Чӑваш Енӗн тӗп хули, шурӑ Шупашкарӑмӑр, ҫитес ҫул 550 ҫулхи юбилейне паллӑ тӑвӗ. Хулан ҫуралнӑ кунне ытти ҫул та уявланӑ-ха. Ҫитес ҫулхи паллӑ датӑна хула влаҫӗсем те, республика ертӳҫисем те чылайлӑха асра юлмалла, ыттисенчен расна ирттерме ӑнтӑлнине ӑнланма пулать. Тата ку вӑл тӗрӗс те.
Хулан 550 ҫулхине аслӑ пилотаж ӑстисене — «Стрижи» (чӑв. Вӗршӗн), ҫавӑн пекех «Витязсем» е «Беркуты» (чӑв. Шӑнккар) авиаци ушкӑнӗсене йыхравласшӑн. Ҫакӑн пек ӗмӗтленнине Шупашкарӑн сити-менеджерӗ Алексей Ладыков ӗнер ЧР Правительство ҫуртӗнче иртнӗ канашлура каланӑ. Унта 2019 ҫулта Шупашкарӑн 550 ҫулхине, 2020 ҫулта Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑ юбилейсене хатӗрленсе ирттерес ыйтупа ӗҫлекен ӗҫ канашӗн ларӑвне пухӑннӑ.
Ҫак кунсенче Питӗр хулинче Пӗтӗм Раҫҫейри чи лайӑх педагогсене суйлаҫҫӗ. «Учитель года России – 2018» (чӑв. Раҫҫей вӗрентекенӗ — 2018) конкурс пырать. Ҫӗршывӑн 85 регионӗнчен суйланнӑ чи чаплӑ педагогсем, тӗрӗсрех, вырӑнсенчи конкурссенче палӑрнисем, темиҫе тапхӑрпа ӑмӑртӗҫ. Малтан — куҫӑн мар мелпе, кайран — куҫӑн. Пӗрремӗш тата иккӗмӗш куҫӑн тур Питӗрти 56-мӗш академи гимназийӗнче пулӗ. Абсолютлӑ ҫӗнтерӳҫӗ ячӗ юпа уйӑхӗн 5-мӗшӗнче палӑрӗ.
Чӑваш Енрен Раҫҫейри конкурса Шупашкарти 12-мӗш шкулта ӗҫлекен Татьяна Андреева хутшӑнать. 33-ри хӗрарӑм конкурс саманчӗсемпе тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринче паллаштарсах тӑрать, сӑнӳкерчӗксем вырнаҫтарать. Питӗр хулине вӑл ӑш пиллӗн кӗтсе илнишӗн тав тӑвать.
Чӑваш Енри юбилейсем ҫӗршывшӑн пӗлтерӗшлӗ. Ҫак шухӑша республикӑн влаҫ органӗсен официаллӑ порталӗнче палӑртнӑ. Унта сӑмах 2019 ҫулта Шупашкарӑн 550 ҫулхине, 2020 ҫулта Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑ юбилейсем пирки пырать.
Палла кунсене уявлама РФ Президенчӗ ятарлӑ хушу кӑларнӑ. Ҫакна Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев юбилейсене хатӗрленмелли тата йӗркелемелли ӗҫ ушкӑнӗн ӗнер иртнӗ ларӑвӗнче пӗлтернӗ.
Хыснаран уйӑракан укҫан (унӑн виҫине кӑтартнине курмарӑмӑр) пысӑк пайне историлле ҫуртсене хӑтлӑх кӳме тата юсаса ҫӗнетме ярӗҫ. Юхӑнса та ишӗлсе ларакан объектсене пӗтермелле, ҫул хӗррисене ҫуп-ҫапран, хуҫӑлса ӳкнӗ йывӑҫсенчен тасатмалла.
Ларӑва районсемпе хула администрацийӗсен пуҫлӑхӗсем те видеоконференцҫыхӑну мелӗпе хутшӑннӑ та, вӗсене райцентрсен сӑнне ылмаштарма тата уява хатӗрлентермелли мероприятисене халӑха явӑҫтарма хушнӑ.
Нумай хваттерлӗ ҫуртсене пӗр стильпе капӑрлатмалла. Пуҫаруллӑ бюджетировани мелӗпе (ансатрах каласан, тӑкаксен пӗр пайне халӑх шучӗпе саплаштарни) анлӑ усӑ курмаллине палӑртнӑ.
Шупашкарти полицейскисем спорт лавккинчен кам тумтир вӑрланине тупса палӑртнӑ. Ҫак киревсӗр ӗҫе хулара пурӑнакан 18 ҫулти ҫамрӑк тунӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ.
