Чӑваш Енре ҫуралнӑ Ирина Федорова Мурманск хулин 9 ҫул каялла куҫса кайнӑ. Ӑна унта куҫма мӑшӑрӗ Александр, Ҫурҫӗр флотӗнче службӑра тӑнӑскер, ӳкӗте кӗртнӗ.
Федоровсем ӗнентернӗ тӑрӑх, вӗсен кушакӗ чӑвашла ӑнланать. Чӑннипе, малтан мӑр-мӑр вырӑс ҫемйинче пурӑннӑ. Анчах ку чӗлхене вӑл чӑваш ҫемйине лексенех манса кайнӑ. Халӗ кушак чӑвашла каласан ҫеҫ ӑнланать.
Чӑвашла пӗлекен Пушока Рекордсен кӗнекине кӗртмен, ҫапах ҫемье унпа мухтанать: Мурманск тӑрӑхӗнчи «Чӑваш тӗнчи» наци пӗрлешӗвӗнчи тусӗсемпе пӗлӗшӗсене кушак мӗн тума пултарнине кӑтартаҫҫӗ.
Палӑртмалла: Мурманск облаҫӗнче 4 пине яхӑн чӑваш пурӑнать. Унти карапсемпе шыв айӗнче ишекен кимӗсенче Чӑваш Енри ҫӗр-ҫӗр каччӑ ӗҫлет.
Юпа уйӑхӗн 18-мӗшӗнче 22 сехетре Муркаш районӗнчи Кашмаш ялӗнче пушар алхаснӑ. Ҫав каҫ упӑшкипе арӑмӗ, виҫӗ ачи ҫуртсӑр тӑрса юлнӑ. Вӗсен ферми те ҫунса кайнӑ. Пушарта 800 яхӑн кӑркка, чӑх ҫунса вилнӗ.
Ҫулӑм тухнине кил хуҫи асӑрханӑ, вӑл арӑмне вӑратнӑ. Хӗрарӑм аслӑ ывӑлне тӑратнӑ, хӑй кӗҫӗннине йӑтнӑ. Асли вара вӑтаммине ҫавӑтнӑ. Ҫапла вӗсем ҫунакан пӳртрен тухнӑ.
Ҫемье документсене те илме ӗлкӗреймен. Халӗ ашшӗ-амӑшӗ тата ачисем кӳршисем патӗнче вӑхӑтлӑх пурӑнаҫҫӗ. Лешсем унта кун кунламаҫҫӗ, сайра хутра кӑна килсе ҫӳреҫҫӗ.
Ял-йыш ҫуртсӑр тӑрса юлнӑ ҫемьене тумтирпе, атӑ-пушмакпа пулӑшнӑ. Ҫапах ку ҫителӗксӗр, ҫемьене пурӑнмашкӑн укҫа та кирлӗ. Вӗсем ҫунса кайнӑ ҫурта ҫӗнетсе унта пурӑнма кӗресшӗн.
2013 ҫулта Шупашкарта пурӑнакан ҫемьесене виҫҫӗмӗш тата ун хыҫҫӑнхи ача ҫуралнӑшӑн Муркаш районӗнчи Катикасси ялӗ ҫывӑхӗнче ҫӗр лаптӑкӗ панӑ. Унта пӗтӗмпе 535 лаптӑк уйӑрнӑ. Анчах ҫав вырӑнта электричество та, шыв та, канализаци те, газ та ҫук.
Ку ыйтӑва кӑҫал ҫӗртме уйӑхӗнче ҫӗкленӗ. Кун пирки Чӑваш халӑх сайтӗнче те хыпарланӑччӗ. ЧР Аслӑ сучӗ Шупашкар хула администрацине ҫемьесем валли уйӑрнӑ лапӑксем патне 10 уйӑхра инженери инфратытӑмне илсе ҫитермелле тесе йышӑннӑ.
Паян патшалӑх закупкисен сайтӗнче унта шыв илсе ҫитермешкӗн аукцион ирттересси пирки пӗлтернӗ. Килӗшӗвӗн малтанхи хакӗ – 3 990 071 тенкӗ. Аукциона заявкӑсене юпа уйӑхӗн 12-мӗшӗччен йышӑнаҫҫӗ. Подрядчике юпан 18-мӗшӗнче палӑртӗҫ. Ӗҫе килӗшӳ тунӑ хыҫҫӑн 400 кунра вӗҫлемелле.
