«Литературная газета» хаҫатӑн ҫӗнӗ, 49-мӗш, номерӗнче чӑваш ҫыравҫисен хайлавӗсене пичетленӗ. Вырӑсла куҫарӑвӗсене. Ырӑ хыпара Марина Карягина тележурналист, сӑвӑҫ, драматург «Фейсбукри» аккаунтӗнче пӗлтернӗ. Вӑл ҫырнӑ тӑрӑх, номерте «Раҫҫейри халӑхсен поэзи антологине» кӗнӗ чӑваш поэчӗн Петӗр Яккусен сӑввисене пичетленӗ.
Петӗ Яккусен сӑввисене Виктор Куллэ куҫарнӑ. Марина Карягина палӑртнӑ тӑрӑх, сӑвӑҫа унӑн куҫарӑвӗсем питӗ килӗшнӗ, «Манӑн сӑвӑсене ҫак таранччен ӑнланса ӑнӑҫлӑ куҫаракан пулманччӗ-ха!» — тесе вӑл чылай хушӑ хӑпартланса ҫӳренӗ. Иртнӗ кӗркунне тӑлмачӑ Шупашкара килсен сӑвӑҫпа тӗл пулса калаҫнӑ.
«Литературная газета» хаҫатӑн 49-мӗш номерӗнче Любовь Мартьянова пултарулӑхӗ те вырӑн тупнӑ. Кун пирки Елена Нарпи (Чекушкина) ҫыравҫӑ «Фейсбукри» хӑйӗн страницинче хыпарланӑ. Унсӑр пуҫне вӑл ҫӗнӗ номерте Геннадий Айхи, Николай Исмуков, Виктор Овчаров, Валери Туркай, Порфирий Афанасьев, Юрий Сементер тата Марина Карягина сӑввисен куҫарӑвӗсемпе паллашма пулать.
Сӑнӳкерчӗк аса илтерчӗ
Иртнӗ ӗмӗрӗн 70-80 ҫулӗсенче Чӑваш телевиденийӗн фончӗ валли тесе сасӑллӑ очерксем тӑтӑшах ӳкеретчӗҫ. Вӗсен геройӗсем пулма ытларах чухне паллӑ ҫыравҫӑсене, артистсене, композиторсене суйласа илеттӗмӗр. Ҫав тапхӑрта А. Кӑлкан, А. Ургалкин, В. Родионов, Г. Хирбю, Ф. Васильев, И. Вдовина, В. Кузьмина тата ыттисен пултарулӑхӗ пирки киноочерксем кӑтартрӑмӑр. Я. Ухсай поэт вара телевидени «хисепне» темиҫе хутчен те тивӗҫрӗ. Ҫӗнӗ хыпарсемпе литература передачисем валли те Ухсая пайтах ӳкернӗ.
Телевидени «ҫӑлтӑрӗ» пулма Яков Гаврилович питех кӑмӑлламастчӗ, анчах кӑштах ӳкӗтлесен унпа калаҫса татӑлма пулатчӗ. Ялан тенӗ пекех йӗплесе-тӑрӑхласа кӗтсе илетчӗ вӑл кино ӳкерекен ушкӑна. Юратнӑ сӑмахӗ пурччӗ унӑн — «Крысинское время». Вӑхӑтра ҫитетӗн — «Крысинское время», ку ӗнтӗ телерадиокомитет председателӗ П.А. Крысин журналистсене хытӑ тытнине пӗлтеретчӗ. Юлса ҫитсен каллех «Крысинское время», сассинче ӳпкелени сисӗнетчӗ, эсир пушанса кайнӑ иккен...
Ҫыравҫӑсене те хытах лектеретчӗ вӑл.
Илме шанчӑк пур-ха, анчах малтан конкурса хутшӑнмалла. Ҫулсерен йӗркелекен «Белла» Раҫҫейпе Италин литература премийӗ пирки ӗмӗтленекенсем, хӑйсен вӑйне шанакансем хайлавсене конкурса тӑратма пултараҫҫӗ. Ӗҫсене ҫитес ҫулхи кӑрлачӑн 20-мӗшӗччен йышӑнаҫҫӗ.
