Николай Ижентей

Чӑваш Енре "Литературӑллӑ Чӑваш Ен: чи вулакан кӗнеке" (Литературная Чувашия: самая читаемая книга года) республикӑри конкурса пӗтӗмлетнӗ. 2015 ҫулта «Ача-пӑча тӗнчи» номинацире Николай Ишентейӗн «Ырӑ ӗҫсен команди» кӗнеки ҫӗнетрнӗ. Ача-пӑча валли ҫырнӑ вырӑсла кӗнекесенчен Надежда Медюкован «Новогодний подарок» кӗнеки ҫӗнтернӗ. Вӗсене халӑх юратса йышӑннӑ. ачасем те кӑмӑлтан шӗкӗлченӗ.

Сӑмах май каласан, ЮТВ телеканалпа ятарлӑ литература каҫне йӗркелӗҫ, унта ытти сӑвӑҫпа пӗрле Николай Ишентее те чӗнесси пирки Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ.

Сӑмахӗ кунта Анатолийпе Надежда Никитинсем ӳкерекен «Искусство ҫыннисем» кӑларӑм пирки пырать.

Аса илтеретпӗр, унта передачӑсене хутшӑннӑ сӑвӑҫсене йыхравлӗҫ, вӗсен сӑввисемпе хывнӑ юрӑсемпе паллаштарӗҫ. Сӑвӑ авторӗсем хушшинче унсӑр пуҫне телекӑларӑмсене хутшӑнма тӳр килейменнисем те — Николай Ишентей, Микула Мыскал, Нина Пӑрчӑкан, Елена Абрамова — тата ыттисем пулӗҫ.

Вулакансене илӗртес тесе пичет кӑларӑмӗсем мӗн кӑна шухӑшласа кӑлармаҫҫӗ пулӗ! Ҫӗнӗ Шупашкар хулинче тухса тӑракан «Грани» хаҫат ҫак кунсенче «Чи вулакан троллейбус» акци йӗркеленӗ. 54-мӗш маршрутпа ҫула тухнӑскерте мӗнпур ҫын асӑннӑ хаҫата вуласа пынӑ.

Хулара пурӑнакан Лариса Лебедева хаҫата ахаль те мӗн пуҫласа вӗҫне ҫитиччен вулатӑп тесе каланӑ. Хулара пурӑнакан тепӗр ҫын, Зоя Фадеева, журналистсене хаҫат кӑсӑклӑ тухма пуҫларӗ тесе хаваслантарнӑ. Электроаппаратура савутӗнче 28 ҫул ӗҫленӗ Валентина Николаевна хӗрарӑм спутник-хулана 2006 ҫулта куҫса пынӑ хыҫҫӑн кашни ире «Грани» вуланинчен тытӑнатӑп тесе ӗнентернӗ.

«Чи вулакан троллейбус» черетлӗ акцие хаҫатҫӑсем ыран 55 маршрутра кӑнтӑрла тӗлнелле ирттерӗҫ.

Чӑваш Енре Константин Иванов ҫулталӑкне пӗтӗмлетсе пыраҫҫӗ. Ҫулталӑк тӑршшӗпе К.Ивановпа ҫыхӑннӑ проектсем епле пурнӑҫланса пынӑ? Республикӑри вулавӑшсен сообществи ӑна «Нарспие» вулатпӑр» ток-шоура пӗтӗмлетнӗ.

Вулавӑш залне «Нарспие» вулатпӑр» тата «Константин Иванова пӗрле вулатпӑр» акцисен йӗркелӳҫисем, «Нарспи» аудиокӗнекене чӑвашла тата вырӑсла хатӗрлекенсем, «Кӗсьери сӑвӑсем» тата ытти акцие пуҫаракансем пухӑннӑ.