Красноармейски районӗнче Мефодьевсем тӑрӑшнипе кедр рашчи ӳсет. Хунавӗсене вӗсем хӑйсемех лартнӑ. Ҫемье ҫамрӑк йывӑҫсене ҫынсене тӳлевсӗрех парать. Калама кӑмӑллӑ: юлашки икӗ ҫулта районта 1500 кедр лартнӑ. Палӑртмалла: республикӑра кедр йывӑҫӗ нумаях мар.
Мефодьевсем кедр йывӑҫне виҫӗ ҫул каялла килӗштернӗ. Светлана Матвеевна унӑн сиплӗхӗ пирки нумай илтнӗ. Хӑйсем те ӳстерме шутланӑ: йӑрансем ҫинче халӗ хунавсем ҫитӗнеҫҫӗ.
«Упӑшкапа халӗ тин пурнӑҫ валли ҫуралнине туятпӑр. Плансем пысӑк. 1,5 гектар ҫинче вырнаҫнӑ кедр рашчине заповеднике ҫавӑрасшӑн. Ун тавралла 28 гектар ҫӗр никама кирлӗ мар выртать», - ҫапла пӗлтернӗ «Трак ен – кедр тӑрӑхӗ» проект тата «Виҫӗ хӗвел» этнопарк пуҫаруҫи «Чӑваш Ен» ПТРК корреспондентне.
Мефодьевсем рашчана кӗнӗ ҫӗрте телейлӗ ҫемьене сӑнлакан скульптура лартасшӑн. Эскизӗ пур, анчах ӑна пурнӑҫа кӗртме 150 пин тенкӗ кирлӗ. Мефодьевсем ҫынсем этнопарка килӗштерессе, вӑл вӗсен юратнӑ вырӑнӗ пуласса шанаҫҫӗ.
Паян Правительство ҫуртӗнче эрнесерен иртекен планеркӑра тӗрлӗ ыйтупа калаҫнӑ. ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев Чӑваш Енри нумай ачаллӑ ҫемьесене ятарлӑ удостоверени пама сӗннӗ.
Мӗн тума кирлӗ-ха ҫак удостоверени? Михаил Васильевич каланӑ тӑрӑх, вӑл нумай ачаллӑ ҫемьесене влаҫӑн тӗрлӗ органне черетсӗр кӗме ирӗк парать.
Ку сӗнӗве Патшалӑх Канашӗн черетлӗ сессийӗнче депутатсем сӳтсе явӗҫ. Вӑл вара авӑн уйӑхӗн 14-мӗшӗнче иртӗ. Депутатсем ҫак сӗнӗве ырласан ӑна саккун евӗр йышӑнӗҫ.
Пӗтӗм Раҫҫейри «Ҫулталӑк ҫемйи» конкурсра Чӑваш Енри ҫемьене чыслама йышӑннӑ. Ҫак хисепе Шупашкарти Львовсем тивӗҫнӗ. Вӗсене «Нумай ачаллӑ ҫемье» номинаципе палӑртнӑ.
Пӗтӗм Раҫҫейри конкурсӑн йӗркелӳ комитечӗн ларӑвӗ ӗнер иртнӗ.
Конкурса Раҫҫейӗн 85 суъектӗнчен 329 заявка ҫитнӗ. Шупашкарти Львовсем палӑрнӑ «Нумай ачаллӑ ҫемье» номинаципе 74 заявка пуҫтарӑннӑ. «Ҫамрӑк ҫемье» ята тивӗҫме 69-ӑн ӗмӗтленнӗ, «Ҫемье – йӑла-йӗрке управҫи» номинацие – 70-ӗн, «Ялти ҫемье» пулма 68-ӑн ҫунатланнӑ. «Раҫҫейӗн ылтӑн ҫемйи» номинацие 48 пухӑннӑ.
Шупашкарта пурӑнакан Львовсем тӑхӑр ача ӳстереҫҫӗ. Ҫав шутран виҫҫӗшӗ — хӑйсем ҫуратнисем, тепӗр улттӑшне вӗсем усрава илнӗ. Маларах ҫемье республикӑри конкурсра ҫӗнтернӗ.
Шупашкарти Ленин район администрацийӗ нумай ҫул пӗрле пурӑнакан мӑшӑрсене чысланӑ. Ҫемье, юрату тата шанчӑклӑх уявӗ умӗн ҫемьесене паян, утӑ уйӑхӗн 7-мӗшӗнче, саванӑҫлӑ мероприятие чӗннӗ.
Алексей Георгиевичпа Зоя Петровна Печниковсем 60 ҫул пӗрле пурӑнаҫҫӗ. Вениамин Аверкиевичпа Римма Алексеевна Аверкиевсем пӗрлешнӗренпе вара 55 ҫул ҫитнӗ. Валентин Егоровичпа Мария Ивановна Пеньковсем ылтӑн туя паллӑ тунӑ.