«Белла» премие 2012 ҫулта ХХ ӗмӗрти паллӑ поэта Белла Ахмадулинӑна халалласа йӗркеленӗ. Вӑл Италипе питӗ ҫывӑх пулнӑ, ӑна Раҫҫейпе ҫав ҫӗршывӑн культурине ҫывӑхлатассишӗн самай тӑрӑшнӑ тесе хаклаҫҫӗ.
Премин тӳрине иккӗн ертсе пыраҫҫӗ: «Русская литературная инициатива» (чӑв. Вырӑс литература пуҫарӑвӗ) фонд президенчӗ, литература критикӗ Наталья Иванова тата Италири Пиза хулин университечӗн вырӑс литературин профессорӗ, XVIII ӗмӗрти вырӑс литературин историйӗн специалисчӗ Стефано Гардзонио. Вӗсем Раҫҫейри тата Италири чи лайӑх ҫамрӑк авторсене палӑртаҫҫӗ.
Премие виҫӗ номинаципе парӗҫ: «Русское стихотворение» (чӑв. Вырӑс сӑвви), «Литературно-критическое или биографическое эссе о современной поэзии» (чӑв. Хальхи поэзи ҫинчен литературӑпа критика е биографилле эссе), «Итальянское стихотворение» (чӑв. Итали сӑвви).
Ҫак кунсенче Мускавра иртнӗ Non/Fiction ӑс-тӑн литературин 18-мӗш ярмӑрккинче кӑҫалхи преми лауреачӗсене палӑртнӑ. Ҫавсен хушшинче И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн философи тата право кафедрин доценчӗ, философи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Дмитрий Воробьев та ҫӗнтернӗ.
Ӑна «Куҫару» номинацире Швеци тата Норвегин хальхи вӑхӑтри прозипе поэзине куҫарнӑшӑн палӑртнӑ.
1978 ҫулта ҫирӗплетнӗ премипе литературӑра палӑрнисене хавхалантараҫҫӗ. Хӑй вӑхӑтӗнче ӑна Ленинградри самиздатӑн «Часы» литература журналӗ ҫирӗплетнӗ. Ҫӗнтерӳҫӗсене ултӑ номинацире: «Поэзи», «Проза», «Гуманитари тӗпчевӗ», «Литература умӗнчи тава тивӗҫлӗ ӗҫсемшӗн», «Литература проекчӗсем/Критика», «Куҫару». Преми виҫи 1 тенкӗпе танлашать.
Чӑваш кӗнеке издательствинче ҫак кунсенче «Чувашский рассказ» ярӑмлӑ кӗнекен иккӗмӗш томӗ кун ҫути курнӑ. Хальхинче вӑл «Родные берега» ят панӑ. Хальхине те Борис Чиндыков ҫыравҫӑ пухса хатӗрленӗ. Ҫыравҫӑ Марина Карягина тележурналистӑн «Ирхи тӗпелӗнче» хыпарланӑ тӑрӑх, кӗнеке хатӗрлессипе тимлеме пуҫласанах ун чухлӗ ӗҫ тупайрасси пирки те иккӗленнӗ.
Пӗрремӗш кӑларӑмра XIX—XXI ӗмӗрсенчи ҫыравҫӑсен вырӑсла куҫарнӑ калавӗсем вырӑн тупнӑччӗ.
«Ку антологи чӑваш новеллистикин пуянлӑхне туллин ҫутатакан кӑларӑм тесе каласшӑн мар эпӗ. Кунта эпӗ суйласа илнӗ хайлавсене кӗртнӗ», — тесе каланӑччӗ маларах хӑйӗн ӗҫӗ пирки Борис Чиндыков. Борис Борисович палӑртнӑ тӑрӑх, ун пек антологи кӑларас шухӑш издательствӑра ҫуралнӑ. Хайлавсене ҫыравҫӑ чӑваш тӗнчине, чунне, тавракурӑмне ӑнланса илме пулӑшни тӑрӑх суйланӑччӗ.
