Чӳк уйӑхӗн 28-мӗшӗнче Балаково хулинчи Наци культурисен ҫуртӗнче Сарӑту чӑвашӗсен «Ентеш» наципе культура автономийӗн савӑнӑҫлӑ пухӑвӗ иртнӗ.
Чӑваш Енрен унта Культура министерствин наци ӗҫӗсене тимлекен уйрӑмӗн специалисчӗ Эдуард Краснов, ЧНК Президенчӗн пӗрремӗш ҫумӗ Валерий Клементьев, Етӗрнери «Виръял» ансамбль хутшӑннӑ.
Унти чӑвашсен наципе культура автономине, сӑмах май, хӑй вӑхӑтӗнче хайхи Валерий Клементьев ертсе пынӑ. «Вӑл сӗннипех халӗ Capту чӑвашӗсен автономийӗн ӗҫӗсене Сергей Васильев йӗркелесе пырать», — тесе хыпарлать ЧНКн пресс-ҫыруҫи Зоя Яковлева.
«Ентешӗн» пухӑвне Пенза чӑвашӗсен автономийӗн ертӳҫи Денис Щербаков, Чӗмпӗр тӑрӑхӗнчи «Кӗмӗл cacӑ» конкурсӑн кӑҫалхи ҫӗнтерӳҫисенчен пӗpu Екатерина Карамзина, Capӑту енчи чӑвашсен юрӑ-ташӑ ушкӑнӗсем хутшӑннӑ.
Capту чӑвашӗсене уявпа Балаково хулин администрацийӗн культура пайӗн пуҫлӑхӗ Вячеслав Дерябин саламланӑ.
Пирӗн тӑрӑхрах кайнисем Сарту чӑвашӗсене Хисеп грамотисемпе хавхалантарнӑ.
Томск тӑрӑхӗнчи чӑвашсен пӗрлӗхӗ 20 ҫул тултарнӑ. Унти наципе культура центрне туса хуракансем Яков Мульдияров, Емельян Мульдияров, Александра Крестова тата ытти ҫӗnӗp хастарӗсем пулнӑ.
Ку пӗрлӗхе йӗркеленӗренпех унӑн ертӳҫи пулса Яков Мульдияров тӑрӑшать. Вӑл Тутарстанри Элмет районӗнче ҫуралса ӳснӗ.
Инҫе ҫула пӑxмacӑp Томск чӑвашӗсемпе савӑнӑҫа пайлама Чӑваш наци культура конгресӗн комитечӗн ертӳҫи Елена Османова, пресс-служба ертӳҫи Зоя Яковлева, «Чӑваш xӗpapaмӗ» комитет пайташӗ Людмила Кинер тата конгресс хастарӗ Григорий Вакку кайнӑ.
ЧНК делегацине Томскри йӑхташсем чи ҫывӑх тӑвансене кӗтсе илнӗ пек кӗтсе илни пирки пӗлтерет Зоя Яковлева пресс-ҫыруҫӑ.
Томск чӑвашӗсен пӗрлӗхӗн 20 ҫулне паллӑ тума та ку тӑрӑхри ялсенчен чылайӑн пухӑннӑ.
Томск тӑрӑхӗнче чӑвашлӑха сыхласа хӑварса аталантарассишӗн тӑрӑшнӑшӑн унти чӑвашсен пӗрлӗхӗн ертӳҫине Яков Мульдиярова Чӑваш Республикин Культура, наци тата архив ӗҫӗсен министерствин Хисеп хучӗпе чысланӑ.
Тӗмен тӑрӑхӗнче Чӑваш культурин кунӗсене ҫулсерен ирттересси ырӑ йӑлана кӗнӗ. Уява юпа уӑхӗнче йӗркелеҫҫӗ. «Раҫҫее ӗненсе, Чӑваш ене юратса» ят панӑскер вӑхӑтӗнче унти йӑхташӑмӑрсем облаҫре пурӑнакансене тӑван халӑхӑмӑрӑн культурипе ата йӑли-йӗркипе паллаштарҫҫӗ.