Калинин урамӗнче вырнаҫнӑ суту-илӳ центрӗнчи пӗр лавкка ӗҫченӗсем йӗрке хуралҫисенчен пулӑшу ыйтнӑ. Лавккаран такам куртка йӑкӑртнӑ-мӗн. Камне хӑйсем те курнӑ-ха. Ҫамрӑк каччӑ вӗсен куҫӗ умӗнчех сентре ҫинчи курткӑна тӑхӑннӑ та часрах тухса тарнӑ. Ҫил пек вӗҫсе тухса кайсан та сутуҫӑсем вӑл мӗнлескер пулнине асӑрхаса юлнӑ.
Каччӑна тепӗр талӑкранах тытса чарнӑ. Халӗ вӑл ҫакнашкал ытти преступленипе ҫыхӑннипе ҫыхӑнманнине тӗрӗслеҫҫӗ.
Чӑваш Енре авариллӗ ҫурт-йӗрте пурӑнакансем валли хӑтлӑ хваттерсене куҫараҫҫӗ.
Анчах хӑшӗ-пӗри ҫӗнӗ хваттере куҫасшӑн мар. Вӗсене сӗнекен условисем тивӗҫтермеҫҫӗ-мӗн. Пӗрисене ҫурт ҫывӑхӗнче шкул ҫукки шухӑшлаттарать, теприсене хваттер пӗчӗк пулни килӗшмест – ҫакнашкал тӗслӗхсем те тӗл пулаҫҫӗ.
Шупашкарта 25 авариллӗ ҫуртра пурӑнакан ҫынсем ҫӗнӗ хваттере куҫасшӑн мар. Шупашкар хула администрацийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, халӗ ку ыйтӑва суд урлӑ татса параҫҫӗ.
Палӑртмалла: «Авариллӗ ҫурт-йӗртен куҫарасси» муниципалитет программипе килӗшӳллӗн хулара 263 ҫурта ишсе антармалла. Вӗсенчен 222-шне ҫӗрпе танлаштарнӑ ӗнтӗ, тепӗр 15-шне халӗ ҫӗмӗреҫҫӗ. Пӗр ҫурта списокран кӑларнӑ, мӗншӗн тесен вӑл – культура еткерлӗхӗ.
Авӑн уйӑхӗн 1-мӗшӗнче хавхаланса та шавласа, хавасланса та хитре сӑмах каласа Шупашкарта Атӑлҫин федераци округӗнчи Чӑваш кадет корпусне уҫрӗҫ. Пӗлтерӗшлӗ пулӑма республика шайӗнчи тӳре-шара ҫеҫ мар, хӗрлӗ хӑйӑва тӗрлӗ ҫӗрти хаклӑ хӑнасене чӗнсех касрӗҫ.
Малтанласа кадетсене вӗренӳ сборӗ тесе Крыма тата Пермь хулине ӑсатрӗҫ. Анчах Ҫӗнӗ кадет корпусӗнче авӑн уйӑхӗн 24-мӗшӗнче те ачасем вӗренме тытӑнман иккен. Вӗсене ҫывӑрса пурӑнмалли корпуса паян вырнаҫтармалла пулнӑ имӗш. Анчах ку вӑхӑта каяраха куҫарнӑ иккен. Кадетсен ашшӗ-амӑшне вӗсен ывӑл-хӗрне инҫет вӗренӳ мелӗпе ӑс-тӑн парасси пирки систернӗ-мӗн. Александр Белов журналист ҫырнӑ тӑрӑх, ашшӗ-амӑшӗнчен швабра туянма та укҫа пухаҫҫӗ имӗш.
Шупашкар хулинче пурӑнакан 71 ҫулти старик 11 ҫулти ачана куҫ хывнине эпир пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер, пӑтӑрмахӗ кӑҫалхи утӑ уйӑхӗн 14-мӗшӗнче пулса иртнӗччӗ. Йӗрке хуралҫисене ҫавӑн пирки хыпар тепӗр кунхине, кӑнтӑрла иртни 15 сехет тӗлӗнче, ҫитнӗ. Пакунлисем тӗлӗнтермӗш этеме часах тупса палӑртнӑ.
71 ҫулти арҫын Лакрей вӑрманӗнче уҫӑлса ҫӳренӗ чухне 11 ҫулти арҫын ача патне пырса ларнӑ. Уҫӑлма пӗччен тухнӑскерпе вӑл ар хутшӑнӑвӗпе ҫыхӑннӑ темӑпа калаҫу пуҫарнӑ. Килӗшӳсӗр япалана туса пӑхма сӗннӗ.