Ток-шоура ЧР культура министрӗн ҫумӗ Татьяна Казакова, Чӑваш халӑх поэчӗ Юрий Сементер тата ыттисем эксперт пулнӑ. Хӑнасен йышӗнче чӑваш халӑх ӳнерҫи Праски Витти, Чӑваш кӗнеке издательствин тӗп редакторӗ Валерий Алексеев, Чӑваш Ен ҫыравҫисен пайташӗ Любовь Петрова тата ыттисем пулнӑ.

Ток-шоура литература, кӗнекесем, вулав пирки калаҫнӑ. Унта К.Ивановпа ҫыхӑннӑ пысӑк проектсене аса илнӗ. Экспертсем кӑҫал халӑха кӗнекепе интереслентерес тесе чылай ӗҫ тунине, чӑваш литератури пирки республика тулашӗнче те пӗлнине палӑртнӑ.

Ток-шоун тулли версине раштавӑн 23-мӗшӗнче 19 сехет ҫурӑра «Россия 24» телеканалпа курма пулать.

Тӗп хуламӑрти Трактор тӑвакансен керменӗнче Ҫӗнӗ ҫула халалланӑ чаплӑ уяв концерчӗ курма тӱр килчӗ. Чӑн та, халӑха савӑнтарас, кӑмӑлне юрас тесе тӑрӑшни куҫкӗретех. Республикӑра ҫеҫ мар, Раҫҫейре те, тӗнче шайӗнче те чӑваш халӑхӗн ятне ҫӱле ҫӗклекен, тӑван халӑхӑн юрри-кӗввине, ташшине ытти халӑхсем хушшинче анлӑ саракан Христофоровсем (ашшӗпе ывӑлӗ Иванпа Иван тата вӗсен ҫывӑх тӑванӗ Вячеслав), Виталий Адюков пултарулӑхне куракансем савӑнса, тӑвӑллӑн алӑ ҫупса кӗтсе илчӗҫ. Стас Владимиров хӑйӗн илӗртӱллӗ сассипе чӗресене хускатса хумхантарчӗ. Ҫамрӑк юрӑҫсем те сцена ҫинче хӑйсене шыври пулӑ пекех туйни курӑнчӗ: мӗне тӑрать Александр Думилин (ят-шывне тӗрӗсех ҫыртӑм-ши?) яш каччӑ юрлани. Шӑпах ҫавӑн пек артистсем ӗнтӗ чӑваш эстрадине малалла аталантараканнисем! Мӑшӑр Никитинсем те, вӗсем йӗркелесе ертсе пыракан «Янташ» ушкӑн та… Уяв программи питӗ анлӑ пулнӑран ятран пурне те аса илсе каласа хӑварма та ҫук (ан ҫиленӗр ӗнтӗ!).

Ҫапах та, шухӑша ямалли те тупӑнчӗ ҫак концертра. Пӗр ятлӑ-сумлӑ юрӑҫ ҫӗнӗ юрӑпа паллаштарчӗ.

Малалла...

Халӑх театрӗсен республикӑри фестивальне кӑҫал Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫинче ҫӗнтернӗренпе 70 ҫул ҫитнине халалланӑ. Хӑй тӗллӗн вӗреннӗ артисстем маларах зонӑри конкурссенче ӑмӑртнӑ. Унта мала тухнисем «Мухтав ахрӑмӗн» республикӑри фестивальне пухӑннӑ. Районсемпе хуласенчи 58 коллектив хутшӑннӑ конкурса.

Фестивале хутшӑнакансене сумлӑ тӳресенчен тӑракан комисси хак панӑ. Председателӗ СССР халӑх артистки Вера Кузьмина пулнӑ. Йыша Чӑваш Республикин халӑх артисчӗсем Анна Кутузова тата Иван Иванов, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артисчӗсем Геннадий Кириллов тата Владимир Григорьев, Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗн артисчӗ Алина Зайцева кӗнӗ.

