Ку Тӑван ҫӗршыв хӳтӗлевҫин кунӗ умӗн арҫынсем валли чӑн-чӑн парне тейӗн. Шупашкарта Наци музейӗнче Раҫҫей ШӖМӗн офицерӗсем пирки хатӗрленӗ кӗнеке хӑтлавӗ иртнӗ. Вӑл «Преодоление» (чӑв. «Йывӑрлӑхсене ҫӗнтерни») ятлӑ.
Кӗнеке офицерсем пирки каласа кӑтартать. Вӗсем Ҫурҫӗр Кавказра ятарлӑ операцисенче йывӑр аманнӑ хыҫҫӑн строя ҫӗнӗрен тӑмашкӑн вӑй-хал ҫитернӗ. Кӗнеке авторӗ — Паттӑрлӑх Орденӗн кавалерӗ Николай Петелин. Вӑл хӑ те ҫапӑҫусене хутшӑннӑ, Чечняна командировкӑна 27 хут кайнӑ. Николай Петелин кӗнеке ҫырас тӗллевпе материалсене 3 ҫул пухнӑ. 11 офицер кӗнеке геройӗсем пулса тӑнӑ. Кашниех — паттӑр, кашнинченех тӗслӗх илме пулать.
Николай Петелин ҫакнакшал ҫынсемпе калаҫни савӑнӑс кӳнине палӑртать.
— Санӑн пӑтӑрмахусем вӗсеннипе танлаштарсан ниме те тӑманнине ӑнланатӑн. Ҫын урине ҫухатсан та малалла пурӑнать: авланать, ача-пӑча ҫуратса ӳстерет. Вӑл — упӑшка, пичче, ывӑл, ҫар ҫынни. Санпа ҫума-ҫумӑн ҫакнашкал ҫынсем ӗҫленӗшӗн мӑнаҫланма тытӑнатӑн, — тенӗ Николай Петелин.
Республикӑра Чӑваш кӗнеке издательствинче кун ҫути курнӑ кӗнекесен куравӗ йӗркелесси йӑлана кӗнӗ. Кӑҫал та ҫак йӑлана пӑрахмарӗҫ. Хӗрлӗ Чутай вулавӑшӗн ача-пӑча уйрӑмӗнче те ҫак кунсенче 2012-мӗш ҫулта ачасем валли пичетленнӗ кӗнекесен куравне йӗркеленӗ. Унӑн тӗп тӗллевӗ республикӑри халӑх ытларах кӑмӑлланӑ чӑвашла тата вырӑсла пичетленнӗ кӗнекене тупса палӑртасси. Ӑна валли ятарласа «Литературная Чувашия: самая читаемая книга года» (чӑв. Литературӑллӑ Чӑваш Ен: ҫулталӑкра чи нумай вуланакан кӗнеке) конкурс йӗркеленӗ.
«Ача-пӑча тӗнчи» курава 30-а яхӑн 2012-мӗш ҫулта пичетленнӗ тӗрлӗ автор кӗнеки кӗнӗ. Ача-пӑча уйрӑмӗнчи Олимпиада-2014 тата Культура ҫулталӑкне халалланӑ кӗнеке-журнал куравӗпе та вулакансем хаваспах паллашаҫҫӗ.
Чӑваш кӗнеке издательстви кӑҫал Орфографи словарьне тепӗр хут пичетлесе кӑларасшӑн иккен. Кунашкал сас-хура пирӗн пата ҫитнӗ хыҫҫӑн эпир чи малтанах издательство сайтне кӗрсе пӑхрӑмӑр — унта вӑл кӗнеке 2014 ҫулхи планра тӑни курӑнмарӗ. Чӑваш кӗнеке издательствин тӗп редакторӗ Алексеев Валерий Николаевич патне шӑнкӑравласа ыйтса пӗлнӗ хыҫҫӑн Ю.М. Виноградов хатӗрленӗ кӗнекене чӑнах та плана хушни пирки пӗлтерчӗ. Ӑна вӗренӳ министерстви ярса панӑ план тӑрӑх кӗртнӗ пулать.
«Чӑваш чӗлхин орфографи словарӗ» унччен 2002 ҫулта 3 000 тиражпа тухнӑччӗ. Сӑмахсар материалӗсене А.А. Алексеев пухса хатӗрленӗ, И.П. Павловпа Ю.М. Виноградов ӑслӑлӑх редакторӗсем пулнӑ. Реценҫӑсен йышӗнче Л.П. Сергеевпа П.Я. Яковлев чӗлхеҫӗсем, Юрий Сементер сӑвӑҫ тата «Хыпар» хаҫатӑн тӗп редакторӗ А.П. Леонтьев пулнӑ. Унта пурӗ 40 пине яхӑн сӑмахпа сӑмах майлашӑвӗ кӗнӗ. Ҫав ҫулах, 2002 ҫулта, авторта Виноградовпа арӑмӗ тӑракан тепӗр словарь тухнӑ — ӑна вӗренӳ институчӗ кӑларнӑ. Шӑп та ҫак кӗнекене тӗпе хурса ӗнтӗ хальхи словаре кун ҫути кӑтартасшӑн та.
