Чӑваш Енри паллӑ кинорежиссер, ЧР культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Леонид Трифонов 75 ҫул тултарнӑ.
Вӑл Ҫӗрпӳри ял хуҫалӑх техникумне пӗтерсен хӑюлӑх пухса Ленинградри музыка театрӗн тата кинематографин институтне вӗренме кӗнӗ. Кайран вӑл Чӑваш академи театрӗнче ӗҫлеме пуҫланӑ. Ҫамрӑк актер уҫӑ сассипе уйрӑлса тӑнӑ.
Тӗслӗ телевидени станцине уҫсан Леонид Трифонов ҫутҫанталӑка тухса спектакльсем ӳкерме пуҫланӑ. «Йӑлтах чӑн-чӑн кинори пек пулмалла», - ҫапла калама юратнӑ Леонид Трифонов. Артистсене те, сӑнарсене те профессионаллӑ ӗҫлеме ыйтнӑ. Унӑн пултарулӑхӗнче аутенциллӗ фильмсем уйрӑм вырӑн йышӑнаҫҫӗ: «Уяв», «Осеннее пиво», «Жертвоприношение», «Мӑнкун». Вӗсене Самарти этнографпа Екатерина Ягафовӑпа хатӗрленӗ.
Трифонов Леонид Павлович 1948 ҫулхи авӑнӑн 5-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Асакасси ялӗнче ҫуралнӑ.
Тӗрӗссипе, лапсарсене кӑна мар-ха. Ҫывӑхри Шупашкар хулине те, Кӳкеҫ поселокне те, «Юрма» чӑх-чӗп хапрӑкӗнчен инҫех мар вырнаҫнӑ ытти яла та.
Ӗнер Шупашкар районӗнчи Чӑркаш тата Ассакасси ялӗнче пурӑнакансем Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн депутачӗпе Александр Андреевпа тӗл пулнӑ. Вӗсем хӑнана агрохолдинг кайӑк-кӗшӗк тислӗкне тирпейлекен савут тӑвас ӗҫе чарса лартнине пӗлтернӗ. Каяша вара хире турттараҫҫӗ-мӗн. Хапрӑк хуҫи, Владимир Ермолаев, ҫынсен пӑшӑрханӑвне ӑнланнӑҫи пулнӑччӗ.
Хӑй вӑхӑтӗнче ҫынсем хапрӑка хуптарас тесе петици те ҫырнӑччӗ. Кайӑк-кӗшӗк тислӗкне тирпейлекен предприяти валли «Юрмана» укҫа уйӑрас пирки те пӗлтернӗччӗ. Кӑҫалхи ака уйӑхӗнче унта савут тӑвас ӗҫе кӳлӗннӗччӗ.
Юлашки вӑхӑтра Шупашкарта тата ун ҫывӑхӗнче ӑнланмалла мар шӑршӑ тӑнине кашниех сисрӗ-тӗр. Тислӗк тес, тислӗк шӑрши мар. Пӗр-пӗр савутран тухакан тӗтӗм-сӗрӗм теме те йывӑр. Хулара ырӑ мар шӑршӑпа «киленсе» ывӑннӑ ҫынсем Роспотребнадзора пӗлтернӗ, шӑршӑ саракан предприятие шыраса тупма ыйтнӑ.
Ӗнер Роспотребнадзорӑн республикӑри управленийӗ «Юрма» агрохолдинг ҫывӑхӗнчи (хӑй вӑхӑтӗнче вӑл ун пек шӑршӑ сапалать тесе пӗтӗмлетнӗччӗ) сывлӑша тӗрӗсленӗ. Лапсара ҫитнӗ. Ӑҫта мӗн чухлӗ сероводород, аммиак, азот диоксичӗ пулнине палӑртма кашни тӑваткал метр пуҫне миҫе миллиграмм тивнине виҫнӗ. Роспотребнадзорта «Юрма» предприятин кайӑк-кӗшӗк тислӗкӗ упранакан Ассакасси ҫывӑхӗнчи территорие эрнесерен тӗрӗсленине пӗлтернӗ. Хальхинче шӑршӑшӑн «Юрма» айӑплӑ маррине палӑртнӑ.
«Юрма» агрохолдинг каллех ҫутҫанталӑка сӑтӑр кӳнӗ. Унччен, пӗлтӗрхи кӗркунне, ҫак предприятиех Йӑршшу юханшывне вараланӑччӗ. Шывра аммиак нумай пулнӑран пулӑсем вилнӗччӗ.
Хальхинче агрохолдинга пула ҫӳп-ҫап купи ӳссе ларнӑ. Унта — ҫӑмарта хуппи, чӑхсен пуҫӗсем, урисем, ҫуначӗсем, кӗлеткисем, тӗкӗсем. Ку йӗркесӗрлӗхе Шупашкар районӗнчи Ассакасси тата Чӗркаш ялӗнчи ҫынсем асӑрханӑ та РФ Ҫутҫанталӑк надзорне ҫӑхавланӑ. Тӗрӗслеве ҫийӗнчех ирттернӗ. Ҫӳп-ҫапа чӑнах та «Юрма» агрохолдингран илсе тухнине палӑртнӑ.
