Калуга облаҫӗнче «Хлеб, ты — мир» (чӑв. Ҫӑкӑр, эсӗ — тӗнче) пӗтӗм тӗнчери форум ӗҫлеме тытӑннӑ. Унта «Лучший хлеб России — 2019» (чӑв. Раҫҫейри чи лайӑх ҫӑкӑр — 2019) Раҫҫейри конкурс ҫӗнтерӳҫисене чысланӑ.

Конкурса кӑҫал ҫӗршывӑн 27 регионӗнчи 68 предприяти 280 тӗрлӗ ҫӑкӑр тӑратнӑ. Ҫӑкӑр пахалӑхне апат-ҫимӗҫ аслӑ шкулӗсен профессорӗсем, экспертсемпе технологсем, Раҫҫейри ҫӑкӑр пӗҫерекенсен пӗрлешӗвӗн пайташӗсем пахаланӑ.

Раҫҫейӗн чи лайӑх ҫӑкӑрне ҫичӗ номинацире хакланӑ. Пӗрремӗш степеньлӗ кубока «Сундырь — Хлеб» (чӑв. Сӗнтӗр — Ҫӑкӑр) тата «Красноармейский хлебокомбинат» (чӑв. Красноармейскинчи ҫӑкӑр комбиначӗ) предприятисем тивӗҫнӗ.

Финалист кубокне Чӑваш Енрен «Пряник Цивильского райпо» (чӑв. Ҫӗрпӳ райповӗн пӗремӗкӗ), «Хлебокомбинат Марпосадский» (чӑв. Сӗнтӗрвӑрринчи ҫӑкӑр комбиначӗ), «Моргауши — Хлеб» (чӑв. Муркаш — Ҫӑкӑр), «Четайское» (чӑв. Чутайӑн) тулли мар яваплӑ обществӑсене те панӑ.

Шупашкар районӗнчи Кӳкеҫри лицея хурласа тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринче, «Кугеси.рф /// Общественный совет» (чӑв. Кӳкеҫ.рф /// Халӑх канашӗ) ятлинче, ҫыракансем унччен те тупӑннӑччӗ. Ятне пытарма ыйтнӑ ҫын столовӑйӗнчи апат пахалӑхӗ начарри, лицея вӗренме вырнаҫма йывӑрри, шкул ертӳҫисем ыйтӑва татма васкаманни пирки ӗнентернӗччӗ.

Паян вара тата тепӗр ҫын тӗлӗнмелле хыпар пӗлтернӗ. Унта сӑнӳкерчӗксем те вырнаҫтарнӑ. Унта столовӑйӗнче ачасене кӑвакарнӑ ҫӑкӑр панине хыпарланӑ.

Поста вуланисенчен пӗри Роспотребнадзорӑн республикӑри управленине тата Ачасен правине хӳтӗлес енӗпе ӗҫлекен уполномоченнӑя евитлеме сӗннӗ. Хӑшӗсем вара никама та, ниме те, тӗрӗсрех каласан, асӑннӑ лицейра йӗрке пуласса ӗненменни сисӗнет.

Раҫҫейӗн ял хуҫалӑх надзорӗн Чӑваш Республикинчи тата Чӗмпӗр облаҫӗнчи управленийӗ ҫӗр улми ракӗ пирки асӑрхаттарать. Унпа чирлӗ тымар ҫимӗҫе асӑрхасан специалистсене пӗлтерме сӗнет.

Ҫӗр улми ракӗ хӑрушӑ карантин объекчӗ шутланать иккен. Ӑна Synchytrium endobioticum (Schilbersky) Percival текен кӑмпа пуҫарать. Рак ҫӗр улмин мӗнпур пайне сиенлетет. Ҫав шутра — ҫулҫине, чечекне. Вӑл тымара кӑна лекмест-мӗн. Рак палли — чечеклӗ купӑста евӗр кӑтрашка ӳссе ларни.

Мӑкӑль виҫи тӗрлӗрен пулать. Пӗчӗк пӑрҫа евӗрлинчен пуҫласа тымар ҫимӗҫрен иртекенни таранах. Ҫӗр айӗнче ӳснӗ мӑкӑль шурӑ тӗслӗ, ҫӗр ҫинче аталанни — симӗс. Юлашкинчен ҫавсем хуралса ҫӗрсе каяҫҫӗ.

Ракпа чирлӗ ҫӗр улмине асӑрхасан специалистсене пӗлтермелле.

Чӑваш Ен Ял хуҫалӑх министерствин сайтӗнчи сӑнӳкерчӗк

Ҫӗрпӳ районӗнчи хресчен хресчен хӑй туса илекен продукцие чикӗ леш енне ӑсатать.

Чӑваш Енӗн Ял хуҫалӑх министерствинче пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫав ҫын — Андрей Васильевич Хорошавин усламҫӑ. Ҫӗр ӗҫӗпе вӑл Ҫӗрпӳ районӗнчи Иккӗмӗш Вӑрманкас тӑрӑхӗнче тӑрӑшать.

