ЧР Профессионал писательсен пӗрлӗхӗ 2016 ҫула пӗтемлетнӗ. Халӗ ӑна Геннадий Максимов ертсе пырать. Ҫӗнӗ пуҫлӑх ларнӑранпа пӗрлӗх чылай ӗҫ тунӑ.
Геннадий Максимов ҫӗнӗлле ӗҫленине палӑртаҫҫӗ. Вӑл ҫак тивӗҫе йышӑннӑранпа Чӑваш наци конгресӗпе, республикӑри вулавӑшсемпе пӗрле ӗҫлесси пирки килӗшӳ тунӑ. Ҫавӑн пекех пултарулӑх ӑмӑртӑвӗсемпе тӗлпулусем йӗркеленӗ.
ЧР культура министрӗн ҫумӗ Вячеслав Оринов ҫыравҫӑсене ырӑ хыпар пӗлтернӗ: пӗрлӗхе пулӑшмашкӑн майсем тупнӑ. Вячеслав Оринов унччен режиссер пулнӑ, ҫавӑнпа вӑл хальхи драматургсен пултарулӑхне палӑртнӑ.
Ларура Борис Чиндыков халӗ ҫыравҫӑсенчен ҫамрӑкраххисем сахалтан та 40–50 ҫулсенче пулнине палӑртнӑ. Патшалӑх пулӑшмасан малашне ҫырас текенсем пулмӗҫ. Кӳршӗ республикӑра гонорар тӳлеме майсем тупнӑ. Пирӗн те ҫавнашкал пулсан ҫыравҫӑсем тем пек савӑнӗччӗҫ.
Лару вӗҫленнӗ май тепӗр лайӑх хыпар пӗлтернӗ: Халӑхсен туслӑх ҫурчӗ уҫӑлсан унта пӗрлӗх валли пӳлӗм пулӗ. Пӗрлӗхӗн сайтне те йӗркелесшӗн.
Тӗрлӗ шайри Хисеп грамотине, тава тивӗҫлӗ ята, медаль-ордена камсем тата мӗне кура тивӗҫни чылайӑшне тӗлӗнтермест те, шухӑшлаттармасть те пулӗ. Ик айкки те тӑвайкки маррисем вара тӗлӗнеҫҫӗ, хӑюллӑраххисем вара ҫавӑн пирки уҫҫӑнах сӑмах хускатаҫҫӗ.
Ҫак эрнере республикӑри профессилле ҫыравҫӑсем ларӑва пуҫтарӑнчӗҫ. Унта пулнӑ Марина Карягина ҫыравҫӑ, поэт, драматург хӑйӗн чун ыратӑвне Фейсбукра уҫса панӑ. Ыттисене те вӑл калаҫӑва хутшӑнма чӗннӗ. Акӑ еплерех ҫырать-ха паллӑ кӑна мар, чӑннипех пултаруллӑ автор тата тележурналист:
«Ҫыравҫӑсен ӗнерхи ларӑвӗ хыҫҫӑн каллех кӑмӑл пӑтранать... Кунти чӑваш туссемпе тӗплӗ калаҫу ирттерес килет,» — пуҫланӑ вӑл сӑмахне.
«Юбилейӗсем ҫывхарнӑ май Чӑваш халӑх писателӗ е поэчӗ, ЧР е Раҫҫей культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ хисеплӗ ят, орден-медаль т.ыт.те илес тесе хӑйсем ӑшталанса ҫӳрекенсем яланах пулнӑ-ши вӗсем е юлашки вӑхӑтра, пушӑлӑха пула, ӗрчесе кайрӗҫ?
Пӗри «Ман чухлӗ никам та халӑх умӗнче сӑвӑ вуласа ҫӳремест, мана халӑх пӗлет, халӑх ҫыравҫи тесе шутлать!
Марина Карягина поэт (тӗрӗссипе вӑл сӑвӑ ӑсти ҫеҫ мар-ха. Драматурги жанрне те вӑл ҫӑмӑлланах парӑнтарать) поэзири ҫӗнӗ жанрлӑ сӑвӑпа паллаштарнӑ. Ӑна вӑл «Фейсбукри» хӑйӗн страницинче вырнаҫтарнӑ.
Марина Карягина ҫырнӑ тӑрӑх, Германире ӗҫлесе пурӑнакан Сергей Бирюков паллӑ литературовед, поэт, авангард тӗпчевҫи урӑхла ҫырнӑ сӑвӑран питӗ тӗлӗннӗ май вӑл литературӑри ҫӗнӗ жанр тесе палӑртнӑ, ят тупса хума сӗннӗ.
