Халӑх сечӗсенчен пӗринче Швецире программистра ӗҫлесе пурӑнакан, Калининградра ҫуралнӑ, пӗчӗк чух вырӑсла калаҫнӑ пулин те каярах чӑвашла вӗренсе чӑвашлӑхшӑн сӑ ахпа мар, ӗҫпе ҫунакан Анатолий Миронов Ева Лисина чӑваш ача-пӑча литератури пирки шухӑшлакан видео пирки хӑйӗн шухӑшӗпе пӗлтернипе кӑсӑкланса паллашрӑм.
Ева Лисинӑна питӗ хисепленине палӑртнӑ вӑл, анчах: «Чӑваш чӗлхиллӗ литература кал-кал пулманни пирки килӗшместӗп», — тесе ҫырнӑ вӑл.
Сӑмах май, вӑхӑтӗнче Анатолий шӗвет журналӗнче Ева Лисинӑн «Ҫӑкӑр чӗлли» калавне вуланине, хайлав «ӑша кӗрсе» ларнине, ҫӗньялсен шӑпи ҫинчен «нумайччен, макӑриччен» шутланине аса илнӗ. Кӑҫал Ева Лисинӑн кӗнеки шӗветле тухнине те пӗлтернӗ. Куҫаруҫи, Микаэль Нӳдаль, Анатолие Ева Лисинӑн кӗнекине парнеленӗ. Ева Лисинӑн пултарулӑхне шӗветле чӑвашларан мар, вырӑсларан — вырӑс чӗлхи урлӑ — куҫарнӑ иккен.
Чӑваш чӗлхи вылякан чӗлхе, вырӑс чӗлхи кал-кал пыракан чӗлхе, куҫарсан хӑш чухне нимӗн те юлмасть тесе шухӑшлать иккен Ева Лисина.
Анатолий Миронов шӗветсен «Вырӑс почти» ача-пӑча вӑййине аса илнӗ. Сӑмах май, эпир те, чӑваш ачисем, пӗчӗк чухне ун пек выляттӑмӑр.
Питӗрте раштав уйӑхӗн 24-мӗшӗнче, 11 сехетре, унти Национальноҫсен ҫуртӗнче чӑваш ачисен елки пулать. 2014 ҫулта пуҫласа йӗркеленӗ уява юлашки вӑхӑтра тата ҫине тӑрсарах та кӑсӑклӑрах ирттерме тӑрӑшаҫҫӗ. Питӗрте инженер-конструкторта ӗҫлесе пурӑнакан, ашшӗ-амӑшӗ Канаш районӗнче ҫуралнӑ Ольга Павлова (унӑн мӑшӑрӗ Ҫӗрпӳ районӗнчен) каланӑ тӑрӑх, уявӑн йӗркелӳ комитетӗнче — 15-е яхӑн ҫын. Вӗсем ытти чухне те ачасемпе тӗл пулаҫҫӗ, шкулсене ҫитсе чӑваш культурипе паллаштараҫҫӗ.
Пӗлтӗрхи Ҫӗнӗ ҫул уявӗнче ачасене чӑваш халӑх юмахӗпе лартнӑ пукане спектаклӗпе паллаштарнӑ. «Кевер» ташӑ ансамблӗ, «Парне» вокал ансамблӗ, «Тӑрна» вокалпа инструментсен ансамблӗнчи Наталья Васильева та уява ҫитме шантарнӑ.
Раштав уйӑхӗн 19-мӗшӗнче Комсомольски районӗнчи Урмаел ялӗнче 3D-кинотеатр уҫӑлнӑ. Хӗрлӗ хӑйӑва савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура каснӑ. Унта хисеплӗ хӑнасем те хутшӑннӑ.
Ҫӗнӗ кинотеатрта «Легенда о Коловрате» фильм кӑтартнӑ. Ӑна курсан ҫынсем савӑнӑҫне пытарайман. Ара, сасӑ лайӑх илтӗнет, хулари кинотеатртан пӗрре те кая мар.
«Кино фончӗ» пулӑшнипе Чӑваш Енре 13 кинотеатр уҫӑлмалла. Кашнин валли 5-шер миллион тенкӗ уйӑрӗҫ. Чылай кинотеатр район центрӗнче вырнаҫӗ. Комсомольски районӗнче вара – Урмаелте. Мӗншӗн шӑпах унта? Ку паллӑ мар. Нумаях пулмасть Урмаел ял мар, сала пулса тӑнӑ. Кинотеатра унта уҫассине ку витӗм кӳнӗ-ши вара?
