑсталӑхне алла илесшӗн.

Ӗҫ профессийӗсенчен программа управлениллӗ станоксен операторӗ, графика дизайнерӗ, сварщик, электромонтер специальноҫӗсене суйлаҫҫӗ.

Паян, утӑ уйӑхӗн 22-мӗшӗнче, Ӗҫчен ҫынсен кунне палӑртаҫҫӗ. Ҫапла, календарьте апла кун та пур иккен. «ТурСтат» информаци агентстви ҫак кун тӗлне ятарлӑ тишкерӳ хатӗрленӗ. Ӗҫчен ҫынсен кунӗ елне агентство интервьюерӗсем тӗнче тетелӗ пулӑшнипе ыйтӑм ирттернӗ. Ҫынсене вӗсем чи ӗҫчен халӑх ӑҫта пурӑннине хуравлама ыйтнӑ.

Ыйтӑма хутшӑннисен пысӑк пайӗ ӳрӗк ҫынсем Мускавпа Питӗрте пурӑнаҫҫӗ тесе каланӑ. Екатеринбург, Ҫӗнҫӗпӗр тата Чулхула хулисенче те ӗҫчен халӑх тӗпленнӗ тесе шухӑшлаҫҫӗ иккен.

Ыйтӑма хутшӑннисенчен Мускавшӑн 37% сасӑланӑ, Питӗршӗн — 23%, Екатеринбургшӑн — 14%, Ҫӗнҫӗпӗрпе Чулхулашӑн — 8%.

Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсенче, сӑмах май, кашни виҫҫӗмӗш ҫын ӗҫченнисен шутне кӗрет-мӗн.

Дипломран ӗҫ укҫин виҫи килмест тесе шухӑшлаҫҫӗ Раҫҫейре пурӑнакансем. Лайӑх тӳлекен ӗҫе дипломсӑрах вырнаҫма пулать текенсем нумайланнӑ.

Пирӗн ҫӗршывра пурӑнакансен шухӑшне Халӑх шухӑшне тӗпчекен пӗтӗм Раҫҫейри центр тӗпченӗ.

1991 ҫулта диплома ҫынсен 47% хакламан, 2019 ҫулта — 70%.

Ӑнӑҫлӑ карьера тӑвасси дипломран килмест теҫҫӗ. 2018 ҫулта халӑхӑн 45% ҫапла шухӑшланӑ. 2019 ҫулта — 68%.

Диплом пӗлтерӗшлӗ мар тесе шухӑшлакансем ытларах чух — ҫамрӑксем. Диплом пӗлтерӗшне юри ӳстереҫҫӗ тесе 18-25 ҫулти каччӑсемпе хӗрсен 74% каланӑ. Диплом ҫуккишӗн пӗчӗк шалу тӳлемеҫҫӗ тесе ҫынсен 76% шухӑшлать.

Аслӑ пӗлӳ илме йывӑр текенсем нумайланнӑ. Диплом кирлех текенсем — 18%. 2010 ҫулта 6% ҫапла каланӑ.

Раҫҫей Федерацийӗнчи чи анлӑ усӑ куракан чӗлхесен шутӗнче — чӑваш чӗлхи.

Ҫӗршывра анлӑ усӑ куракан чӗлхесен танлаштарӑмне хатӗрленӗ. Ӑна йӗркелекенӗ — «Промт» (Promt) машина куҫарӑвӗн компанийӗ. 2010 ҫулта Раҫҫейре ирттернӗ ҫырава тӗпе хунӑ вӑл.

Вырӑсла 137,5 миллион ҫын калаҫать. Акӑлчан чӗлхине 7 миллион ҫын пӗлет. Тутарла 4 миллион ытла ҫын калаҫать. Нимӗҫ, чечен, пушкӑрт, украина, чӑваш тата арави чӗлхисене те нумай ҫын пӗлет. Раҫҫейре пурӑнакансенчен 660 пин ҫын эрмен чӗлхипе калаҫать. ТОП-15-ре — хрантсус, кабардин-черкесск, даргин, азербайджан, осетин чӗлхисем те.

Википеди чӑваш чӗлхи пирки ҫапла пӗлтерет: «Чӑваш чӗлхи — тӗрӗк чӗлхисен йышӗнчи пӑлхар ушкӑнне кӗрекен пӗртен-пӗр чӗрӗ чӗлхе. Ку ушкӑна тата Атӑлҫи Пӑлхарӑн чӗлхипе хазар чӗлхи те кӗнӗ. Чӑваш чӗлхи Чӑваш республикинче вырӑс чӗлхипе пӗр тан патшалӑх чӗлхи шутланать. Чӑваш чӗлхине пӗлекен йышӗ — 1,3 млн. ҫын яхӑн (2002 ҫулхи кӑтарту). Йӑлана кӗнӗ тӑрӑх чӑваш чӗлхине виҫӗ диалект ҫине уйӑраҫҫӗ: тури (вирьял), анатри тата мал (е анат) енчи».