Аса илтерер, 2015 ҫулта кун ҫути курнӑ пӗрремӗш тома 39 калав кӗнӗччӗ. Хальхи Чӑваш Енри, ҫавӑн пекех Чӑвашран тухнӑ, тӑван республикӑран аякра ӗҫлесе пурӑнакан вырӑс тата вырӑс чӗлхиллӗ ҫыравҫӑсен прозипе паллаштарать. Кӗнеке ятне Геннадий Шугаевӑн «Родные берега» ятлӑ калавне тӗпе хурса панӑ.
(Арсений Тарасов калавӗсем пирки)
Арсений Тарасова чӑваш халӑхӗ инҫекурӑмра (телевиденире) ӗҫленӗ чухне палласа юлчӗ. Вӑл хатӗрленӗ кӑларӑмсене («Хоппасем», «Тавсси», «Кӑлтӑрмач-шав») ватти-вӗтти юратса пӑхатчӗ. Чӑваш академи драма театрӗнче унӑн хайлавӗсем тӑрӑх лартнӑ «Инҫет телей ҫути», «Мунча ӑшши» спектакльсене юратсах йышӑнчӗҫ. Шилӗк историне чухлакансем ӑста дарматурга «Чӑваш Вампиловӗ» теҫҫӗ. Каярахпа журналист «Тӑван Атӑл» журнал тӗременлӗхӗнче, «Хыпар» хаҫатра ӗҫлерӗ. Халӗ ӗнтӗ, ҫулсем хӑваланипе, «тивӗҫлӗ канӑва» тухнӑ. Ҫыравҫӑшӑн шалуллӑ ҫӗрте ӗҫленӗ чухне те «кану» тени ҫулталӑкӗпех тӑсӑлма пултарать, канма тухсан та пуҫ ҫӗклемесӗр хавхаланса ӗҫлени тем чухлех пулать...
Сутнӑ пӳртри юлашки каҫ» (1991) тата «Чӑваш кӗпи» (2014) кӗнекесем хыҫҫӑн Арсений Тарасов пӑраснаҫӑн (прозаикӑн) «Вӗлтӗртетсе вӗҫет сарӑ ҫулҫӑ» (2016) кӗнеки тухрӗ. «Сутнӑ пӳртри юлашки каҫ» калав пичетленнӗ хыҫҫӑн вулакансемпе критиксем самаях хавхаланса кайнӑччӗ — вӗсене чӑваш сӑмахлӑхне ӑшӑ та тунсӑх туйӑмлӑ, таса та ҫыпӑҫу чӗлхеллӗ, пурнӑҫ тӗшши пирки шухӑшлакан ҫыравҫӑ килни савӑнтарнӑччӗ.
Чӑваш кӗнеке издательствинче Николай Ишентейӗн суйласа илнисем пӗр кӗнекере кун ҫути курнӑ. «Суйласа илнисем» ят панӑскере ҫыравҫӑн тӗрлӗ ҫулта ҫырнӑ хайлавӗсем кӗнӗ. Вӗсенче автор нравственность, юратупа туслӑх, тӑван тавралӑха юратас темӑсене хускатнӑ.
«Тӗрӗллӗ ҫыру тӗлӗнтермӗшӗсем» хайлава Н. Ишентей 2005 ҫултах ҫырнӑ, «Ташлакан купӑса» — 2006-мӗшӗнче, «Чарусӑр мечӗке» — 2007-мӗшӗнче, «Хаваслӑ кӑлтӑрмача» — 2009-мӗшӗнче.