Юпан 29-мӗшӗнче ҫавна май Караульноярскри культура ҫуртӗнче «Кӗр пуянлӑхӗн кунӗ» наципе культура фестивалӗ йӗркеленӗ. Унта Шупашкарти хӑнасем те пулнӑ. Тата, паллах, — вырӑнти чӑвашсен «Тӑван» ассоциацийӗн пайташӗсем. Чӑваш чӗлхи вӗрентекенсем ун валли чӑваш халӑх культурипе паллаштаракан урок-хӑтлав та хатӗрленӗ. Кайран сцена ҫине Тӗмен тӑрӑхӗнчи чӑвашсен пултарулӑх ушкӑнӗсем тухнӑ.
Мероприятие тӗрлӗ шайри тӳре-шара та хутшӑннӑ.
Иркутск облаҫӗнчи Зима районӗнче чӑваш чӗлхине уроксем хыҫҫӑн вӗрентме тытӑннӑ. «Чӑваш халӑхӗн ҫӑлкуҫӗсем» ят панӑ урок хыҫҫӑнхи занятисене унти Масляногорскри вӑтам пӗлӳ паракан шкулта йӗркеленӗ. Хальхи вӑхӑтра 15 ытла ача чӑваш халӑхӗн кун-ҫулӗпе кӑсӑкланать, ӑна ӑша хывать.
Иркутск облаҫӗнчи чӑвашсен «Юлташ» наципе культура автономийӗ занятисене шкулта кӑҫалхи авӑн уйӑхӗнче йӗркелесе янине хыпарлать.
Урока 5-мӗш класра вӗренекенсемпе ирттереҫҫӗ. Заняти вӑхӑтӗнче ачасем чӑваш чӗлхипе, культурипе, чӑваш халӑхӗн йӑли-йӗркипе паллашаҫҫӗ.
Кайран занятисене Новолетники ялӗнчи шкулта та йӗркелесшӗн. Унсӑр пуҫне вырӑна тухса Балаганск, Тайшет, Зима районӗсенчи ачасемпе уроксем ирттерме шухӑшлаҫҫӗ.
Шкулсенче чӑваш халӑхӗн кун-ҫулӗпе ачасене паллаштарасси маларах асӑннӑ «Юлташ» автономи пуҫарнипе пурнӑҫа кӗрет.
Амур барсӗ. Тепӗр ячӗ ун — Инҫеттухӑҫ леопарчӗ. Вырӑнти вӑхӑтпа паян 09:00 пулать ӗнтӗ, Инҫет Тухӑҫра ҫак чӗрчуна ҫапса кайнӑ. Паян ирхи тӑрсан ҫакӑн пирки чылай МИХ ҫырса пӗлтерчӗ. Хам пулсассӑн кунашкал кушак тӗсӗ пуррине пӗлместӗмччӗ те, капла вара ҫӗнни самай пӗлтӗм.
Амур барсӗ, иккен, питӗ сайра тӑрса юлнӑ пысӑк кушак тӗсӗ. Тӗнчипе те вӗсен йышӗ 80 ҫитмест. 57-шӗ вара Тинӗсҫум (ытлашши чӑвашлатма юратманнисем валли — Приморье) тӑрӑхӗнчи «Земля леопарда» (чӑв. Леопард ҫӗрӗ) наци паркӗнче пурӑнаҫҫӗ. Шӑп ҫавӑнта пулса иртнӗ те тет пӑтӑрмахӗ — пысӑк кушак Nissan Wingroad урапа айне лекнӗ. Шеремечӗ вӑйлах аманнӑ курӑнать, вырӑнтах вилсе кайнӑ. Халь ку ӗҫ тӗлӗшӗпе тӗрӗслев пырать — айӑплине шыраҫҫӗ.
Мӗн пирки пуҫларӑм-ха ҫак калаҫӑва? Амур барсне, паллах, питӗ шел. Сахал тӑрса юлнӑ кушак вилни уйрӑмах пӑшӑрхантарать. Анчах тӗп сӑмахӑм манӑн хамӑр пирки. Чӑвашсем ҫинчен.
Паян чӑваш хастарӗсем Патшалӑх суверенитечӗ пирки калакан декларацине йышӑннӑранпа 25 ҫул ҫитнине палӑртрӗҫ.