Унччен Шупашкарта вырнаҫнӑ Ҫеҫпӗл Мишши музейӗ федераци харпӑрлӑхӗнче пулнӑ. Халӗ вӑл Чӑваш Ен харпӑрлӑхне куҫнӑ. Хушӑва ЧР премьер-министрӗ Иван Моторин алӑ пусса ҫирӗплетнӗ.
Документра палӑртнӑ тӑрӑх, культура еткерлӗхӗн объекчӗ республикӑна ахалех куҫать. Ҫапах пур здани те харпӑрлӑхра пулмасть, 2-мӗш помещени ҫеҫ, 91,3 тӑваткал метрлӑскер, куҫать.
Сӑмах май, Ҫеҫпӗл музейне патшалӑх харпӑрлӑхне куҫарасси пирки кӑҫал ҫу уйӑхӗнчех калаҫнӑ. Ун чухне тӳре-шара пур здание те Чӑваш Ен харпӑрлӑхне куҫарни лайӑхрах тенӗ. Кун хыҫҫӑн музея анлӑлатма, ҫӗнӗ залсем уҫма планланӑ.
Ӗнер Раҫҫейӗн театр ӗҫченӗсен пӗрлешӗвӗ «Ылтӑн маска» преми лауреачӗсен ячӗсен списокне пӗлтернӗ. Ҫӗршыври сумлӑ премие Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗн сцени ҫинче ултӑ теҫетке ҫул ӗҫлекен СССР халӑх артистки, Тӑвай районӗнчи Нӑрваш Шӑхаль ялӗнче 1923 ҫулта ҫуралнӑ, ГИТИСра вӗреннӗ Вера Кузьмина тивӗҫнӗ.
Вера Кузьмина пултарулӑхӗ иксӗлми, унӑн кашни ролӗ ӗнентерӳллӗ те чуна пырса тивекен пулса тухнине чӑваш театрне юратакансен тахҫанах пӗлсе ҫитнӗ ӗнтӗ. Хамӑр чӑваш авторӗсен произведенийӗсем тӑрӑх лартнӑ спектакль-и е ют ҫӗршыври тата вырӑс классикӗсен хайлавӗ тӑрӑх калӑпланӑскер-и — юратнӑ артистӑн яланах чӗрӗ сӑнар «пиҫет».
2015 ҫулта «Ылтӑн маска» премие Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗн илемлӗх ертӳҫи,СССР халӑх артсичӗ Валерий Яковлев тивӗҫнӗччӗ.
Иван Егоровӑн виҫӗ кӗнекеллӗ «Ҫут тӗнче» романӗ 2004 ҫултах пичетленнӗ-мӗн, анчах эпӗ ӑна халӗ тин тытса вулама пултартӑм. Вуларӑм та, хамӑн шухӑша ҫырсах хурас терӗм.
Иван Егоров (Пурис Иванӗ, 1943 ҫ.ҫ. ячӗ чӑваш литературине Сениэль ячӗпе пӗрле кӗрсе юлчӗ. Михаил Сениэль (1940-2014) поэт — унӑн пиччӗшӗ, илемлӗ сӑмахлӑх ҫулӗпе ертсе пыраканӗ. Вӗсем иккӗшӗ те пурнӑҫа сӑмах хӑватне ӗненсе, ӑна чунпа парӑнса ирттерчӗҫ. Самана пӑтранса кайнӑ хыҫҫӑн та тӑван сӑмахран сивӗнмерӗҫ, выҫӑллӑ-нушаллӑ пурӑнсан та ҫыру ӗҫӗнчен пӑрӑнмарӗҫ. Унтан та ытларах – хысна шалӑвне пӑрахсах, ҫунатлӑ ытарлатури пек каласан, литература анине тимлесе сухаларӗҫ. Канмасӑр сухаларӗҫ, акрӗҫ, ҫимӗҫ ӳстерчӗҫ. Авӑнне те ҫапса кӗртрӗҫ. Михаил Сениэлӗн вырӑсла ҫырнисен суйласа илнӗ пуххи виҫӗ томпа пичетленсе тухрӗ. Чӑвашлисем ку калӑпӑшран та ытларах ҫутӑ курчӗҫ. Пуриссен Иванӗн те пичетленни вунӑ кӗнекерен иртет.
Иван Егоровӑн ҫӗнӗ романӗ – тӑван кил-йышне, пиччӗшне тата вӗсен тавринчи чӑваш литература картине кӑтартакан хӑйне расна хайлав. Ҫемье хроники.