Агрохолдингӑн должноҫри сӑпатне административлӑ явап тыттарасшӑн. Организацие ҫӳп-ҫапа пуҫтарттарнӑ, ҫав вырӑна дезинфекцилеттернӗ.
Пулла ҫӳреме юратакана нимле ҫанталӑка та пӑхса тӑмӗ-ха. Элӗксем ҫапах та пӑр катса пулӑ тытассипе ӑмӑртма шут тытнӑ. Кӑҫалхипе иккӗмӗш хут ирттерекен ӑмӑртӑва кӑҫал пӗлтӗрхинчен икӗ хут пысӑкрах йышпа пухӑннӑ иккен.
Пулӑҫсем ирхи ҫиччӗрех пуҫтарӑннӑ. Кӑҫал пулӑ питӗ кутӑнлашать, вӑлтана йӑпӑр-япӑр ҫакланмасть те Ассакасси ялӗ патӗнчи пӗвере тытса пӑхас тенӗ.
Тупӑшмалла пулӑ тытнӑ чух пӗлтӗр ҫанталӑк вӑйлӑ ҫилпе тата юр ҫунипе кансӗрленӗ. Кӑҫал пуш уйӑхне пӑхмасӑрах ҫумӑр лӳшкеме пуҫланӑ. Ҫӗнтерес туйӑмпа пынӑ ҫынна ҫав хӑраттӑр-и вара!
Пулӑҫсем тӑватӑ номинацире: «Чи нумай тытни», «Чи хӑвӑрт пулӑ», «Чи пысӑк пулӑ», «Чи пысӑк шӑтӑк» ятлисенче, тупӑшнӑ. «Чи хӑвӑрт пулӑ» текенни пуринчен малтан ҫаклатмаллине пӗлтернӗ. Ҫакна тума «Хӗлхем» спорт шкулӗнче директор ҫумӗ пулса тӑрӑшакан Сергей Леонтьева ӑннӑ. Уйӑрса панӑ вӑхӑтра — виҫӗ сехет ҫурӑ хушшинче — Мӑн Ямаш шкулти вӑй-хал культурине вӗрентекен Евгений Назаров вӑлтине пуринчен ытла пулӑ ҫакланнӑ. Чи пысӑк пулӑ спорт шкулӗн директорне Валерий Сергеева ҫакланнӑ.
М7 ҫул Шупашкара кӗмесӗр иртсе каять пулин те хальхи ҫавра ҫул паянхи пурнӑҫа тивӗҫтерменни куҫ кӗрет — ӑна тепӗр хут ҫавӑрса ярасшӑн, урапасене Карачура, Ҫӗнӗ Лапсар, Кӳкеҫ витӗр чуптарасшӑн мар.
Нумай пулмасть ҫак ҫавра ҫулӑн ҫӗнӗ вариантне Сарапакасси ял тӑрӑхӗнче сӳтсе явнӑ иккен. Ҫӗнӗ ҫул Ишлей пӑрӑнчӑкӗнче пуҫланать те вӑрман витӗр иртсе сад пахчисен пӗрлӗхне килсе тухать (Карачура ҫывӑхӗнче сад пахчисем нумай — шӑп ҫавсем витӗр иртмелле ун). Малалла ҫул Йӑршу ялӗ ҫумӗпе (кунта Карачура вӑрман хуҫалӑхӗн вӑрманне касасшӑн курӑнать; ҫывӑхра кӳлӗсем пуррине те манмалла мар) иртсе Лапсар ял тӑрӑхӗн ҫӗрӗсем ҫине тухать. Ҫул Ассакасси ялӗнчен кӑнтӑр енӗпе (Асса пӗвинчен аяларах кӗпер тума палӑртнӑ), «Юрма» чӑх-чӗп хапрӑкӗ хушшипе иртмелле. Малалла ҫул Ҫӗньял енне каймалла, унтан вара уйсем тӑрӑх Толиккассине ҫавӑрса илсе Апаш патнелле тухмалла. Ку тӑрӑхра тарӑн ҫырма-ҫатра сахал маррине шута илсен пӗтӗмпе 7 кӗпер таранах тума палӑртнӑ.
Ыран, чӳкӗн 23-мӗшӗнче, Элӗк районӗнчи Карачура шкулӗ 150 ҫул тултарнине паллӑ тӑвӗ. Пуҫламӑшӗ 10 сехетре.
Карачура шкулӗн кун ҫулӗ Ассакасси ялӗнче пуҫланнӑ — 1862 ҫулта унта чиркӳ прихучӗн шкулне уҫнӑ. Вӑл пысӑк пулман, ҫурт лаптӑкӗ 20 тӑваткал метр кӑна пулнӑ. 1876 ҫулта шкул икӗ класлӑ шая ҫитнӗ. 1923 ҫулта вӑл Ассакассинчи тӑватӑ класлӑ шкул пулса тӑнӑ. Тепӗр икӗ ҫултан унта 6 класс таран вӗрентме пуҫланӑ. 1954 ҫулта вӑл Ассакассинчи вӑтам шкул пулса тӑнӑ. Вӑл вахӑтра унта 230 ача таран вӗреннӗ.
