Чечек
Вăйне-халне хĕр пуçтарать.
«Мĕн тăвăпăр, — тет пиччĕш, — ĕнтĕ?»
«Шарламăпăр, пирех вăл тĕнтĕ».
Ăнланчĕ çын: «Ыр мар йĕрне
Вăл пĕтерме сăлтав шырать.
Вĕлернĕшĕн усрав хĕрне
Мана, пĕлетĕп, айăплать».
«Пиччем, тăмастăн пуль ирччен.
Ухтер чее, асăрхануллă
Тата, хăвах пĕлетĕн, муллă.
Тытсан, ваттарĕ виличчен».
«Пĕлетĕп, мул вăл чул касать.
Ухтер вăл кашкăр: чунĕ хытĕ;
Пире хуçма тара та тытĕ.
Вăл урнă: урнă çын асать.
Пуçтарăн, йăмăкăм, васка;
Юлсассăн, пулăпăр каска.
Хăвна çăлма эс шухăшла.
Ирччен çитесчĕ Атăла».
VIII
Уяр кун килнĕ аслати пек
Ирех пит ахăрчĕ хыпар.
Ăш çуннипе чĕлхе те типĕ —
Ахлатрĕ пĕтĕм Шуршувар.
Ял-йыш аптранă: ĕмĕрне
Кӳрши-арши пĕр-пĕрине,
Ыррисĕр, нимĕн те сунман.
Хăш чух кӳрентерни пулсан та,
Çилленнипе ăш-чик тулсан та
Çул урлă вăрттăн юнаман.
Усал ĕç. Вăл чуна хăратрĕ;
Пулса тухни яла хумхатрĕ.
Калаçура — çав çын шăпи —
Унран иртеймĕн нихăçан.
«Çапла пул, ку пул» — хушăп-и?
Çук, çук: ялан эс курнăçан.
Вилетĕн те выртан каска пек;
Çынсен вара пĕр калаçу:
«Çапла этемĕн ăраскалĕ —
Паян сывлать, ыран, тен, — çук».
Тăраççĕ йышĕсем, пуç уснă.
Пит ылханаççĕ хураха.
Ак ял-йышне те шухăш пуснă;
«Таса пулсассăн çеç паха».
Тăмасть ял-йышĕ кăнн кăнса.
Сĕрлет, шавлать: «Вĕлернĕ, ах!»
Кураççĕ: витере чăнах
Ухтер тăрать-мĕн çакăнса.
«Пит йăсăрланчĕ тĕтĕм пек,
Шăлт чыхăнтарчĕ ял-йăхне.
Тен, çак илемсĕр вилĕмпе
Халь каçарттарчĕ çылăхне».
Усал ĕç питĕ тĕлĕнтерчĕ;
Вăл хуçрĕ ялăн кăмăлне.
Килтисене вăл çӳçентерчĕ:
«Мĕнле калас-ха ывăлне?»
«Кавруç, — йăсларĕ ватă карчăк, —
Никам та унсăр пултарман!»
«Сăлтавсăр мар пуль ят кăларчĕ, —
Шутлать ял-йыш. — Ма-ха тарман?»
Каллех ăсра вăл иккĕленĕ:
«Тен, хур тунишĕн тавăрать?
Пулмарĕ вилĕм тĕлленӳ».
Пуçа леш карчăк çавăрать:
«Çавах! Ăнпа вăл чалăш-тĕлĕш,
Унпа вăрман хурахĕ пĕлĕш!»
Ял-йыш тăрать шăлт аптраса:
«Кавруç ял умĕнче таса».
Çынсем ак кайрĕç хумханса,
Кашни этемĕн кăмăл тĕрлĕ:
Пĕри ак аслати пек кĕрлĕ,
Тепри ахаль тăрать, канса.
Кавруçшăн чухăнсем тăраççĕ:
«Хураймăр, — теççĕ, — кăкарса!»
Ухтер майли те пур — ураççĕ,
Хапха пек çăварне карса:
«Тытса килес те тăратас
Ăна халь халăх, тур умне!
Хурах, вĕлерекен — ватас!
Тăкас ун йĕрĕнчĕк юнне!»
Хыпар — юмах-сăмах апачĕ:
Пуçлаç, пĕлсе тăр, ваклама.
Паян та вăл, ак, йӳтĕм пачĕ
Шăп тултармалăх урама.
Ирхи хыпар ăша çунтарчĕ,
Сӳнмерĕ çулăм чĕрере.
«Каллех, каллех телей юнтарчĕ,
Йăванчĕ шанчăк та çĕре...»
Ял ыйăхра; сĕм каç; лĕп çилĕ
Питрен йăвашшăн ачашлать.
Анчах куç умĕнче ун... вилĕ.
Чуна салху кăшлать... кăшлать.
Чечекĕн хурлăх; кăкăрта
Тăрать чул евĕр: пысăк, йывăр.
Ниçта тухма çук — пăчă, тăвăр:
Йĕри-тавра хӳме, карта.
Кавруç умра. «Ах, мĕн калас,
Мĕнле сăмах тупсан чун канĕ?
Савни... Куçран мĕнле пăхас,
Те макăрсан чĕре лăпланĕ?»
Кавруç чĕнмест. Вăл тупаймарĕ
Хĕре йăпатакан сăмах.
Çук, ниепле те хайламарĕ,
Уçмарĕ тĕрĕс тупсăма.
Сӳсленчĕ чунĕ хурлă хĕрĕн;
Халь çук пек пурнăçра тĕллев, —
Çавна сиссессĕн вăрттăн йĕрĕн, —
Пуçра вырнаçнă пек вĕлле.
Анчах чун сӳсленни самантлăх —
Вăл тăтăш мар-ха, вăл иртет.
Çынна ялан мĕн илĕртет? —
Илемлĕ пурнăç: канăç, хăтлăх.
Çапах та суракан чĕри
Ăс хушнине халь парăнмарĕ:
Кӳреннĕ кăмăл çаврăнмарĕ,
Пăлханчĕ чунĕ çав тери.
Ăшра йĕксӳ Чечекĕн тулчĕ, —
Çук, çук, пулмарĕ ятлаçу, —
Тен, çавăнпа вĕсен халь пулчĕ
Хĕрӳллĕ, тӳрĕ калаçу.
«Кавруç, — тет хĕр, — кала, кала,
Мана эс мĕншĕн хĕрхенмерĕн,
Кăшт та пулин аса илмерĕн,
Сăмах тытмарăн манпала.
Тен, кăварланнă чĕрӳпе,
Ытла чарусăр хĕрнипе
Усал ĕç турăн? Çырлахма
Шутларăн имĕш. Эс ухмах!
Ман ятăма ан варала,
Тискерлĕхе çăварлăхла.
Ял-йыш пуплет: «Кавруç туслашнă
Халь аскăн вăрă-хурахпа».
Йĕри-тавра яту сан кайнă
Ылханлă, йывăр сăмахпа.
Кайсам кунтан, эс кăлăх килнĕ,
Эс маншăн пĕтнĕ, çуннă, вилнĕ.
Итле, ман ĕмĕт, манăн шанчăк
Килми çухалчĕ. Уласа
Йĕрет чĕрем. Ман хурлăх — анчăк:
Чуна юнларĕ туласа».
Кавруç курать: хĕр пит пăлхавлă, —
Тăрать куççуль халь юхтарса, —
Вăл çавăнпа пит асăрхавлă
Каларĕ ăс-тăн пуçтарса:
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
ZoofLyncattat (2009-04-28 07:39:00):
NusSlalkskila Wrorsnasp