Таврапӗлӳ музейӗсем республикӑри чылай ял-хулара пур. Унашкалли Канашра та вырӑн тупнӑ. Чукун ҫул урамӗнчи 85-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ ҫак музей чӑваш хастарӗсене самай тӗлӗнтернӗ.
«Музей алкумӗ, картлашкисем хӑрушла арканса пӗтнӗ», — нумай пулмасть пӗлтернӗ вӗсем «Контактра» халӑх тетелӗнче. Чи тӗлӗнтернӗ япала вара — музея йыхравлакан кӳлепе. «Ice Age» (чӑв. «Пӑрлӑ тапхӑр», эсир ӑна вырӑсла «Ледниковый период» ятпа пӗлетӗр) мультфильмсен ярӑмӗнчи Сид кӳлепене хастарсем ҫапларах хак панӑ: «селӗп, пакӑлти, асар-писер, пурне те йӑлӑхтарнӑ ӳркенчӗк ленивец Сид». Халӑха шӑп ҫавнашкал сӑнар хапӑллани, музея йыхравлани чӑваш хастарӗсене килӗшмен те.
Раштав уйӑхӗн 16-мӗшӗнче Челепи хулинче чӑвашсен улахне пуҫтарӑннӑ. Унта Тӗмен тата Екатеринбург хулисенче пурӑнакан чӑваш диаспорин пайташӗсем хутшӑннӑ.
«Кӗркунне е хӗлле чӑвашсем улаха ирттернӗ. Вӗсем пӗрле савӑннӑ, ал ӗҫӗ тунӑ», – пӗлтернӗ Фейсбукра Тӗмен тӑрӑхӗнчи чӑвашсен «Тӑван» ассоциацийӗн ертӳҫи Ираида Маслова.
«Пирӗшӗн чи хакли вӑл – туслӑх тата чӑваш наци уявӗсене пӗрле ирттерни», — кӑмӑл-туйӑмне палӑртнӑ аякри чӑваш.
1974 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 9-мӗшӗнче уҫӑлнӑ Шупашкарти В.И. Чапаев ячӗлӗ музей куракансемшӗн тата кӑсӑклӑрах пулӗ. Ӗнер унта «В.И.Чапаев музейӗн реэкспозицийӗ» проектӑн хӑтлавӗ иртнӗ.
Проекта Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игратьев республикӑри профессионал коллективсен пултарулӑх проекчӗсене аталантарма пӑхса хӑварнӑ укҫапа тунӑ. Тупрана Чӑваш Ен хыснинчен пӗлтӗр уйӑрнӑ. Ҫавӑнтанпа музейҫӑсем самай ӗҫ туса ирттерме пултарнӑ.
Музейӗн ҫӗнетнӗ экспозицийӗ куракана Пӗрремӗш тӗнче тата граждан вӑрҫисен тапхӑрӗнчи экспонатсемпе паллаштарать. Унта «Мгебров-Изотта-Фраскини» броневика, 1902 ҫулхи проектпа тунӑ 76 миллиметрлӑ тупӑпа (ӑна
тепӗр майлӑ «виҫӗдюймовка» теҫҫӗ) тата 1910 ҫулхи проектпа ӑсталанӑ пулемета асӑнмалла.
Нумаях пулмасть искусствоведени кандидачӗн Илемпи Туркайӑн «Нарспиана» монографийӗ кун ҫути курнӑ. Ӑна Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ кӑларнӑ.
Чӑваш Енӗн Культура министерствин сайтӗнче ҫырнӑ тӑрӑх, монографт вилӗмсӗр Константин Иванов поэт пултарулӑхне хаклакансемшӗн чӑннипех парне пулса тӑнӑ.
Кӗнекене хатӗрлессипе Илемпи Туркай вунӑ ҫул ӗҫленӗ. Монографи тӑватӑ пайран: «Искусство книги», «Станковая графика», «Живопись» тата «Скульптура» — ятлисенчен тӑрать. Вӗсем чӑваш тата тӗнче поэзийӗн шедеврӗ тесе йышӑннӑ «Нарспи» поэмӑна хакланӑ ӗҫсене пӗр ҫӗре пухнӑ. Кӗнеке вилӗмсӗр ӗҫе тивӗҫлипе хаклакан кирек епле ӳсӗмри ҫыншӑн та: ачасенчен пуҫласа ваттисем таранах — кӑсӑклӑ пуласса шанма пулать.
+23.3 °C