Шкулӑн иккӗмӗш тапхӑрӗ 1978 ҫулта пуҫланнӑ теме пулать — вӑл Мӑн Карачурара икӗ хутлӑ кирпӗч ҫурта куҫнӑ. 1993 ҫулта ун ҫумӗнче шкул ҫулне ҫитмен ачасен «Березка» (чӑв. Хурӑн) ушкӑнӗ уҫӑлнӑ.
2008 ҫулта виҫҫӗмӗш тапхӑр ҫитнӗ — ӑна вӑтам шкул шайӗнчен тӗп шкул шайне антарса лартнӑ.
Паянхи кун шкулта Мӑн Карачурапа Пӗчӗк Карачурари, Мӑн Кӑканарпа Пӗчӗк Кӑканарти тата Ассакасси ачисем ҫӳреҫҫӗ, пурӗ 49 ача вӗренет.
Ӗнер Ҫатра-Лапсар шкулӗ 100 ҫул тултарнине хаваслӑн уявларӗҫ. Тӑван шкула ҫак ҫурхи кун вӗренсе тухнисем, вӗсене пӗлӳ панӑ учительсем тата ытти хӑнасем пухӑнчӗҫ. Ҫатра-Лапсар шкулӗнче пӗлӳ пухса чапа тухнисем те сахал мар пулчӗҫ: Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артистки Фёдорова Любовь Владимировна, темиҫе кӗнеке авторӗ, ӳнер музейӗнче вӑй хуракан Иванов-Орков Геннадий Николаевич, режиссёр, чӑвашсен пӗрремӗш нумай ярӑмлӑ «Кӗпер» фильмне лартакан Трифонов Леонид Павлович, тӗнче шайӗнчи спорт мастерӗ Иванова Марина Владимировна тата ыттисем. Чыслав пайне ирттернӗ спорт пӳлӗмӗ, пӗчӗкех мар пулин те, пурне те вырнаҫтараймарӗ те — ларма-тӑма вырӑн ҫукччӗ.
Уяв чаплӑ иртрӗ — шкул ачисем хӑйсен пултарулӑхне кӑтартрӗҫ, ятарласа килнӗ ушкӑнсем юрри-ташшисемпе савӑнтарчӗҫ. Нумай-нумай ҫынна хисеп хучӗпе, тав хучӗпе чысларӗҫ. Паллах, шкул кун-ҫулӗ ҫинчен каласа пама та манмарӗҫ — ӗлӗкхи пирки те, паянхи пирки те.
Уява килнисем час саланмарӗҫ — концертпа чыслав пайӗ вӗҫленнӗ хыҫҫӑн пӗрле вӗреннисем пӗр-пӗринпе пуҫтарӑннишӗн савӑнчӗҫ, хӑйсем пирки каласа пачӗҫ.
Шӑматкун, ҫӗртмен 18-мӗшӗнче, Лапсар ял тӑрӑхӗнче черетлӗ Акатуй иртрӗ. Кӑҫал ӑна Ассакасси ялӗнче уявларӗҫ. Уяв яланхи пекех ҫӑкӑр-тӑвартан, Акатуй юрринчен пуҫланчӗ.
Лапсар ял тарӑхӗн пуҫлӑхӗ Захаров Дмитрий Иванович хӑй сӑмахӗнче салам сӑмахӗсем каланӑ хыҫҫӑн ку тӑрӑхри ӗҫсем пирки кӗскен каласа пачӗ. Районтан ятарласа чӗннӗ хӑнасем те сӑмах тухса каларӗҫ: Шупашкар районӗн экономика тата пурлӑхпа ҫӗр хутшӑнӑвӗсен начальникӗ Зоя Леонидовна Маслова, Шупашкар районӗнчи РФ пенси фончӗн управленийӗн начальникӗ Алевтина Михайловна Исаева.
Ял тӑрӑхӗ парнесем нумай хатӗрленӗччӗ, алла яхӑн — пӗр сӗтел йышӑнатчӗҫ. Кашни тивӗҫлӗ ҫынна тупрӗ, кӑмӑлӗсене хӑпартрӗ. Парнесемпе чи лайӑх харпӑр хуҫалӑхсене тытса пыракансене, чи хӑтлисене, чи чаплӑ фермер хуҫалӑхӗсене тивӗҫтерчӗҫ. Общество ӗҫне хасатар хутшӑнакансене та манмарӗҫ — пурте парнеллӗ пулчӗҫ. Хисеп хучӗсемпе те вӗсене чысларӗҫ.
Юрӑпа-ташӑпа савӑнтаракансем пӗлтӗрхи пекех чылайӑнччӗ.
-2.7 °C