Николай Ишентей – Ҫеҫпӗл Мишши премийӗн лауреачӗ, 20 ытла кӗнеке авторӗ. Вӑл ачасем валли кӑна мар, аслисем валли те ҫырать. Унӑн ӗҫӗсем «Чи вулакан кӗнеке» республикӑри конкурсра та пӗрре кӑна мар ҫӗнтернӗ. Ҫыравҫӑ Кашкар Махмучӗ ячӗллӗ кӑҫалхи ӑмӑртӑвӑн чӑваш тапхӑрне те хутшӑннӑччӗ.
Раҫҫейри ҫарпа истори пӗрлӗхӗ кӑҫалхипе виҫҫӗмӗш хут «Герои Великой Победы» (чӑв. Аслӑ Ҫентерӗвӗн Паттӑрӗсем) Пӗтӗм Раҫҫейри литература конкурсне ирттерет. Унта Чӑваш Республикинче пурӑнакансем те хастар хутшӑнаҫҫӗ. Конкурса хутшӑнакансен йышӗ ҫуллен нумайлансах пырать, пин-пин автор вӑрҫӑ паттӑрӗсене халалланӑ хӑйсен хайлавӗсене конкурса тӑратать.
2015 тата 2016-мӗш ҫулсенче ку конкурса хутшӑнса Галина Золота та темиҫе хайлав ярса панӑ, ҫав шутра — хӑй ӗҫлекан Штанашри шкул ачисен хайлавӗсене те. Кӑҫал вара вӑл финала та тухма пултарнӑ. Ҫак кунсенче Галина Зотовӑна 2015-мӗш ҫулта ҫӗнтернӗ хайлавсене пухса хатӗрленӗ кӗнекене ярса панӑ. Унта авторӑн биографийӗ те, сӑнӳкерчӗкӗ те пур. Автор конкурса 3 ӗҫ ярса панӑ. Сӑмахран, унӑн куккӑшӗ Анисимов Василий Анисимович вӑрҫӑра икӗ хутчен Мухтав орденӗ илме тивӗҫнӗ. Ӑна халалласа Галина Зотова «Выстоял, чтобы победить» (чӑв. Ҫӗнтерес тӗллевпе чӑтнӑ) ятлӑ калав ҫырнӑ. Шӑпах ҫак калав жюри членӗсене килӗшнӗ те, ӑна кӗнекене кӗртнӗ. Хайлавсен пуххинче Шупашкарта ҫуралнӑ Кошкин Сергей Валерьевич ҫырнӑ «История любви» (чӑв.
Кашкар Махмучӗ ячӗллӗ ӑмӑртӑвӗн чӑваш тапхӑрӗн 2016 ҫулхи ҫӗнтерӳҫисем паллӑ пулнӑ. Пӗрремӗш вырӑна «Хапха юпи» калавпа Илле Иванов тухнӑ. Сӑмах май, вӑл 2014 ҫулхи ӑмӑртура та «Durak» калавпа ҫӗнтернӗччӗ. Иккӗмӗш вырӑнта — Борис Чиндыков («Presens-Futurum (Умстатья)», виҫҫӗмӗшӗнче — Надежда Ильина («Кустӑрма сасси»).
Ӑмӑртӑвӑн чӑваш тапхӑрне ирттерессишӗн яваплӑ Ҫыравҫӑсен ирӗклӗ пӗрлӗхӗнчен пӗлтернипе, кӑҫалхи ӑмӑртӑва 17 ҫыравҫӑ 21 хайлав тӑратнӑ. Ӑмӑртӑва хутшӑннисем хушшинче чӑвашсен паллӑ ҫыравҫисем Римма Прокопьева, Марина Карягина, Николай Ишентей, Людмила Сачкова, Елена Мустаева, Владислав Николаев, Ион Шеремет пур.
Ҫав вӑхӑтрах ӑмӑртӑва халиччен чӑваш литературинче ытлах палӑрман ҫыравҫӑсем хутшӑнни савӑнтарать: Елена Федотова, Елена Алексеева, Марина Яковлева, Василий Чернов, Александр Михайлов, Виталий Архипов. Хаклавҫӑсене уйрӑмах Йӗпреҫ районӗнчен хутшӑннӑ Роман Евдокимов пултарулӑхӗ килӗшнӗ, пурнӑҫри тӗллевне улӑштармасан, вӑл малашне тӑван литературӑра паллӑ йӗр хӑварма пултарӗччӗ. Ӑмӑрту тӳрелӗхӗ вӗсене те хавхалантармалли майсем шырать.