Тӳресем хӑй тӗллӗн вӗреннӗ сцена ӑстисен ӗҫне 20 номинаципе хакланӑ. «Пуканесен чи лайӑх спектаклӗ» номинацире I степеньлӗ диплома Улатӑрти «Искорка» пукане театрӗ ҫӗнсе илнӗ. Чи лайӑх камите те улатӑрсемех лартнӑ. Алексей Островский пьесипе лартнӑ «Праздничный сон до обеда» спектакльпе палӑрнӑ вӗсем.

Элӗкри культура ҫуртӗнчи халӑх театрне ҫӳрекен Георгий Павлов арҫын сӑнарне чи лайӑх калӑпланипе I степеньлӗ диплома тивӗҫнӗ.

Малалла...

Мускаври чӑвашсем хастарлӑхпа вӗҫӗмех палӑраҫҫӗ. Хальхинче унти маттурсем литература каҫӗ ирттерме шут тытнӑ. Вӑл паян, раштавӑн 19-мӗшӗнче, иртӗ. Ӑна чӑваш ҫыравҫисене халалланине пӗлтернӗ «Пӗркласрисем» халӑх тетелӗнчи «Мускаври чӑвашсем» ушкӑнра.

Мероприяти кӗҫех пуҫланмалла. Ӑна 11 сехетре уҫмалла. Литература каҫне Мускаври Нацисен ҫуртӗнче пухӑнаҫҫӗ. Нацисен ҫурчӗ, сӑмах май, ҫӗршывӑн тӗп хулинчи Ҫӗнӗ Басман урамӗнчи 4-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ.

Уявӑн ятарлӑ хӑнисем Елена Соловьева юрӑҫ тата Мускаври чӑвашсен «Атӑл» хорӗ пуласса хыпарлаҫҫӗ.

Литература каҫне каяс текенсен «Красные ворота» метрора тухмалла. Унта кӑмӑл пур ҫынна кирек кама та кӗртессине пӗлтереҫҫӗ.

Ӗнер Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗнче Раҫҫейри Литература ҫулталӑкне, республикӑри Константин Иванов ҫулталӑкне пӗтӗмлетсе уяв ирттернӗ.

«Вулакан Чӑваш Ен» ятпа йӗркеленнӗ форума культура тытӑмӗнче ӗҫлекенсем пухӑннӑ. Вӗсем хушшинче Уява Мускаври, Питӗрти, Чӗмпӗрти ҫыравҫӑсемпе библиотекарьсем пулнӑ.

Форумра тӗрлӗ лапам ӗҫлерӗ. «Паянхи обществӑри литературӑн пӗлтерӗшӗ» ятпа ирттернӗ ҫавра сӗтеле республикӑн информаципе массӑллӑ коммуникацисен министрӗ Александр Иванов та хутшӑннӑ. Ку мероприятире ҫамрӑк ҫыравҫӑсемпе поэтсен пултарулӑхӗпе ҫыхӑннӑ ыйтусене хускатнӑ. Яшсемпе хӗрсене кӗнеке, хаҫат-журнал вулама епле илӗртмелли ҫинчен калаҫнӑ. Республикӑра литература критикӗсем сахаллине шута илсе Мускава ятарласа вӗренме ямаллине палӑртнӑ.

Раштав уйӑхӗн 17-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗн хальхи ӳнер центрӗнче «Дух спорта» сӑнӳкерчӗксен куравӗ уҫӑлнӑ. Ӑна республикӑри паллӑ фотоӳнерҫӗ, «Спортивный вестник Чувашии» хаҫатӑн тӗп редакторӗ Валерий Железняков йӗркеленӗ.

Курава спортпа ҫыхӑннӑ, суйланнисенчен суйланӑ сӑнӳкерчӗксем кӗнӗ. Валерий Железняков сӑнӳкерчӗк пултарулӑхӗпе иртнӗ ӗмӗрӗн 80-мӗш ҫулӗсенчех кӑсӑкланма тытӑннӑ. Ытларах спорт теми килӗшнӗ ӑна.