Халӗ ҫав арҫынна суд 11 ҫуллӑха хупма йышӑннӑ. Суд приговорӗ хальлӗхе вӑя кӗреймен-ха. Арҫын унччен те айӑпланнӑ. Ачасене ырӑ мар шухӑшпа юратаканскер 17 ҫул тӗрмере ларнӑ, ирӗке 2016 ҫулта ҫеҫ тухнӑ.
2013 ҫулта Шупашкарта пурӑнакан ҫемьесене виҫҫӗмӗш тата ун хыҫҫӑнхи ача ҫуралнӑшӑн Муркаш районӗнчи Катикасси ялӗ ҫывӑхӗнче ҫӗр лаптӑкӗ панӑ. Унта пӗтӗмпе 535 лаптӑк уйӑрнӑ. Анчах ҫав вырӑнта электричество та, шыв та, канализаци те, газ та ҫук.
Ку ыйтӑва кӑҫал ҫӗртме уйӑхӗнче ҫӗкленӗ. Кун пирки Чӑваш халӑх сайтӗнче те хыпарланӑччӗ. ЧР Аслӑ сучӗ Шупашкар хула администрацине ҫемьесем валли уйӑрнӑ лапӑксем патне 10 уйӑхра инженери инфратытӑмне илсе ҫитермелле тесе йышӑннӑ.
Паян патшалӑх закупкисен сайтӗнче унта шыв илсе ҫитермешкӗн аукцион ирттересси пирки пӗлтернӗ. Килӗшӗвӗн малтанхи хакӗ – 3 990 071 тенкӗ. Аукциона заявкӑсене юпа уйӑхӗн 12-мӗшӗччен йышӑнаҫҫӗ. Подрядчике юпан 18-мӗшӗнче палӑртӗҫ. Ӗҫе килӗшӳ тунӑ хыҫҫӑн 400 кунра вӗҫлемелле.
Шупашкарти арҫын эрехе пула шар курнӑ. Эрехпе минренӗ арҫын урама чӳрече витӗр тухнӑ. Хайхискер суранланнӑ, васкавлӑ медпулӑшу пульницине лекнӗ.
Авӑн уйӑхӗн 22-мӗшӗнче пӗлӗшӗ ҫак арҫынна хваттерте питӗрсе лартнӑ. Кӑштахран, 15 сехетре, Совхоз урамӗнче 16-мӗш ҫуртӑн чӳречи айӗнче ӳсӗрскере тупнӑ. Вӑл питӗрӗнчӗк алӑкран тухайман, ҫавӑнпа виҫҫӗмӗш хутран сикнӗ.
Вырӑна васкавлӑ медпулӑшу ҫитнӗ. Тухтӑрсем арҫынна пульницӑна илсе кайнӑ. Малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, вӑл ҫурӑм шӑммине хуҫнӑ.
Ҫул-йӗр полицийӗ лайӑх енне улшӑнать-ши? Ҫак ыйту тавра пуҫ ватса «Язык успеха» (чӑв. Ӑнӑҫу чӗлхи) ертӳҫи Алпарух (Александр) Блинов халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринче паян ҫырнӑ.
Вӑл пӗлтернӗ тӑрӑх, иртнӗ эрнере вӑл хӑйӗн кил-йышӗпе «Атӑл хӗррине хулари хӑйӑрлӑх патне» чупма кайнӑ. Ҫав кун пур парковкӑна Наци кросӗ иртнӗ май хупнӑ. Ӑна пӗлмен енне Алпарух пӗр вырӑнта машшинӑна хӑварнӑ. Ҫур сехетрен килӗп тесе шухӑшланӑ та чупса кайнӑ. Тепӗр 7-8 минутран телефонпа такам шӑнкӑравланӑ. «Ирхине 7.00-ре! Малтан тытас темерӗм, анчах пиллӗкмӗш хут шӑнкӑравланипе чӗнес терӗм», — ҫырса кӑтартнӑ вӑл. Унти сасӑ машинӑна тепӗр пилӗк минутран куҫармасан эвакуатор чӗнессине систернӗ. «Сире пула мана пуҫлӑхсем асӑрхаттарчӗҫ», — тенӗ ҫул-йӗр инспекторӗ. Унтан вӑл машинӑна хӑвӑртрах илсе кайма хушнӑ.
«Европӑра кӑна малтан асӑрхаттарма пултараҫҫӗ, Раҫҫейре яланах штраф ҫырса параҫҫӗ. Мӗн тӑвас, план... Хальхинче эп чӑнах та тӗлӗнсе кайрӑм. Ҫул полицийӗ улшӑнать-ши?», — тӗлӗннӗ Александр Блинов.
-0.7 °C