«Йӑхташӑмсем, чӑваш чӗлхине поэзи мелӗпе тарӑнран та тарӑнрах туйса пынӑҫем унӑн паянччен никам тӗкӗнмен тулӑх сийӗсене, ҫӗнӗ хӑватне уҫрӑм. Кӗнеке тытса вулама ӳркенекен пултӑмӑр, кунта та пулин тӑван чӗлхепе вуласа унӑн иксӗлми пуянлӑхӗпе мӑнаҫланар теп. Юлашки вӑхӑтра ҫырнӑ хайлавсенчен пӗрне сире вулаттарса пӑхас кӑмӑлӑм пур», — тенӗ вӑл Фейсбукра.
«Йӑх элемӗ» сӑвва тӗслӗх евӗр илсе кӑтартнӑ:
Элем! Ҫеҫен ҫӗрӗмӗн ирӗк элемӗ!..
Хӗме те манам астумасан...
Асам ян! уҫ:
Типнӗ мар, ахаль патака ят хунӑ ху!
Чӗтрев-и? - Тӑвӑл-иҫ:
Тавлӑ-шавлӑ шӑван йӑви-темӗ
Е теветкел пӗлӗтӳ хастар?
Уйрӑлу куҫҫулӗ мӗкӗртрӗ кавал.
Яхӑнта Ху:
Ҫӗрӗмӗре пичке пек пикенмӗҫ-иҫ путарма?
Чӑваш Енӗн Информаци политикин тата массӑлла коммуникацисен министерстви ачасемпе ҫамрӑксем валли чӑвашла кӗнеке ҫыракансем хушшинче конкурс ирттерессине пӗлтернӗ.
Конкурса ал ҫырӑва уйрӑм автор ӗҫне те, темиҫе ҫын пӗрле пуҫтарӑнса ҫырнине те йышӑнӗҫ. Материалсене ҫак номинацисемпе тӑратма юрать: шкул ҫулне ҫитменнисем тата кӗҫӗн классенче вӗренекенсем валли ҫырнӑ хайлавшӑн 50 пинлӗх 1 грант уйӑрӗҫ, вӑтам ҫулсенчи шкул ачисем валли хайлавшӑн 75,0 пин тенкӗ парӗҫ, аслӑ классенче вӗренекенсем валли ҫырнишӗн ҫӗнтерӳҫӗне 75,0 пин тенкӗ лекӗ.
Конкурса хайлавсене ака уйӑхӗн 1–15-мӗшӗсенче йышӑнӗҫ. Юпа уйӑхӗн 15-мӗшӗнчен кая юлмасӑр пӗтӗмлетме шантараҫҫӗ. Ыйтса пӗлмелли телефон номерӗ — (8352) 64-20-97 хушма номер 2537, e-mail: info37@cap.ru.
«Литературная газета» хаҫатӑн ҫӗнӗ, 49-мӗш, номерӗнче чӑваш ҫыравҫисен хайлавӗсене пичетленӗ. Вырӑсла куҫарӑвӗсене. Ырӑ хыпара Марина Карягина тележурналист, сӑвӑҫ, драматург «Фейсбукри» аккаунтӗнче пӗлтернӗ. Вӑл ҫырнӑ тӑрӑх, номерте «Раҫҫейри халӑхсен поэзи антологине» кӗнӗ чӑваш поэчӗн Петӗр Яккусен сӑввисене пичетленӗ.
Петӗ Яккусен сӑввисене Виктор Куллэ куҫарнӑ. Марина Карягина палӑртнӑ тӑрӑх, сӑвӑҫа унӑн куҫарӑвӗсем питӗ килӗшнӗ, «Манӑн сӑвӑсене ҫак таранччен ӑнланса ӑнӑҫлӑ куҫаракан пулманччӗ-ха!» — тесе вӑл чылай хушӑ хӑпартланса ҫӳренӗ. Иртнӗ кӗркунне тӑлмачӑ Шупашкара килсен сӑвӑҫпа тӗл пулса калаҫнӑ.
«Литературная газета» хаҫатӑн 49-мӗш номерӗнче Любовь Мартьянова пултарулӑхӗ те вырӑн тупнӑ. Кун пирки Елена Нарпи (Чекушкина) ҫыравҫӑ «Фейсбукри» хӑйӗн страницинче хыпарланӑ. Унсӑр пуҫне вӑл ҫӗнӗ номерте Геннадий Айхи, Николай Исмуков, Виктор Овчаров, Валери Туркай, Порфирий Афанасьев, Юрий Сементер тата Марина Карягина сӑввисен куҫарӑвӗсемпе паллашма пулать.