Ҫакӑ та савӑнтарать: пӗтӗм чӑвашсен ӑмӑртӑвне Пушкӑртстанри, Тутарстанри, Чӗмпӗр облаҫӗнчи чӑваш ҫыравҫисем те хутшӑннӑ.
Чӑваш литературишӗн паян пӗлтерӗшлӗ кун, мӗншӗн тесен калавсен Кашкар Махмучӗ ячӗллӗ ӑмӑртӑвӗн чӑваш тапхӑрӗн ҫӗнтерӳҫисене палӑртӗҫ. Эпир хыпарланӑччӗ ӗнтӗ: ӑмӑртӑва Еврази ҫыравҫисен пӗрлӗхӗ ирттерет (штаб-хваттерӗ Турцире вырнаҫнӑ, ертӳҫи – Якуп Омероглу доцент, доктор). Чӑваш тапхӑрӗнчи ӑмӑрту ҫинчен кӑҫалхи ҫу уйӑхӗнче пӗлтернӗччӗ, вӑл ҫурла уйӑхӗн 15-мӗшӗнче вӗҫленчӗ.
Ӑмӑртӑвӑн чӑваш тапхӑрне ирттерессишӗн яваплӑ Ҫыравҫӑсен ирӗклӗ пӗрлӗхӗнчен пӗлтернипе, кӑҫалхи ӑмӑртӑва 17 ҫыравҫӑ 21 хайлав тӑратнӑ. Авторсем камсем пулнине калавсене хакланӑ хыҫҫӑн ҫеҫ уҫӑмлатнӑран, ӑмӑртӑва камсем-камсем хутшӑннине халлӗхе калама ҫук. Анчах та самай «шултра» ҫыравҫӑсем те хутшӑнма пултарнӑ тесе тӗшмӗртме пулать. Хӑш-пӗр тишкерӳҫӗсем ӑмӑртӑва Виталий Енӗш, Денис Гордеев, Николай Максимов, Борис Чиндыков, Надежда Ильина, Геннадий Максимов, ҫавӑн пекех Владислав Николаев, Илле Иванов, Ион Шеремет хутшӑнма пултарнӑ тесе тӗшмӗртеҫҫӗ. Калавсене ярса пани тӑрӑх, ӑмӑртӑва Пушкӑртстанра, Тутарстанра тата Чӗмпӗр облаҫӗнче пурӑнакан чӑваш ҫыравҫисем хутшӑнма пултарнӑ.
Калавсен Кашкар Махмучӗ ячӗллӗ ӑмӑртӑвӗн чӑваш тапхӑрӗн тӳрелӗхӗнче Виталий Родионов ӑслӑлӑх докторӗ, профессор, Петӗр Эйзин сӑвӑҫ, Атнер Хусанкай тата Ирина Кириллова литература тӗпчевҫисем, Николай Ларионов журналист пулчӗҫ.
Шупашкарта ҫывӑх вӑхӑтра (30.04.2024 15:00) пӗлӗтлӗ ҫанталӑк, атмосфера пусӑмӗ 758 - 760 мм, 18 - 20 градус ӑшӑ пулӗ, ҫил 4-6 м/ҫ хӑвӑртлӑхпа хӗвеланӑҫ енчен вӗрӗ.
| Разумов Василий Петрович, инженер, тинӗс ҫар флочӗн вице-адмиралӗ ҫуралнӑ. | ||
| Петров Николай Петрович, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ агрономӗ ҫуралнӑ. | ||
| Андронов Николай Иванович, Раҫҫей Федерацийӗн халӑх ӳнерҫи ҫуралнӑ. | ||
Пулӑм хуш... |