Юпа уйӑхӗн 10-мӗшӗнче Самарти Ҫветтуй Вырсарни арҫынсен мӑнастирӗнче историре палӑрса юлмалли пулӑм иртнӗ. Унта кӑнтарлахи кӗлӗ чӑваш чӗлхипе пулнӑ. Кун пирки «Самар» информаци агентстви пӗлтерет.
Ҫакӑ Самар облаҫӗнчи чӑвашсен наци культурин автономийӗ пуҫарнипе пулнӑ. Вӗсем Самар тата Сызрань митрополичӗ Сергий патне ыйтупа ҫитнӗ. Вӗсем унран Самарти пӗр храмра кӗлле чӑвашла ирттерме ыйтнӑ.
Кӑҫал авӑн уйӑхӗнче Сергий митрополит кӑнтӑрлахи кӗлле чӑвашла ирттерме пил панӑ. Ӑна Никон игумен ирттернӗ. Вӑл — Самарти православи семинарийӗн воспитани парас енӗпе ӗҫлекен проректор.
Сӑмах май, Самар облаҫӗнче чӑвашсем нумаййӑн пурӑнаҫҫӗ. 2010 ҫулта ирттернӗ Ҫырав тӑрӑх, унта 80 пин ытла чӑваш тӗпленнӗ.
Мускаври Н.А. Некрасов ячӗллӗ хула вулавӑшӗнче ҫитес шӑматкун, юпан 17-мӗшӗнче, 13 сехетре литература каҫӗ иртӗ. «Чӑваш писателӗсем — фронтовиксем» ят панӑскере Чӑваш Енӗн РФ Президенчӗ ҫумӗнчи тулли праваллӑ элчӗлӗхӗ тата Мускаври чӑваш культурин обществи йӗркеленӗ. Ӑна Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫинче ҫӗнтернӗренпе кӑҫал 70 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Уяв каҫӗнче Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫинчи ҫӗнтерӳшӗн пуҫне хунисене аса илсе тата фронтран таврӑнса пурнӑҫа литературӑна халалланисене хисеплесе аса илме палӑртаҫҫӗ. Вӑрҫӑ вут-хӗмне кӗнӗ ҫыравҫӑсенчен «А» саспаллипе пуҫланаканнисем кӑна темиҫе тесе палӑртнӑ май Леонид Агакова, Александр Алкана, Василий Алентее, Александр Артемьева, Степан Аслана асӑнса хӑварнӑ маларах асӑннӑ элчелӗх хйӑӗн сайтӗнче. Ытти паллӑ ҫыравҫӑ та пур: Петӗр Хусанкай, Ухсай Яккӑвӗ, Илпек Микулайӗ, Мӗтри Кипек, Валентин Урташ.
Чӑваш Республикин Министрсен Кабинетне отставкӑна янӑ хыҫҫӑн республикӑри политика пурнӑҫӗ самай хускалчӗ, вырӑнсене кам йышӑнасси пирки нумай шавларӗҫ. Малтанхи юлать, е ун вырӑнне теприне лартаҫҫӗ? Ҫак ыйту политикӑпа кӑсӑкланакансене чылай хумхатрӗ темелле. Чи кӑсӑк ыйту вара Культура министрне кама лартасси пирки пулчӗ. Чӑваш халӑх сайтӗнче те ҫак тема тавра сахал ма хыпарларӑмӑр.
Чӑн та Костя Яковлева лартни хӑш-пӗр ҫынсен умӗнче самай ыйту ҫуратрӗ. «Республикӑра культура министрне лартма тивӗҫлӗ ҫын тупайман-ши вара?» — текеннисем те пулчӗҫ. Теприсем: «Ак, Тутарстан ҫынни килӗ те пире чӑвашсене ӗҫлеме вӗрентӗ», — терӗҫ. Виҫҫӗмӗшсем вара чӑвашсене тутарлатма пуҫласси пирки те пӑшӑрханма пуҫларӗҫ. Ыйтусен шайӗ, паллах, ҫынсен культура шайӗ (Костӑн халь ӑна ӳстермелле пулӗ) мӗнлерех пулнинчен килет.
Константин Яковлева хальлӗхе культура министрне вӑхӑтлӑх кӑна лартнӑ. Ман шутпа ҫак йышӑнӑва тунипе Михаил Игнатьев команди ҫӗнӗ ҫынна тӗрӗслесе пӑхасшӑн. Пурнӑҫлайӗ е ҫук.
Тӗмен облаҫӗнчи Канаш ялӗнче чӑваш туйне ӳкернӗ. Ку пулӑм унтисемшӗн кӗтменлӗх пулни каламасӑрах паллӑ темелле. «Ял кӗҫех ҫӗр ҫула ҫитет. Пирӗн патра вара пуҫласа кино ӳкереҫҫӗ», — тӗлӗнсе калаҫнӑ ял ҫыннисем фильм ӳкернине сӑнанӑ май. «Хӗрӗ тата мӗн кулать? Пӗркенчӗк айӗнче унӑн кулмалла мар, йӗмелле», — ӑна-кӑна чухласа тиркесерех те калаҫнӑ теприсем.
Канаш ялне Чӑваш Енри Вӑрнар районӗнчен куҫса кайнӑ чӑвашсем 1921 ҫулта йӗркелесе янӑ. Чӑваш туйне ӳкернӗ май ҫынсем хӑйсен йӑх-несӗл тымарӗсене те аса илнӗ, манӑҫма пуҫланӑ йӑла-йӗркене те.
Тӗмен тӑрӑхӗнчи чӑвашсен ассоциацийӗн ертӳҫи Ираида Маслова каланӑ тӑрӑх вӗсене вырӑнти «Регион-Тюмень» телерадиокомпани те кӑтартнӑ.
«Чӑваш туйӗ» документлӑ фильм унти чӑвашсемшӗн пӗрремӗш мар. Унччен, кӑрлач уйӑхӗнче телеканал «Никита Бичурин» фильм ӳкернӗ, ҫурла уйӑхӗнче — «Ҫӗпӗр кӑмӑлӗллӗ чӑвашсем» ятлине.
«Ирӗклӗх» пӗрлӗх Чӑваш Республикин элтеперӗн администрацине тепӗр ҫыру шӑрҫаланӑ — хальхинче вӗсем республикӑна таврӑнма шухӑшлакан чӑвашсене пулӑшма ыйтнӑ.
«Ирӗклӗх» палӑртнӑ тӑрӑх Раҫҫейре ятарлӑ программа пур иккен, ун тӑрӑх инҫетре пурӑнакан Раҫҫей халӑхӗ хӑйӗн тӑван ҫӗршывне куҫнӑ чухне тӗрлӗ пулӑшу илейрет. Пӗрлӗх шухӑшӗпе ҫав программа евӗр чӑвашсем валли те ятарлине хатӗрлеме пулать.
Республикӑна таврӑнма шутлакансен йышне «Ирӗклӗх» ҫак ушкӑнсене кӗртме сӗннӗ: хуть те ӑҫта ҫуралнӑ чӑвашсем, хуть те ӑҫта ҫуралнӑ ашшӗ е амӑшӗ чӑваш пулнӑскерсем, чӑваш чӗлхине пӗлекен хуть те мӗнле халӑх ҫынни, Чӑваш Республикинче ҫуралнӑ хуть те хӑш халӑх ҫынни. «Ирӗклӗх» хастарӗсем сӗннӗ тӑрӑх, пулӑшма тивӗҫ таврӑнакан ҫыннӑн чӑвашла пӗлмелле.
Таврӑнакан чӑвашсене республикӑра тӗпленме укҫа уйӑрса пама тата республика шучӗпе пурӑнмалли ҫуртпа тивӗҫтерме сӗнеҫҫӗ. «Ирӗклӗх» шучӗпе унашкал программа республикӑра ҫӗнӗ ӗҫ вырӑнӗсем йӗркелеме, экономикӑна аталантарма пулӑшӗ. Ҫавӑн пекех демографи енчен те улшӑнусем лайӑх енне пулӗҫ-мӗн.
+9.3 °C