Сӑнӳкерчӗк аса илтерчӗ
Иртнӗ ӗмӗрӗн 70-80 ҫулӗсенче Чӑваш телевиденийӗн фончӗ валли тесе сасӑллӑ очерксем тӑтӑшах ӳкеретчӗҫ. Вӗсен геройӗсем пулма ытларах чухне паллӑ ҫыравҫӑсене, артистсене, композиторсене суйласа илеттӗмӗр. Ҫав тапхӑрта А. Кӑлкан, А. Ургалкин, В. Родионов, Г. Хирбю, Ф. Васильев, И. Вдовина, В. Кузьмина тата ыттисен пултарулӑхӗ пирки киноочерксем кӑтартрӑмӑр. Я. Ухсай поэт вара телевидени «хисепне» темиҫе хутчен те тивӗҫрӗ. Ҫӗнӗ хыпарсемпе литература передачисем валли те Ухсая пайтах ӳкернӗ.
Телевидени «ҫӑлтӑрӗ» пулма Яков Гаврилович питех кӑмӑлламастчӗ, анчах кӑштах ӳкӗтлесен унпа калаҫса татӑлма пулатчӗ. Ялан тенӗ пекех йӗплесе-тӑрӑхласа кӗтсе илетчӗ вӑл кино ӳкерекен ушкӑна. Юратнӑ сӑмахӗ пурччӗ унӑн — «Крысинское время». Вӑхӑтра ҫитетӗн — «Крысинское время», ку ӗнтӗ телерадиокомитет председателӗ П.А. Крысин журналистсене хытӑ тытнине пӗлтеретчӗ. Юлса ҫитсен каллех «Крысинское время», сассинче ӳпкелени сисӗнетчӗ, эсир пушанса кайнӑ иккен...
Ҫыравҫӑсене те хытах лектеретчӗ вӑл.
Илме шанчӑк пур-ха, анчах малтан конкурса хутшӑнмалла. Ҫулсерен йӗркелекен «Белла» Раҫҫейпе Италин литература премийӗ пирки ӗмӗтленекенсем, хӑйсен вӑйне шанакансем хайлавсене конкурса тӑратма пултараҫҫӗ. Ӗҫсене ҫитес ҫулхи кӑрлачӑн 20-мӗшӗччен йышӑнаҫҫӗ.
«Белла» премие 2012 ҫулта ХХ ӗмӗрти паллӑ поэта Белла Ахмадулинӑна халалласа йӗркеленӗ. Вӑл Италипе питӗ ҫывӑх пулнӑ, ӑна Раҫҫейпе ҫав ҫӗршывӑн культурине ҫывӑхлатассишӗн самай тӑрӑшнӑ тесе хаклаҫҫӗ.
Премин тӳрине иккӗн ертсе пыраҫҫӗ: «Русская литературная инициатива» (чӑв. Вырӑс литература пуҫарӑвӗ) фонд президенчӗ, литература критикӗ Наталья Иванова тата Италири Пиза хулин университечӗн вырӑс литературин профессорӗ, XVIII ӗмӗрти вырӑс литературин историйӗн специалисчӗ Стефано Гардзонио. Вӗсем Раҫҫейри тата Италири чи лайӑх ҫамрӑк авторсене палӑртаҫҫӗ.
Премие виҫӗ номинаципе парӗҫ: «Русское стихотворение» (чӑв. Вырӑс сӑвви), «Литературно-критическое или биографическое эссе о современной поэзии» (чӑв. Хальхи поэзи ҫинчен литературӑпа критика е биографилле эссе), «Итальянское стихотворение» (чӑв. Итали сӑвви).
Ҫак кунсенче Мускавра иртнӗ Non/Fiction ӑс-тӑн литературин 18-мӗш ярмӑрккинче кӑҫалхи преми лауреачӗсене палӑртнӑ. Ҫавсен хушшинче И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн философи тата право кафедрин доценчӗ, философи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Дмитрий Воробьев та ҫӗнтернӗ.
Ӑна «Куҫару» номинацире Швеци тата Норвегин хальхи вӑхӑтри прозипе поэзине куҫарнӑшӑн палӑртнӑ.