Аса илтеретпӗр: нумай пулмасть ЧНК Ваттисен канашӗ ЧР Патшалӑх Канашӗн Председателӗ Юрий Попов патне ҫырупа тухнӑ, унта вӗсем хальхи орфографине (уйрӑм ҫырассине) пӑрахӑҫласа малтанхи патне таврӑнма ыйтса ҫырнӑ.
Чӑваш халӑх поэчӗ Юрий Сементер тутар поэзийӗн анталогине чӑвашла куҫарнӑ. «Тутар поэзийӗн кӑшӑлӗ» ят панӑ сӑвӑ пуххине ыран Наци вулавӑшӗнче хӑтлӗҫ.
Анталогине тутарсен 123 поэчӗн хайлавӗ кӗнӗ иккен. Ҫав ятсен шутӗнче Габдулла Тукай, Дердменд, Муса Джалиль, Хасан Туфан ячӗсене асӑннӑ. «Ирӗклӗ сӑмах» интернет-хаҫат кӗнекере вӑтам ӗмӗрте тӗрӗк чӗлхипе ҫырнӑ Кул Гали пӑлхар поэчӗ та вырӑн тупнине асӑрханӑ.
Хӑтлава Тутарстанӑн Писательсен союзӗн председателӗ Рафис Курбанов, асӑннӑ республикӑри чӑваш поэчӗ Евгений Турхан, Ренат Харис тутар поэчӗ хутшӑнмалла.
Тӑваттӑмӗш теҫеткене ҫывхаракансемпе вӗсенчен аслисем Чӑваш радиопа «Асанне юмахӗсем» кӑларӑм пынине астӑваҫҫех ӗнтӗ. Ун чух радио- тата телекӑларӑмсене ертсе пыракансем пурте тӗлӗнмелле илемлӗ те уҫӑмлӑн, чарӑну паллисене вырӑнлӑн лартса калаҫатчӗҫ. «Асанне юмахӗсене» ертсе пыракан Вера Голубева та ҫавӑн йышши ӑстасенчен пӗриччӗ.
Ҫак кунсенче Чӑваш кӗнеке издательствинче Вера Голубева радиокӑларӑмӗсенче янӑранӑ юмахсенчен пухнӑ кӗнеке пичетленнӗ. Ӑна «Асанне юмахӗсем» тесе ят панӑ. Ҫӗнӗ пичет кӑларӑмне асӑннӑ радиопередачӑра янӑранӑ 18 юмах кӗнӗ.
Вера Голубева пирки аса илтӗмӗр пулсан, ун пирки темиҫе сӑмахпа та пулин каласа хӑвармаллах. Вера Ивановна — РСФСР тава тивӗҫлӗ артистки. 1928 ҫулта Елчӗк районӗнчи Каркалар ялӗнче ҫуралнӑ. 19 ҫулта чухне ӑна республикӑри колхоз театрӗн труппине илеҫҫӗ. Кӑштахран вӑл Чӑваш ҫамрӑксен театрӗнче ӗҫленӗ. Каярах пукане театрне куҫнӑ. «Ачасене юратниех ҫапла тума хистенӗ», — теҫҫӗ ун пирки.
Кӗнекене хатӗрлекенсем Вера Голубевӑн сассиллӗ диска та кӗнекепе комплекта кӗртнӗ.
Чӑваш кӗнеке издательствинче «Халӑх ӑстисен опытӗнчен» ярӑмпа черетлӗ кӗнеке пичетленнӗ. Хальхи «Т. Шарковӑн тӗррисемпе пуканисем» ятлӑ.
Асӑннӑ ярӑмпа кӗнекесене пуҫласа 2006 ҫулта пичетлеме тытӑннӑ. Маларах Е.Н. Жачева тӗрӗҫӗ, В.А. Минеева пир тӗртекен, йывӑҫран касса ӑсталакан П.Я. Мазуркин, музыка инструменчӗсен тӗпчевҫи В.С. Чернов, ҫи-пуҫлӑ пуканесен авторӗ Т.П. Дверенин йышши ӑстасем пирки кун ҫути курнӑ.
Хальхи кӗнекен авторӗн Геннадий Иванов-Орковӑн шучӗпе маларах ҫав ярӑмпа пичетленнисенчен уйрӑлсарах тӑрать. Пӗрремӗшӗнчен, унта Татьяна Шаркован кӑларӑмра ӳнерӗн икӗ енне — тӗрре тата пукане ӑсталассине — кӑтартса панӑ. Иккӗмӗшӗнчен, унта чӑваш наци ҫи-пуҫӗн тӗрри мӗне пӗлтернипе паллашма пулать.