Чӑваш хресченӗ чикӗ леш енне, Европӑна, вика ӑсатнӑ. Россельхознадзорӑн Чӑваш Енри тата Чӗмпӗр облаҫӗнчи управленийӗн ветеринари тӗрӗслевӗн тата Раҫҫей чиккинчи тата транспортри тӗрӗслевӗн пайӗ тӗш тырӑна пахаланӑ. Выльӑх апачӗллӗх вика Раҫҫейӗн тата Евросоюзӑн ветеринари нормисене тивӗҫтернӗ. Россельхознадзорӑн Чӑваш Енри тата Чӗмпӗр облаҫӗнчи управленийӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, тӗрӗсленӗ мӗнпур парти — 22 тонна вика — Польшӑна кайма юрӑхлине палӑртнӑ.

Чӑваш Енӗн Ял хуҫалӑх министерствин сайтӗнчи сӑнӳкерчӗк

Шупашкарти Ольга Кошелева качака сӗтӗнчен пӗҫерекен сыр Мускав облаҫӗнче иртнӗ Пӗтӗм Раҫҫейри конкурсра Гран-прие тивӗҫнӗ.

«Лучший сыр России» (чӑв. Раҫҫейри чи лайӑх сыр) ӑмӑртӑва «Сыр Пир Мир» Пӗтӗм Раҫсейри фестивале йӗркеленӗ май ҫурла уйӑхӗн 10-мӗшӗнче Истра хула округӗнчи Дубровское ялӗнче ирттернӗ.

Чӑваш Енӗн Ял хуҫалӑх министерствинче пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫӗршыв шайӗнчи конкурса сыр пӗҫерекен 141 предприяти 482 тӗрлӗ сырпа пырса ҫитнӗ. Вӗсен апат-ҫимӗҫне 12 номинацире хакланӑ. Конкурса хутшӑнакансен апат-ҫимӗҫне Раҫҫейри, Швейцаринчи, Францинчи тата Италинчи сыр ӑстисем пахаланӑ.

Ольга Кошелева пӗҫерекен «Валансе» сыр «Качака сӗтӗнчен пӗҫернӗ сырсем» номинацире Гран-прие тивӗҫнӗ.

Шупашкарта ҫынсене савӑнтармалли тата хӑналамалли фестиваль иртӗ. Ӑна Шупашкар кӳлмекӗнче, Анне монуменчӗ патӗнче, йӗркелӗҫ. «Гостеприимная Чувашия» (чӑв. Хӑнасене хапӑл Чӑваш Ен) Пӗтӗм чӑвашсен фестивальне ҫурла уйӑхӗн 24-мӗшӗнче шӑматкун пухӑнӗҫ. Унта наци апат-ҫимӗҫӗпе паллаштарӗҫ. Чӑвашсенпе ҫеҫ мар, республикӑра пурӑнакан тӗрлӗ халӑхӑннипе.

Фестивальте наци пултарулӑх коллективӗсем пултарулӑхӗпе паллаштарӗҫ, наци апат-ҫимӗҫӗпе хӑналантарӗҫ, наци сувенирӗсене сутӗҫ.

Фестивале 10 сехет те 30 минутра уҫӑлӗ. Апат-ҫимӗҫ пӗҫерме вӗрентекен ӑсталӑх сехечӗ 11 сехетре пуҫланса 13 сехетчен пырӗ. Ытти ӑсталӑх сехечӗ те пулӗ. Мероприятине пынисене хавхалантармалла вӗсен хушшинче тӗрлӗ выляв ирттерме палӑртнӑ.

Пӗлтӗрхи ҫичӗ уйӑхрипе танлаштарсан кӑҫалхи кӑрлач-утӑ уйӑхӗсенче ҫӑкӑр 7,7 процент хакланнӑ. Пуринчен ытла хура ҫӑкӑр хакӗ ӳснӗ. Кӑҫалхи ҫӗртме уйӑхӗнче унӑн пӗр килограмм хакӗ 50 тенкӗ те 54 пуспа танлашнӑ. Иртнӗ ҫулхи танлаштаруллӑ тапхӑртинчен ку вӑл 9,6 процент пысӑкрах. Шурӑ ҫӑкӑр тата шурӑ ҫӑнӑхран хатӗрленӗ булка таврашӗн пӗр килограмм хакӗ — 75 тенкӗ те 87 пус (8,3% хаклӑрах).

Ыраш ҫӑнӑхӗнчен хатӗрленӗ пӗрремӗш тата иккӗмӗш сортлӑ ҫӑкӑр-булка таврашӗ 7,4 процент хакланнӑ. Сӑрӑ ҫӑкӑрӑн пӗр килограмӗ халӗ вӑтамран 49 тенкӗ те 96 пус тӑрать.

Хаксем ӳснине специалистсем тыр-пул тухӑҫӗ чакнипе тата ҫунтармалли-сӗрмелли материалсем хакланнипе сӑлтавлаҫҫӗ.

Ҫав вӑхӑтрах Чӑваш Енри хаксем федерацин Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи регионсенчипе танлаштарсан пӗчӗкрех тесе пӗлтерет ЧР Ял хуҫалӑх министерстви.

Чӑваш Енри агропромышленность комплексӗнче туса илекен продукци 26 ҫӗршыва ӑсанать. Республикӑн Ял хуҫалӑх министерствинче Раҫҫей таможни хыпарланине тӗпе хурса пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫалхи кӑрлач-ҫу уйӑхӗсенче пирӗн тӑрӑхри апат-ҫимӗҫе чикӗ леш енне 9,37 миллион долларлӑх ӑсатнӑ. Ку вӑл пӗлтӗрхи танлаштаруллӑ ҫав тапхӑртинчен 31,9 процент нумайрах.

Чӑваш Енри АПК продукцийӗ республикӑн экспорчӗн пӗтӗмӗшле калӑпӑшӗнче 11,4 процент йышӑнать.

Чӑваш Енри АПК продукцине ют ҫӗршыва ӑсатасси ҫулсерен ӳссе пырать. Юлашки пилӗк ҫулта агроэкспорт 2,7 хут нумайланнӑ.

Ют ҫӗршыва ӑсанакан апат-ҫимӗҫрен 80 проценчӗ — тарӑннӑн тирпейлени (77% — «АККОНД», 3% — «Девелей» (соус, кетчуп, горчица), «Букет Чувашии» (сӑра), «Чӑвашхӑмлапром» (хӑмла), «Агро-Инвест» (ыраш салачӗ) тата ытти те); 20% — пӗрчӗллӗ йышши, пӑрҫа йышши тата техника культурисем (вика, пӑрҫа, йӗтӗн, горчица, ыраш, урпа).

Чӑваш Республикинчи Куславкка районӗнче Питӗрти чӑвашсем пулнӑ. Утӑ уйӑхӗн 17-мӗшӗнче. Питӗрти чӑвашсен наци-культура автономийӗн ертӳҫи Валериан Анатольевич Гаврилов тата унӑн ҫумӗ Татьяна Юрьевна Шмелева.

Вӗсем Куславкка районӗнчи Карачра пулнӑ. «Энӗш» хуҫалӑхра. Василий Николаевич Семенов патӗнче.

Питӗрти чӑвашсене Куславкка районӗнче ҫӑкӑр-тӑварпа кӗтсе илнӗ. Юрласа та ташласа. Ҫапла савӑнтарнӑ хӑнасене «Пилеш» ансамбль. Пӗчӗк пулсан та пултаруллӑ Дарья виҫӗ чӗлхепе юрланӑ.

Хӑнасене хуҫалӑхпа паллаштарнӑ Василий Николаевич. Пахча-ҫимӗҫ ӳстерсе ӑна тирпейлени тупӑш парать тенӗ. Хатӗр ҫимӗҫе ҫӗршывӑн тӗрлӗ кӗтесӗнче сутни ҫинчен каласа кӑтартнӑ. Тӗрлӗ фестивале хутшӑнать фермер хуҫалӑхӗ. Мала тухать вӗсенче. Кӳршӗллӗ районти ҫынсене те ӗҫ вырӑнӗпе тивӗҫтерет.

Чӑваш культурипе аталантарассипе фестивальсене хутшӑнать. Питӗрти чӑвашсем патне хӑнана кайма шантарнӑ Василий Семенов.

Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр. Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).

Ку сӑмахсене халь ҫапла ҫырса пӗр ӑнлану тӑватпӑр. Ӗлӗк кашни сӑмах (аш та, какай та) хӑйне уйрӑм пӗлтерӗшпе ҫӳренӗ. Сысна пуссан какай пулать тенӗ, ытти чӗрӗ чун пуссан — аш. Пӗтӗмӗшлетсе каламалла чухне те аш-какай темен, аш-пӑш сӑмахпа усӑ курнӑ. Кун пирки В. Г. Егоров профессор хатӗрленӗ «Этимологи словарӗнче» лайӑх ӑнлантарса панӑ.

Хушса калани. Кунта, паллах, хайхи этимологи словарӗнчи статьясене илсе пани кӑна вырӑнлӑ:

АШ «мясо», аш-какай, аш-пӑш в со6ирательном смысле «всякое мясо»; др. тюрк., Замахш., тефс. XII–XIII вв. азук «продовольствие», «провиант», «корм»; чаг. ашлыг «зерно», «зерновой хлеб»; МК, уйг., кирг., ног., тур. (уст.) аш, казах., ног., хак. ас, балк. аш-маш «пища»; туркм., к. калп., ног. азык, якут. ысык «пища», «еда», «кушанье», «продукты»; узб. ош «горячая пища», «плов»; ойр.

Малалла...