1978 ҫулта ҫирӗплетнӗ премипе литературӑра палӑрнисене хавхалантараҫҫӗ. Хӑй вӑхӑтӗнче ӑна Ленинградри самиздатӑн «Часы» литература журналӗ ҫирӗплетнӗ. Ҫӗнтерӳҫӗсене ултӑ номинацире: «Поэзи», «Проза», «Гуманитари тӗпчевӗ», «Литература умӗнчи тава тивӗҫлӗ ӗҫсемшӗн», «Литература проекчӗсем/Критика», «Куҫару». Преми виҫи 1 тенкӗпе танлашать.
Чӑваш кӗнеке издательствинче ҫак кунсенче «Чувашский рассказ» ярӑмлӑ кӗнекен иккӗмӗш томӗ кун ҫути курнӑ. Хальхинче вӑл «Родные берега» ят панӑ. Хальхине те Борис Чиндыков ҫыравҫӑ пухса хатӗрленӗ. Ҫыравҫӑ Марина Карягина тележурналистӑн «Ирхи тӗпелӗнче» хыпарланӑ тӑрӑх, кӗнеке хатӗрлессипе тимлеме пуҫласанах ун чухлӗ ӗҫ тупайрасси пирки те иккӗленнӗ.
Пӗрремӗш кӑларӑмра XIX—XXI ӗмӗрсенчи ҫыравҫӑсен вырӑсла куҫарнӑ калавӗсем вырӑн тупнӑччӗ.
«Ку антологи чӑваш новеллистикин пуянлӑхне туллин ҫутатакан кӑларӑм тесе каласшӑн мар эпӗ. Кунта эпӗ суйласа илнӗ хайлавсене кӗртнӗ», — тесе каланӑччӗ маларах хӑйӗн ӗҫӗ пирки Борис Чиндыков. Борис Борисович палӑртнӑ тӑрӑх, ун пек антологи кӑларас шухӑш издательствӑра ҫуралнӑ. Хайлавсене ҫыравҫӑ чӑваш тӗнчине, чунне, тавракурӑмне ӑнланса илме пулӑшни тӑрӑх суйланӑччӗ.
Аса илтерер, 2015 ҫулта кун ҫути курнӑ пӗрремӗш тома 39 калав кӗнӗччӗ. Хальхи Чӑваш Енри, ҫавӑн пекех Чӑвашран тухнӑ, тӑван республикӑран аякра ӗҫлесе пурӑнакан вырӑс тата вырӑс чӗлхиллӗ ҫыравҫӑсен прозипе паллаштарать. Кӗнеке ятне Геннадий Шугаевӑн «Родные берега» ятлӑ калавне тӗпе хурса панӑ.
(Арсений Тарасов калавӗсем пирки)
Арсений Тарасова чӑваш халӑхӗ инҫекурӑмра (телевиденире) ӗҫленӗ чухне палласа юлчӗ. Вӑл хатӗрленӗ кӑларӑмсене («Хоппасем», «Тавсси», «Кӑлтӑрмач-шав») ватти-вӗтти юратса пӑхатчӗ. Чӑваш академи драма театрӗнче унӑн хайлавӗсем тӑрӑх лартнӑ «Инҫет телей ҫути», «Мунча ӑшши» спектакльсене юратсах йышӑнчӗҫ. Шилӗк историне чухлакансем ӑста дарматурга «Чӑваш Вампиловӗ» теҫҫӗ. Каярахпа журналист «Тӑван Атӑл» журнал тӗременлӗхӗнче, «Хыпар» хаҫатра ӗҫлерӗ. Халӗ ӗнтӗ, ҫулсем хӑваланипе, «тивӗҫлӗ канӑва» тухнӑ. Ҫыравҫӑшӑн шалуллӑ ҫӗрте ӗҫленӗ чухне те «кану» тени ҫулталӑкӗпех тӑсӑлма пултарать, канма тухсан та пуҫ ҫӗклемесӗр хавхаланса ӗҫлени тем чухлех пулать...
Сутнӑ пӳртри юлашки каҫ» (1991) тата «Чӑваш кӗпи» (2014) кӗнекесем хыҫҫӑн Арсений Тарасов пӑраснаҫӑн (прозаикӑн) «Вӗлтӗртетсе вӗҫет сарӑ ҫулҫӑ» (2016) кӗнеки тухрӗ. «Сутнӑ пӳртри юлашки каҫ» калав пичетленнӗ хыҫҫӑн вулакансемпе критиксем самаях хавхаланса кайнӑччӗ — вӗсене чӑваш сӑмахлӑхне ӑшӑ та тунсӑх туйӑмлӑ, таса та ҫыпӑҫу чӗлхеллӗ, пурнӑҫ тӗшши пирки шухӑшлакан ҫыравҫӑ килни савӑнтарнӑччӗ.
+3.3 °C