Раҫҫей Федерацийӗнче пурӑнакансем 34,5 пин тенкӗрен сахалтарах ӗҫлесе илеҫҫӗ. Пурте мар. Пирӗн ҫӗршыв ҫыннисенчен ҫурри ытла пӗчӗк шалупа пурӑнать. Ӗҫ укҫине Росстат тишкернӗ.

Уйрӑмах пысӑк укҫа илекенсем — 10 процент. Уйрӑмах пӗчӗк укҫа илекенсем — 10 процент. 13 хут уйрӑлса тӑрать вӗсен тупӑшӗ. Пысӑк тата вӑтам предприятисенче ӗҫлекенсенчен ҫурри ытла 34 335 тенкӗрен сахалтарах ӗҫлесе илет. Ака уйӑхӗнче ҫавӑн чухлӗ тухнӑ пирӗн ҫӗршывра ӗҫлесе пурӑнакансен уйӑхсеренхи шалӑвӗ.

Пысӑк тата вӑтам предприятисене шута илмесен Раҫҫей ҫыннисен ӗҫ укҫийӗ тата пӗчӗкрех ларать тенӗ Экономикӑн аслӑ шкулӗн ӑслӑлӑхпа тӗпчев университечӗн ӗҫ тӗпчевӗсен центрӗн директорӗ Владимир Гимпельсон. Вӑл — социолог.

Кӑҫал ҫӗлен сӑхнӑ 11 ҫын тухтӑрсенчен пулӑшу ыйтнӑ. Тӳрех палӑртмалла: Чӑваш Енре ҫынна ҫӗлен тапӑннӑ тӗслӗх нумайланнӑ. Ара, шӑпах ҫырла пиҫнӗ вӑхӑт – ҫынсем ӑна пуҫтарма вӑрмана, уй-хире, ҫырма-ҫатрана каяҫҫӗ. Шел те, наркӑмашлӑскер сӑхни яланах лайӑхпа вӗҫленмест.

Юлашки икӗ эрнере темиҫе ҫын пульницӑна тухтӑрсем патне пынӑ. Тӗслӗхрен, Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи пӗр ҫын мунча валли милӗк хуҫма вӑрмана кайнӑ. Пӗр хурӑн патӗнче ӑна хура ҫӗлен тапӑннӑ. Пӗр хӗрарӑм ҫул хӗрринче ҫӗлен курнӑ. Шупашкарта «Акконд» лавккана хурӑн пуҫлӑ ҫӗлен килни пирки те хыпарланӑччӗ.

Ытларах чухне ҫӗлен сӑхнӑ хыҫҫӑн пульницӑна Сӗнтӗрвӑрри, Етӗрне, Улатӑр, Пӑрачкав районӗсенчи ҫынсем пыраҫҫӗ. Ҫак чӗрчун нӳрӗке юратать: вӗсем шыв хӗрринче нумай.

Нумай хваттерлӗ ҫуртсенчи кивӗ лифтсене ылмаштарма палӑртаҫҫӗ. Кӑҫал икӗ ҫуртри 4 лифта улӑштарӗҫ, килес ҫул — 24 ҫуртри 112 лифта. Ҫакӑн пирки Чӑваш Енри тӗплӗ юсав фончӗн пуҫлӑхӗ Вячеслав Долгов ӗнер Шупашкарта иртнӗ семинарта ӗнентернӗ.

Лифт отраслӗнчи ыйтусене Наци лифт пӗрлешӗвӗ Чӑваш Енӗн тӗп хулинче ирттернӗ семинарта сӳтсе явнӑ. Унта ӗҫ тӑвакан влаҫра тата вырӑнти хӑй тытӑмлӑхра ӗҫлекен тӳре-шара, строительство организацийӗсен тата управляющи компанисен ертӳҫисем, общество пӗрлешӗвӗсен пайташӗсем, лифт организацийӗсенче тӑрӑшакансем хутшӑннӑ.

Маларах асӑннӑ Вячеслав Долгов нумай хваттерлӗ ҫурт-йӗрти пурлӑха юсасси ҫинчен калакан программӑна епле пурнӑҫланипе кӗскен паллаштарнӑ. Чӑваш Енӗн Стройминӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, тӗплӗ юсав программине 5110 ҫурта кӗртнӗ, вӗсенче — 1100 лифт. Юлашки пилӗк ҫулта 49 ҫуртри 177 лифта ылмаштарнӑ.