2012 ҫултанпа вӑл РФ фотоӳнерҫисен пӗрлӗхӗн Чӑваш Енри уйрӑмне ертсе пырать. Валерий Железняков ют ҫӗршывра иртнӗ куравсене те хутшӑннӑ: Латвире, АРШра, Андоррӑра, Румынире пулнӑ. Кӑҫал ӑна РФ Спорт министерстви Хисеп грамотипе чысланӑ.

Экспозицие 65 ӗҫ кӗнӗ.

Чӑваш кӗнеке издательствинче «Чӑваш ҫыравҫисем. Чувашские писатели» открыткӑсен пуххи кун ҫути кӑтартнӑ. Ун пек пухха унччен те пичетленӗ. Пӗрремӗш хут — 1998 ҫулта. «Унтанпа литература пӗрлӗхӗнче самай улшӑну пулса иртнӗ», — тесе пӗлтерет Чӑваш кӗнеке издательстви. Ҫакна издательство хӑш-пӗр ҫыравҫӑ «вулакансене ҫӗнӗ хайлавсемпе савӑнтарнипе», хӑшӗ «Чӑваш Республикин халӑх писателӗ» ятпа тивӗҫнипе сӑлтавлать. Ҫакна открыткӑсен ҫӗнӗ пуххинче йӑлтах шута илнӗ-мӗн. Материалсене Эдурад Фомин пухса хатӗрленӗ.

«Ӗҫре эпӗ Порфирий Афанасьевӑн библиографи справочникне тӗпе хутӑм. Ӑна Чӑваш кӗнеке издательстви 2006 ҫулта кӑларнӑ. Унтанпа вӑхӑт самай иртрӗ. Хӑш-пӗр писательпе поэт пирӗнпе ҫук ӗнтӗ. Ҫавна йӑлтах эпӗ хушса пуянлатрӑм. Чӑваш энциклопедийӗнчи материалсене усӑ куртӑм», — тенӗ чӗлхеҫӗ.

Пухха 50 паллӑ ҫыравҫӑпа поэтӑм портречӗ кӗнӗ.

Асӑну хӑми

Кӑҫал паллӑ чӑваш ҫыравҫи, куҫаруҫӑ, К.Иванов ячӗпе хисепленекен преми лауреачӗ Куҫма Турхан ҫуралнӑранпа шӑп та 100 ҫул ҫитрӗ. Ҫак ятпа Комсомольски районӗнчи Вӑрманхӗрри Чурачӑкра — ҫыравҫӑн тӑван ялӗнче — паян асӑну хӑми уҫӑлчӗ.

Ҫак паллӑ пулӑма Хырхӗрри шкулӗн вӗренекенӗсемпе вӗрентекенсем, ял ҫыннисем, район администрацинчен тата Шупашкартан килсе ҫитнӗ сумлӑ хӑнасем хутшӑнчӗҫ. Вӗренекенсем чӑвашла тата чӑвашлӑх ҫинчен ҫырнӑ сӑвӑсем вуларӗҫ. Тӑххӑрмӗш класра вӗренекен Юлия Коноваловапа Анастасия Пушкина ҫыравҫӑн «Сӗве Атӑла юхса кӗрет» романӑн сыпӑкӗсене пӑхмасӑр шыв пек юхтарса каласа пачӗҫ. Чӑн та, тӗлӗнмелле илемлӗ чӗлхепе ҫырнӑ хӑйӗн паллӑ хайлавне ентешӗмӗр, итлеме питех те кӑмӑллӑ пулчӗ шкул ачисене.

Чӑваш Республикин Патшалӑх Совечӗн депутачӗ Петр Краснов, Комсомольски районӗн администраци пуҫлӑхӗ Алексей Самаркин, Хырхӗрри ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Анатолий Воробьев, Чӑваш халӑх поэчӗ Валери Туркай, «Хыпар» издательствӑн аслӑ редакторӗ Геннадий Максимов, «Слава картофелю» (чӑв.

Малалла...