Ҫак кунсенче пирӗн республикӑра тата тепӗр ҫӗнӗ кӗнеке кун ҫути курнӑ. Вӑл — «Археологическая карта Чувашской Республики» (чӑв. Чӑваш Республикин архоелоги картти) ятлӑскер. Ӑна Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗпе Чӑваш кӗнеке издательстви пӗрле пулса хатӗрленӗ, пичетленӗ.
Кӗнекере XIX ӗмӗртен пуҫласа XXI ӗмӗр пуҫламӑшӗ таран археологи палӑкӗсем пирки каласа кӑтартнӑ. Унччен кун ҫути курман карттӑсем те ҫӗнӗ кӑларӑмра вырӑн тупнӑ иккен. Палӑксен ятне, вӗсем хӑш тӗлтине кӑтартнисӗр пуҫне вӗсене тӗпченин историйӗпе, коллекцисене ӑҫта упрани таранах паллаштарнӑ-мӗн.
Кӗнекене Василий Каховский историка тата археолога асра тытса кӑларнӑ.
«Замечательные люди Чувашии» (чӑв. «Чӑваш Енӗн чаплӑ ҫыннисем») кӗнекесен ярӑмӗ ҫӗнӗ кӑларӑмпа пуянланнӑ — Чӑваш кӗнеке издательстви Юрий Артемьев паллӑ литературовед Константин Иванов поэт пурнӑҫӗ ҫинчен кӗнеке хатӗрлени пирки пӗлтерет. «Константин Иванов: Жизнь. Судьба. Бессемертие» (чӑв. Константин Иванов: пурнӑҫӗ, шӑпи, вилӗмсӗрлӗхӗ) ят панӑскер вилӗмсӗр «Нарспи» авторӗн кун-ҫулне тӗплӗн уҫса парать. Тӑван халӑхӑмӑрӑн классикӗн пултарулӑхне тишкернӗ май Юрий Артемьев тӗнче культурипе ҫыхӑнтарса уҫса пама пӑхнӑ тесе хыпарланӑ издательство сайтӗнче. Кӗнекене хатӗрленӗ май автор архив хучӗсемпе, фактсемпе, хальхи вӑхӑтра пурӑнакансен аса илӗвӗсемпе усӑ курнӑ.
Автор пирки каласан, вӑл — СССР писательсен союзӗн пайташӗ, критик, филологи ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, профессор. 1941 ҫулта Канаш районӗнчи Сиккассинче ҫуралнӑ. Хусанти патшалӑх университетӗнче, М. Горький ячӗллӗ Тӗнче литературин институчӗн аспирантуринче вӗреннӗ. 1982 ҫултанпа Чӑваш патшалӑх университетӗнче преподавательте ӗҫлекенскер вырӑс тата тӗнче литературин, халӗ вара вырӑс литературин кафедрине ертсе пырать.
Пӗрре шухӑшлатӑн та чӑваш чӗлхи чӑвашсене мар, ытти халӑхсене ҫеҫ кирлӗ пек туятӑн. Вӗсем унта, чикӗ леш енче, ӑна хаваспах вӗренеҫҫӗ, пирӗннисене вара темшӗн хистесе вӗрентме тивет.
Ак, нумай пулмасть, Японирен хыпар килнӗ. Унта пурӑнакан Нао Кудо чӑваш чӗлхине вӗренме шут тытнӑ. Чи малтанах вӑл Геннадий Дегтярёв хатӗрленӗ «Изучаем чувашский язык» кӗнекене алла илнӗ. Инҫетри ҫӗршывра ӑна епле туянни паллӑ мар, анчах вӗренӗве ҫӑмӑллатма дискӗ пулман имӗш унӑн. Чӑвашла вӗренекен каччӑ кӗнеке авторӗнчен ҫак диска ытсан Геннадий Дегтярёв пӗр шутласа тӑмасӑрах ӑна пулӑшма шутланӑ, аудиофайлсене тӗнче тетелӗ урлӑ ярса панӑ.
Нао Кудо иккен, Токиори ют чӗлхесен университетӗнче вӗренет, унта вӑл вырӑс чӗлхине ӑша хывать. Раҫҫей поэзипе кӑсӑкланнӑ май вӑл Геннадий Айхин сӑввисемпе интересленсе кайнӑ — вӗсене вӑл пирӗн поэтӑн тӑван чӗлхипе вуласшӑн иккен. Ҫитес ҫул яппун студенчӗ Чӑваш Ене те килсе каяс шухӑшлӑ. 2014 ҫулта Геннадий Айхи 75 ҫул тултарнине шута илсен ҫак ҫулҫӳрев уншӑн чӑн та пӗлтерӗшле пулмалла.
Хисеплӗ тӑвансем!
Сире раштавӑн 8-мӗшӗнче 13.00 сехет тӗлне Валерий Раштавӑн (Самойловӑн) «Шухӑша вӗҫтереймӗн ҫилпе» ятпа пичетленсе тухнӑ сӑвӑ пуххине пахалама Шупашкар районӗнчи (Кӳкеҫ) «Бичурин тата хальхи пурнӑҫ» музейне йыхравлатпӑр.
+12.5 °C