Сумлӑ мӑшӑрсене ЧР юстици тата пурлӑх хутшӑнӑвӗсен министрӗн тивӗҫӗсене пурнӑҫлакан Алексей Вязов тата Игнатий преосвященнейший саламланӑ.
Ҫак кун ҫамрӑксем, Александр Кочетовпа Екатерина Михайлова, ҫемье ҫавӑрнӑ. Вӗсене те ҫак уявпа саламланӑ.
Паян, ҫӗртме уйӑхӗн 27-мӗшӗнче, Вӑрнар районӗнчи Пӑртас ялӗнче пурӑнакан Агриппина Трофимова 100 ҫул тултарнӑ. Хӑйӗн ҫулне пӑхмасӑрах вӑл ӑспа-тӑнпа калаҫать, паянхи кунчченех эмел ӗҫсе курман.
«Ҫӗнтерӳ ҫулӗ» хаҫат сайтӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, Агриппина Трофимова пилӗк ачаллӑ ҫемьере ӳснӗ, ҫав пилӗк ачаран виҫҫӗшӗ усрава илнӗскерсем пулнӑ. Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫи вӑхӑтӗнче вӑл Сӑр шывӗ хӗрринче окоп чавнӑ, вӑрман каснӑ. Ӗмӗр тӑршшӗпех вырӑнти колхозра ӗҫленӗ. Машӑрӗпе, Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫине хутшӑннӑ Яков Трофимовпа, пилӗк ачана ура ҫине тӑратнӑ. Шел те, мӑшӑрӗн те, ачисен те ӗмӗрӗ вӑрӑм пулман.
Палӑртса хӑвармалла, халӗ ӗҫпе вӑрҫӑ ветеранӗ мӑнукӗн Юрӑн ҫемйипе пурӑнать. Унӑн паянхи кун 24 мӑнук тата 31 кӗҫӗн мӑнук. Ҫавӑнпах Агриппина Егоровна хӑйне чи телейлӗ ҫын тесе йышӑнать.
Шупашкар хула администрацийӗ нумай ачаллӑ ҫемьесене таса уй ра ҫӗр лаптӑкӗ уйӑрса панӑ. Унта инфратытӑм пачах ҫук.
Лаптӑксене Муркаш районӗнчи Катикасси ял тӑрӑхӗнче уйӑрса панӑ. Унта вара ҫурт хӑпартмашкӑн условисем ҫук: инженери инфратытӑмне йӗркелемен. Ҫемьесем прокуратурӑран пулӑшу ыйтнӑ. Анчах мэри пӗрех хӑйӗн тивӗҫне туллин пурнӑҫламан, ҫӗр лаптӑкӗсем патне инфратытӑм илсе ҫитермен.
Шупашкарти Ленин районӗн прокуратури ЧР Аслӑ судне тавӑҫ тӑратнӑ. Хальхинче пиговор ҫемьесене хӳтӗленӗ: Шупашкар хула администрацине 9 уйӑхра поселок таран коммуникаци илсе ҫитермелле тесе палӑртнӑ.
Кӑҫалхи кӑрлач-ҫу уйӑхӗсенче Улатӑр хулинче 98 ача ҫуралнӑ, вилекенсен йышӗ вара, ҫут тӗнчене килнисемпе танлаштарсан, темиҫе хут нумайрах — 231 ҫын.
Улатӑр сайтӗнче ҫырнӑ тӑрӑх, хулара кӑҫалхи пилӗк уйӑхра 47 арҫын ача тата 51 хӗрача кун ҫути курнӑ. 30 ача — ҫемьери пӗрремӗш ача, 44-шӗ — иккӗмӗш, 19-шӗ — виҫҫӗмӗш, 5-шӗ — тӑваттӑмӗш. Унсӑр пуҫне асӑннӑ тапхӑрта хулара пӗр йӗкӗреш ҫуралнӑ, икӗ ачана усрава илнӗ.
Улатӑрта кӑҫал демографи лару-тӑрӑвӗ япӑхланнӑ: ҫут тӗнчерен уйрӑлнӑ 231 ҫынран 102-шӗ — арҫын, 129-шӗ — хӗрарӑм. Пурнӑҫ тӑршшӗ арҫынсен вӑтамран — 66, хӑрарӑмсен 78 ҫулпа танлашнӑ.
Палӑртса хӑвармалла, хулара уйрӑлакан та мӑшӑрланакансенчен ытларах. Отчетлӑ тапхӑрта 49 мӑшӑр ҫырӑннӑ, 56 ҫемье саланнӑ.
+16.3 °C