Airbus A380 самолет ҫӗнӗ йышши топливӑна тӗрӗслеме хутшӑннӑ, сывлӑшра вӑл 3 сехет ирттернӗ: Тулузӑри Бланьякран вӗҫсе тухнӑ та Ниццӑра анса ларнӑ. Самолет моделӗ — чи пысӑк пассажир авиалайнерӗ.
Топливӑна усӑ курнӑ ӳсентӑран ҫӑвӗ ҫумне ҫу хушнипе хатӗрленӗ. Ҫакна та палӑртмалла: унпа двигательсенчен пӗринче ҫеҫ усӑ курнӑ. Тепринче авиакраҫҫын пулнӑ.
Авиалайнерсен вӗҫевӗнче 100% биотопливӑпа усӑ курни хальлӗхе пулса иртмен-ха, ҫапах та ҫакна 2020-мӗш ҫулсен вӗҫнелле пурнӑҫлама май пулӗ. 2035 ҫул тӗлне вара Airbus халӑха углеродлӑ топливӑпа пач усӑ курман лайнер кӑтартасшӑн.
Тепӗр тесен, специалистсем хальлӗхе ӳсентӑран ҫӑвӗнчен тунӑ топливӑн сиенлӗхне туллин тӗпчемен-ха, ҫавӑн пекех биотопливӑн ытти тӗсӗсем пирки те нимӗн те калаймаҫҫӗ.
Перу ҫӗршывӗн ҫурҫӗр енче археологсем чавса тӗпченӗ вӑхӑтра Вӑтам Сикан тапхӑрӗнчи (пирӗн эрӑн 900–1050 ҫҫ) тупӑкра хирург хатӗрӗсен пуххине тупнӑ. Тупӑннӑ япаласем тӑрӑх кунта авалхи хирурга пытарни пирки шутлама май панӑ. The History Blog портал пӗлтернӗ тӑрӑх, Перу ҫурҫӗр районӗсене илес пулсан, ҫак тупӑннӑ япаласем унашкаллисен йышӗнче пӗрремӗш пулса тӑнӑ.
Некрополе ку тӑрӑхра археологсем 2010–2011 ҫулсенчех тупса палӑртнӑ. Палӑка шыв илесрен хӑтарас тӗллевпе археологсем ӑна консервацилесе ҫӗр ӑшӗнчен кӑларнӑ. Тупнӑ пурлӑха малалла тӗпчевсем ирттерме музее илсе ҫитернӗ. Вунӑ ҫул иртсен кӑна, 2021 ҫулта National Geographic Donation Fund грант панӑ укҫапа специалистсем тӗпчев ӗҫне пуҫӑнма пултарнӑ.
Хирург хатӗрӗсене тупнӑ вилд тӑпринче ӑсчахсем киноварьпе эрешленӗ ылтӑнран тунӑ питлӗх, бронзӑран тунӑ пысӑк кӑкӑр гривна, ылтӑнланӑ йӗс савӑтсем тата пончо евӗрлӗ, пӑхӑр пластинӑллӑ капӑрлӑхпа илемлетнӗ тумтир тупнӑ. Пончо айне икӗ сӑмсаллӑ тата Уако патша евӗр авӑрлӑ тӑм савӑт пытарнӑ пулнӑ.
Ҫавах та археологсене ытларах хирург хатӗрӗсен пуххи уйрӑмах тӗлӗнтернӗ. Вӑл 50 ытла япаларан тӑрать, ҫав шутра тӗрлӗ аптӑри, йӗп, ҫӗҫӗ пур.
Пуш уйӑхӗн 12-мӗшӗнче Туркменистанра 2007 ҫултанпа ҫӗршыва ертсе пыракан Гурбангулы Бердымухамедов президент хушнипе йӗркеленӗ черетсӗр президент суйлавӗ иртнӗ. Суйлава 9 кандидат хутшӑннӑ, Гурбангула Бердымухамедов ывӑлӗ Сердар ҫӗнтернӗ — республикӑн Тӗп суйлав комиссийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, вӑл пурӗ 72,97% сасӑ пухма пултарнӑ.
Черетлӗ суйлав республикӑра 2024 ҫулта иртмелле пулнӑ, анчах 2017-мӗш ҫулта суйланнӑ Гурбангулы Бердымухамедов (94,27% уншӑн сасӑланӑ) парламентӑн ҫӳлти палатин председателӗн вырӑнне йышӑнса хӑйӗн постне хӑварма йышӑннӑ.
Хальхи президентӑн хӗрӗхри ывӑлне влаҫ тытакан демократсен партийӗ суйлава тӑратнӑ, лешӗ тулаш политикӑра малалла та нейтраллӑ пуласси ҫинчен пӗлтерме те ӗлкӗрнӗ. Республика Конституцине 2016 ҫулта кӗртнӗ тӳрлетӳсем тӑрӑх Туркменистан президентне ҫичӗ ҫуллӑха суйлаҫҫӗ.
Эритрея — Африкӑра Суданпа, Эфиопипе тата Джибутипе чикӗллӗ патшалӑх. Унӑн лаптӑкӗ — 117,6 пин тӑваткал метр, унта пурӗ 6 млн ҫын пурӑнать. Тепӗр ҫӑлкуҫсем тӑрӑх патшалӑхра 3,6 млн ҫын кӑна пур. Хисепӗ ҫав тери расна пулни Эритрейӑра халӑх ҫыравне нихӑҫан та ирттерменнипе ҫыхӑннӑ.
Эритрея патшалӑхӗн ҫӗрӗсем ҫинче ӗлӗк-авал Аксум патшалӑхӗ пулнӑ. Каярах ку ҫӗр Осман империйӗн витӗмне лекет. 1882 ҫулта ку тӑрӑха итальянсем ҫитеҫҫӗ те кунта Итали Эритреи йӗркеленет. Итали патшалӑхне ҫак тӑрӑх Иккӗмӗш тӗнче вӑрҫи вӗҫленичченех пӑхӑнса тӑрать. Ун хыҫҫӑн кунта Аслӑ Британи влаҫӗ килет. Ку тӑрӑхпа мӗн тумалла-ши тесе акӑлчансем чылай пуҫ ватнӑ пулас. Совет Союзӗ, Италире коммунистсем влаҫа илессе кӗтсе, Эритрейӑна Италине каялла тавӑрса парасшӑн пулнӑ тет.
1950 ҫулта тин ку ҫӗрсемпе мӗн тӑвассине палӑртаҫҫӗ — ӑна Эфиопипе пӗрлештереҫҫӗ. Ҫапла тума АПШ ҫине тӑнӑ пулать. Ҫавах та Эритрея халӑхӗ никама пӑхӑнман патшалӑх пек малалла аталанасшӑн пулнӑ. 1958 ҫулта вӗсем Этритрейӑна ирӗке кӑларакан юхӑма никӗслеҫҫӗ.
Пирӗн ҫӗршывра «Объясняем.рф» ҫӗнӗ портал ӗҫлеттерсе янӑ. Ӑна йӗркелеме пурнӑҫ хӑех хистенӗ. Тӗнчере пулса иртекен лару-тӑру Раҫҫее те пырса тивет. Ун пирки темле ҫыракан, хыпарлакан та пур. Пурне те ӗненсе ларсан пуҫ ҫаврӑнса кайӗ. Ҫынсене официаллӑ тата тӗрӗсленӗ информаципе паллаштарас тесе ҫӗнӗ портал ӗҫлеттерсе янӑ. Кун пирки Раҫҫейӗн вице-премьерӗ Дмитрий Чернышенко пӗлтернӗ.
«Халӑх тетелӗсенче тата массӑллӑ информаци хатӗрӗсенче суя хыпарпа тӗрлӗ сас-хурана та вырнаҫтараҫҫӗ. Ҫавӑнпа «Объясняем.рф» портал ӗҫлеттерсе ятӑмӑр», — ӑнлантарса панӑ вӑл.
Ҫынсене хумхантаракан ыйтусемпе хуравсене тӗрлӗ ярӑмра вырнаҫтарнӑ.
Антарктидӑра хӑш-пӗр ӳсентӑран тӗсӗсем хӑвӑрт сарӑлнине асӑрханӑ, ҫакӑ полярлӑ экосистемӑсенче улшӑнусем пулса иртни ҫинчен пӗлтерет.
Ӑсчахсем Кӑнтӑр Оркней утравсен шутне кӗрекен Сигни утравӗ ҫинче ҫинче тӗпчев ирттернӗ те антарктика луговикӗ (Deschampsia antarctica) тата кито колобантусӗ (Colobanthus quitensis) 1960 ҫултанпа 2009 ҫул хушшинче 5 хут хӑвӑртрах сарӑлма тытӑннӑ тытӑннӑ. Ҫакна утрав ҫинче вӗсене таптаса ҫӳрекен тюленьсем сахалланнипе сӑлтавлаҫҫӗ.
2009 ҫулпа 2018 ҫул хушшинче ҫанталӑ ӑшӑннине пула ӳсентӑрансен сарӑлас хӑвӑртлӑхӗ 10 хута ҫитнӗ.
Ӑсчахсем палӑртнӑ тӑрӑх, Антарктида экосистеминче климатӑн кирек мӗнле улшӑнӑвӗ те тӳрех палӑрать — ӳсентӑран вӑйлӑрах сарӑлма пуҫласси пирки малтанах шухӑшланӑ, анчах калӑпӑшӗ ҫавӑн пекех пулӗ тесе шутламан. Ҫитес вуншар ҫул хушшинче ҫанталӑк ӑшӑнса пынине пула нумай лаптӑк пӑртан ирӗке тухӗ.
Сигни утравӗнчи тӗпчевсем кӑтартнӑ тӑрӑх ҫакӑн пек пуласлӑх пӗтӗм континента та кӗтме пултарать. Курӑк таврашӗ сарӑлнинче япӑххи нимӗн те ҫук пек туйӑнать пулин те вырӑнти ӳсентӑран тӗсӗсем инвазивлисемпе тупӑшма пултарайманнине асра тытмалла.
Непал ҫыннисем тулаш пулӑшу кӳрекен Millennium Challenge Corporation американ агентствипе вӗсен правительстви килӗштерсе ӗҫленине хирӗҫлесе митингсене тухнӑ. Маларах асӑннӑ агентство ҫӗршыва, уйрӑммӑн илсен, ҫулсем тума тата электропередача линийӗсене хывма, 500 млн доллар уйӑрма шантарнӑ.
Вырӑнти ҫынсем ҫакӑн пек юлташлӑха хирӗҫ тӑнӑ. Вӗсен шухӑшӗпе, ку Америка инвестицийӗсене пӑхӑнса ӗҫлесси патне илсе ҫитерӗ.
Вырсарникун Катманду полицийӗ демонстрантсене хӑваласа яма куҫҫуль кӑларакан газпа тата шывпа усӑ курнӑ. Reuters пӗлтернӗ тӑрӑх, темиҫен аманнӑ.
Аса илтеретпӗр, организаци Непала пулӑшу уйӑрасси пирки 2017 ҫултах ҫирӗплетнӗ. Тинтерех ҫак документа Непал парламентне ратификацилеме пани пирки пӗлтернӗ. Правительство планӗсемпе килӗшӳллӗн, ҫӗршывра 300 ҫухрӑм тӑршшӗ электропередача линийӗсем, ҫавӑн пекех ҫулсем тума палӑртнӑ. Ҫав вӑхӑтрах ҫӗршыв влаҫӗсем ҫак укҫана уйӑрни вӗсене нимӗнле хушма условисене те пӑхӑнма ыйтман тесе шантараҫҫӗ. Палӑртнӑ программӑна пурнӑҫлани вара ҫӗршыври 80% таран ҫыннӑн пурнӑҫне лайӑхлатма май парӗ.
Таиланд тӗп хулин официаллӑ ятне улӑштараҫҫӗ: Бангкок вырӑнне Крунг-Тхеп-Маха-Накхон ятлӑ пулӗ. Кун пирки ҫӗршыври патшан ӑслӑлӑх канашӗнче пӗлтернӗ.
Пичетленӗ документра «Бангкок» ят та официаллӑ шайрах юлать тенӗ. Канашра хушса каланӑ тӑрӑх, ҫак улшӑнусем вӗсене ятарлӑ комитетра ырланӑ хыҫҫӑн кӑна вӑя кӗрӗҫ. Енчен те официаллӑ ята Крунг-Тхеп-Маха-Накхон ҫине пӗтӗмӗшле улӑштараҫҫех пулсан, хӑнӑхнӑ «Бангкок» ята скобкӑра ҫырӗҫ.
Канаш документӗнче палӑртнӑ тӑрӑх вӗсем ҫавӑн пекех ытти хӑш-пӗр географилле ятсем валли те улшӑнусем ҫирӗплетнӗ.
Таиланд патшалӑхӑн тӗп хули тай чӗлхинче яланах Крунг-Тхеп-Маха-Накхон ятлӑ пулнӑ. Тӗнче шайӗнче вара Бангкок ят ҫирӗпленнӗ пулнӑ. 2001 ҫулхи чӳк уйӑхӗнче ҫӗршыври патшан ӑслӑлӑх канашӗ Бангкока ҫӗршывӑн тӗп хулин официаллӑ ячӗ вырӑнӗнче усӑ курасси пирки пӗлтернӗ.
Сӑмах мар, 2020 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗнчен пуҫласа «Голланди» официаллӑ ят пулма пӑрахнӑ. Компанисем, элчелӗхсем, министерствӑсемпе университетсем ҫӗршывӑн официаллӑ ячӗ вырӑнӗнче «Нидерланд» ятпа усӑ курмалла. Ҫапла майпа ҫӗршыв правительстви туристсен умӗнче ҫӗршыв сӑнарне ҫӗнетесшӗн пулнӑ.
Салам пурне те! Уяв кунӗсем иртсе кайрӗҫ, ҫавна май сире каллех ҫулҫӳреве чӗнес тетӗп. Паллах, вӑл виртуаллӑ пулӗ. Ҫӗр чӑмӑрӗн кашни кӗтесне ҫитсе курма укҫа нумай кирлӗ, капла вара тӳлевсӗрех тӗрлӗ ҫӗршывсемпе паллашма май пур.
Австралири Херальтон хулине курса ҫӳренӗ хыҫҫӑн кӑшт ҫывӑхран вырӑнсемпе паллашсан япӑх пулмӗ тетӗп. Эпир сирӗнпе хальлӗхе Европӑра та, Ҫурҫӗр Америкӑра та пулса курман пулин те вӑл континентсене паян ҫул тытмӑпӑр. Ытларах пайӗпе Азире вырнаҫнӑ патшалӑхра, Турцире пулса курӑпӑр. Сӑмах май, Европӑра пулман тесен суя пулӗ — Тула облаҫӗнчи Песковатски вырӑс ялӗ шӑпах Европӑра вырнаҫнӑ.
Паллах, пӗр-пӗр курорта каймӑпӑр. Унта эсир хӑвӑрах ҫитсе курма пултаратӑр. Пирӗн ҫул вара паян сӑртлӑ-туллӑ вырӑна выртӗ. Газиантеп хулара пулса курӑпӑр. Пирӗн ҫулҫӳрев ҫак вырӑнтан пуҫланӗ.
Ҫулҫӳреве тухиччен кӑштах хулапа паллашар. Газиантеп Турцири пӗчӗкех мар хула. Халӑх йышӗпе вӑл улттӑмӗш вырӑнта.
Итали ӑсчахӗсем ирттернӗ генетика тӗпчевӗ эрех тума юрӑхлӑ хальхи иҫӗм ҫырли сорчӗсене чи малтан Кӑнтӑр Кавказра ӳстерме пуҫланине кӑтартса панӑ. Халӗ ҫав иҫӗм ҫырлине мӗнпур Европӑра ҫитӗнтереҫҫӗ. Тӗпчев кӑтартӑвӗсене Nature Communications журналта пичетлесе кӑларнӑ.
Европӑри эрехсем пӗтӗм тӗнчипе хӑйсен тутипе тата пахалӑхӗпе паллӑ, вӗсене совиньон блан, шардоне, мерло тата каберне сортлӑ иҫӗм ҫырлинчен туса кӑлараҫҫӗ. Маларах ҫак виноград иҫӗм ҫырлин европӑри сорчӗсене майӗпен культурӑланипе йӗркеленнӗ тесе шутланӑ. Анчах та тӗпчевҫӗсем ҫакӑ йӑнӑш пулнине палӑртнӑ.
Специалистсем культурӑланӑ тата ҫутҫанталӑкра ӳсекен 204 иҫӗм ҫырлин тӗсне тӗпченӗ те 4000 ҫул каялла ҫав сортсене чи малтан Кӑнтӑр Кавказра культурӑлама пуҫланине тупса палӑртнӑ. Тӗпчевҫӗсем ҫавӑн пекех иҫӗм ҫырли хуллен-майӗпен Европа еннелле анӑҫалла куҫса пынине асӑрханӑ: малтан Вӑтаҫӗр тинӗсне ҫитнