Пӗрремӗш Тӗнче вӑрҫи вӑхӑтӗнче Лебеденко ӑстаҫӑ хӑй тӗллӗн кусма пултаракан Патша-танк шутласа кӑларнӑ пулнӑ.
Тимӗр урапана ӑсталама Лебеденко ҫав вӑхӑтра патшара ларнӑ II Микулайран 210 пин тенкӗ укҫа ыйтса илнӗ хыҫҫӑн пуҫӑннӑ. Архив хучӗсене тишкернӗ май ҫакӑ паллӑ: патша патне Лебеденко пуш алӑпа пыман иккен, йывӑҫран тунӑ хӑй тӗллӗн ҫӳрекен теттесем (пулас танкӑн пӗчӗк копийӗсем) илсе кайнӑ, вӗсен ӗҫне курсан патша тӗлӗнсе ӑстаҫа укҫа уйӑрма хушнӑ.
Патша-танк (ҫавӑн пекех вӑл «Лебеденко машини», «Лебеденко танкӗ», «Момонт», «Мастодонт» тата ытти ятсемпе паллӑ) пысӑк пулнӑ — ҫӳллӗшӗпе тӑршшӗ 11 метр таран. Виҫӗ тимӗр кустӑрмаран тӑнӑ. Малти икӗ кустарми 9 метр пысӑкӑш пулнӑ. Ӑстаҫӑ Вӑтам Азири урапасен тытӑмне шута илсе кустӑрмасене пысӑк тунӑ — ҫапла май вӗсем ниҫта та лакса лармӗҫ, пур вырӑнтан та пӗр кӑлтӑксӑр тухӗҫ тесе шутланӑ. Анчах, шел те, танка тӗрӗсленӗ вӑхӑтра ун ҫитменлӗхӗсем палӑрнӑ — малти ураписем, чӑн та, пур путӑк-шӑтӑкран та каҫма пултарнӑ пулсан, хыҫалти, пӗчӗкскер, ҫемҫе ҫӗр ӑшне путса ларнӑ. Тӗрӗслеме илсе тухнӑ патша-танкӑн малти ураписем темле тӑрӑшсан та хыҫалти урапана туртса кӑларайман.
Раҫҫей Президенчӗ Дмитрий Медведев кӗпернаттарсемпе республика пуҫлӑхӗсене тӳрремӗн суйлас йӗркене тавӑрасси пирки калаҫу пуҫланӑччӗ. Хӑшӗ-пӗри ку сӑмаха Президент патшалӑхри политика лару-тӑрӑвӗпе килӗшменнисен кӑмӑлне ҫемҫетес тӗлӗшпе кӑна пуҫарнӑ пулӗ тесе шутларӗҫ, вӑл ҫак пуҫарӑва вӗҫне ҫитерме пултарасси пирки иккӗленекеннисем те пулчӗҫ.
Паян вара Кремль сайтӗнче улшӑнусем кӗртмелли документӑн текстне вырнаҫтарни пирки паллӑ пулчӗ. Ӑна ӗненес пулсан республикӑн е облаҫӗн пуҫлӑхне суйланма кандитата регистрациленнӗ парти те тӑратма пултарать, уйрӑм ҫыннӑн та тухма май пулӗ. Парти урлӑ хутшӑнаканӑн алӑ пуснисене пухас хуйхӑ пулмӗ, уйрӑм ҫын мӗн чухлӗ пухмаллине вырӑнти влаҫ хай палӑртӗ.
Патшалӑх Думине пӑхса тухма тӑратнӑ ҫӗнӗ саккунра республика е область пуҫлӑхне вырӑнтан хӑтарассин йӗркине те кӗртнӗ. Ку ӗҫе Раҫҫей президенчӗ вырӑнти пуҫлӑх саккуна пӑснӑшӑн, хӑйӗн ӗҫне тивӗҫлӗ пурнӑҫламаншӑн е сӗрев илнӗшӗн тума пултарӗ. Вырӑнти халӑх референдум ирттерсе те пуҫлӑха ӑшӑтнӑ пукансӑр хӑварма пултарӗ.
Саккуна ҫуркунне вӗҫлениччен е утӑ уйӑхӗ вӗҫнеллерех йышӑнма пултарӗҫ тесе шутлаҫҫӗ.
Паян, кӑрлачӑн 13-мӗшӗнче, Сочире хаваслисемпе тавҫӑруллисен XXIII «Кивин» тӗнче фестивалӗ пуҫланнӑ. Унта пирӗн тӑрӑхран тӑватӑ команда хутшӑнать. И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн «Юг» тата факультетсен пӗрлештернӗ командисем, РФ Президенчӗ ҫумӗнчи Раҫҫей халӑх хуҫалӑхӗпе патшалӑх служба академийӗн Шупашкарти филиалӗн студенчӗсем «Муниципалитет» тата республикӑн пӗрлештернӗ команди «Общага» хӑйсен пултарулӑхӗпе савӑнтарӗҫ. Йӑлана кӗнӗ тӑрӑх Сочири хӗллехи форум пӗтӗмлетӗвӗпе ҫулталӑкри сезонра аслӑ тата премьер-лигӑра выляма тивӗҫлисене суйлаҫҫӗ. Вӗсене кӑрлачӑн 22-мӗшӗнче фестивалӗн гала-концертӗнче пӗлтерӗҫ.
Чӑваш Енре та ҫакӑн йышши фестиваль иртет. Нарӑс уйӑхӗнче вӑл кӑҫалхипе 11-мӗш хут пулӗ. Ҫулсерен республикӑри КВН фестивалӗнче 80 ытла команда вылять.
Тӗмен тӑрӑхӗнче пурӑнакан чӑвашсем хӑйсен обществӑлла пӗрлешӗвне — «Тӑван» ассоциацине туса хунӑранпа 20 ҫул ҫитрӗ. Ҫак ятпа хулари Наци культурисен «Строитель» керменӗнче пысӑк уяв пулчӗ. Вырӑнти чӑвашсем хӑнасене наци апачӗпе сӑйларӗҫ, хӑйсен аллипе ӑсталанӑ япаласен куравне йӗркелерӗҫ. Уява Чӑваш патшалӑх филармонийӗн «Ҫавал» ансамблӗ те хутшӑнчӗ, курма килнисене юрӑ-ташӑпа савӑнтарчӗ. Тӗмен облаҫӗн правительстви ячӗпе пухӑннисене национальнӑҫсен ӗҫӗсен комитечӗн пуҫлӑхӗн ҫумӗ Виктор Хоменко саламларӗ. Чӑвашсем Раҫҫейре тата регионта чи йышлӑ халӑхсенчен пӗри пулнине палӑртрӗ вӑл. Официаллӑ ститистика тӑрӑх, Тӗмен облаҫӗнче 13 пин чӑваш пурӑнать. Тӑван енрен аякра пулин те, вӗсем халӑх культурине упраса пыраҫҫӗ, тӗрлӗ наци ҫыннисем хушшинчи туслӑха ҫиреплетеҫҫӗ, — терӗ Виктор Хоменко.
Питӗрте метро пурри пирки пӗтӗм халӑх пӗлет ӗнтӗ, хӑшӗ-пӗри унта ярӑнса та курнӑ. Ҫак хулари транспорт ҫыхӑнӑвӗ тарӑн вырнаҫни пирки те чылайӑшӗ илтнӗ-илтнех. Паян вара, раштавӑн 28-мӗшӗнче, 14 ҫул хушши тӑрмашса ӗҫленӗ хыҫҫӑн ҫӗнӗ станцие хута янӑ — «Адмиралтейски» ятлине.
Тӗнче шайӗнче вара чи тарӑн вырнаҫнӑ станци пирки ыйту тавлашуллӑ. Питӗрти станцие уҫиччен ку вырӑна Кейӳ хулинчи «Арсенальнӑй» станци йышӑнатчӗ (102 м.). Питӗрти ҫӗнӗ станцийӗн тарӑнӑшӗ пирки вара тӗрлӗрен пӗлтереҫҫӗ — 102, 105, 120 м. Хӑшӗ вӗсенчен тӗрӗс — пӗлсе ҫитерейрес ҫук. Ҫапах та пӗр иккеленмесӗр калама пулать — Раҫҫейре вӑл чи тарӑнни.
«Адмиралтейски» станцие 1997 ҫулта тума пуҫланӑ. 2005 ҫултанпа ӑна хатӗрлесе ҫитерсе хута ярас тӗлӗшпе ҫӗнӗрен ӗҫлеме тытӑннӑ. Ыйтусен ытларахӑш пайӗ ҫӗр ҫийӗнчи вестибюле ӑҫта вырнаҫтарассипе ҫыхӑннӑ пулнӑ. 2006 ҫулта ҫеҫ влаҫрисем татӑклӑн йышӑну тума вӑй ҫитернӗ. Ҫапла май вара 2007 ҫултанпа ӗҫ майӗпен малалла шума тытӑннӑ. Уҫасса та кӑҫал ӑна раштавӑн 25-мӗшӗнче уҫма палӑртнӑ пулнӑ, анчах та пур ӗҫсене те туса ҫитерейменнине пула малтан 27-мӗшне куҫарнӑ, каярах вара — паянхи куна.
Паян, раштавӑн 24-мӗшӗнче Раҫҫейӗн чылай хулисенче иртнӗ суйлав пӗтӗмлетӗвӗпе килӗшменсем митингсене пухӑнчӗҫ. Мускавра, сӑмахран, вӗсен йышӗ 29-120 пинпе танлашнӑччӗ. Ҫавӑн пекех пысӑк пухусем Питӗрте, Самарта, Чулхулара, Ҫӗнҫӗпӗрте, Владивостокра, Красноярскра тата ытти хуласенче иртрӗҫ. Вӗсем Мускаври пек анлӑ иртмен пулин те халӑх вӗсенче те сахал пулман. Питӗр хулинчи митинга, тӗслӗхрен, 2-2,5 пин ҫын пухӑнни пирки сас-хура пур. Юнашар хуласене илес пулсан — Йошкар-Олара пурӗ те 10 ҫын кӑна тухнӑччӗ. Ӗпхӳре — 35 ҫын...
Шупашкарта та унашкал мероприяти иртрӗ. Тӗрӗсрех каласан, иккӗ танах — 12 сехетре коммунистсем Республика тӳремне пухӑнчӗҫ, 14 сехетре вара ыттисем — Чапаев скверӗнче. Чапаев скверӗнче халӑх йышлах марччӗ — 200 ҫын патнелле. ТКР, Панулми, РФКП, ЛДПР парти ҫыннисем курӑнатчӗҫ, ялавӗсем вӗлкешетчӗҫ.
Пуху вӑхӑтӗнче алӑ пустаратчӗҫ, Путина президента ямалла марри пирки сӑмахлатчӗҫ. Митинга вӗҫленӗ май 5 йӗркерен тӑракан резолюцие йышӑнчӗҫ: иртнӗ суйлав пӗтӗмлетӗвӗсене пӑрахӑҫламалла; суйлав саккуне улшӑнусем кӗртмелле; «пурне те хирӗҫ» йӗркене тата суйлава хутшӑнакансен йышӗн чиккине каялла тавӑрмалла; суйлав йӗркине пӑсакансене явап тыттармалла.
«Российская газета» (чӑв. Раҫҫей хаҫачӗ) хаҫатра паян, раштавӑн 16-мӗшӗнче, пӗлтӗр иртнӗ ҫыравӑн пӗтӗмлетӗвне пичетленӗ.
Раҫҫейри улшӑнусене илес пулсан 2002 ҫултанпа патшалӑхра пурӑнакан халӑхӑн йышӗ 2,3 миллион ҫын (1,6%) чакнӑ. Пурӗ Раҫҫейре ҫапла май 142 миллион та 857 пин ҫын пурӑнать. Халӑх шучӗпе тӗнчере пирӗн патшалӑх 8-мӗш вырӑн йышӑнать — малта Китай, Ӗнчӗ (Инди), АПШ, Индонези, Бразили, Пакистан, Бангладеш. 2002 ҫултанпа Раҫҫейре ялсем тӗпӗ йӗрӗпе ҫухалас туртӑм вӑйланнӑ иккен. Сакӑр ҫул хушшинче 8,5 пин ял пӗтнӗ. 19,4 ял вара хут ҫинче кӑна пур, вӗсенче никам та пурӑнмасть. Вӑтамран илнӗ Раҫҫей ҫынни 39 ҫулта — ку вӑл халӑх ватӑлнине пӗлтерет (8 ҫул каялла 37,7 пулнӑ). Раҫҫейре арҫынсем хӗрарӑмсенчен 10,7 миллион сахалрах. Мӑшӑрсен йышӗ те 1 миллион таран чакнӑ — халӗ ку кӑтарту 33 миллионпа танлашать.
Чи йышлӑ халӑх — вырӑссем. Раҫҫейре вӗсем 80,9% йышӑнаҫҫӗ. Иккӗмӗш вырӑн тутарсем йышӑнаҫҫӗ — 3,87%. Виҫҫӗмӗш вырӑнта — украинсем (2,05%-ран 1,41% чакнӑ). Чӑвашсем пиллӗкмӗш вырӑнта, Раҫҫейре пурӗ 1,44 миллион чӑваш шутланӑ (8 ҫул хушшинче пирӗн халӑх йышӗ 200 пин таран чакнӑ).
Раҫҫейре пӑртан тунӑ ҫулталӑкӗпех ӗҫлекен хӑна ҫурчӗ ӑсталама пуҫланӑ. Унта пурӗ те темиҫе пӳлӗм ҫеҫ пулӗ. Хӑна ҫурчӗ Якутскран инҫе мар вырнаҫнӑ «Ӗмӗрхи шӑн тӗнчи» (выр. Царство вечной мерзлоты) комплексра пулӗ, ӑна икӗ ҫултан хута яма палӑртаҫҫӗ.
Хӑна ҫуртӗнчи сӗтел-пукан пӑртан пулӗ, вырӑнсем ҫинче пӑлан тирӗсем пулӗҫ. Пӳлӗмсенче минуслӑ температура тытса тӑрӗҫ.
«Ӗмӗрхи шӑн тӗнчи» комплекс Вилюй ҫулӗнчен 5 ҫухрӑмра пысӑк пӑрлӑх ӑшӗнче вырнаҫнӑ. Пӑртан касакан ӑстасем ӑна илемлетсе хӑт кӗртнӗ. Комплексра темиҫе зал пур: тронлӑ пӳлӗм, чыслав залӗ, палеонтологин пӗчӗк музейӗ, пӑрлӑ офис, бар. Тӑвайкки те пур. Хӗллехи 50 грабуслӑ сивӗре кунти температура -10 градусран чакмасть, ҫулла вара -4 градусран хӑпармасть.
Пӑртан тунӑ хӑна ҫурчӗсене вӑхӑтлӑха тӗнчере сахал мар тӑваҫҫӗ. Унашкаллисем Раҫҫейре те пур, сӑмахран Архангельск облаҫӗнче. Ӗлӗкренпе ӗҫлекенни вара Швецинче вырнаҫнӑ, ӑна кашни хӗл ҫӗнӗрен хӑпартаҫҫӗ.
Раҫҫейре «Вилӗме ӑҫта сутнине пӗлтер» акци пырать. Унта Чӑваш ен те хутшӑнать. Унӑн тӗллевӗ наркотиксене хирӗҫ кӗрешес ӗҫе ҫынсене явӑҫтарасси. Ҫавна май талӑкӗпех шанӑҫ телефонӗсем ӗҫлеҫҫӗ.
Наркотиксене ӑҫта сутнине 23-01-00 е 23-01-06 номерсемпе шӑнкӑравласа пӗлтерме пулать. Унсӑр пуҫне Республикӑри наркологи диспансерӗ те шӑнкӑравсем йышӑнать. 62-63-63 е 58-03-84 телефонсемпе тухтӑрсенчен сӗнӳ-канаш ыйтма май пур.
| ЮПА | 23 |
Ҫӗпӗр чӑвашӗсем Чӳклеме ирттерни чӑннипех те Красноярск крайӗн наципе культура пурнӑҫӗнче историе кӗрсе юлмалли пулӑм. Мӗншӗн тесен чӑвашсен уявне регион шайӗнче уявлани кунта хальччен пулман. Ҫапах та йӗркелекенсене ҫак мероприятие мӗнле ирттересси мар, палӑртнӑ кунра ҫанталӑк мӗнле пуласси ытларах хумхантарнӑ, ара, Ҫӗпӗр кӗркуннинчен темӗн те кӗтме пулать-ҫке. Йӗпе-сапа ҫанталӑк мероприятие пӑсать ҫеҫ мар, унта хутшӑнакансен, курма пыракансен кӑмӑлне те хуҫать. Телее, ҫанталӑк уяр пулчӗ.
Красноярскран Назарово хулине уява автобуспа каяс текенсем ирхине ирех Мир тӳремне пуҫтарӑнчӗҫ. Унта вӗсем йӑхташсемпе Вадим Антонов генералпа тата Чӑваш Енри Элӗк районӗнчи «Валинкке» фольклор ушкӑнӗпе тӗл пулчӗҫ.
Палӑртнӑ кун кӑнтӑрла пултарулӑх ушкӑнӗсен артисчӗсем хӑнасемпе, куракансемпе алла-аллӑн тытӑнса вӑйӑ картине тӑрса юрӑ пуҫларӗҫ. Назарово хулин пуҫлӑхӗ Сергей Сетов, Назарово районӗн администраци пуҫлӑхӗ Сергей Крашенинников, крайри Кӗпӗрнаттӑр Аппарачӗн, Правительствин, Законодательство Пухӑвӗн официаллӑ ҫыннисем чӑвашсене, курма килнисене крайри пӗрремӗш чӑваш уявӗпе саламларӗҫ.
+18.3 °C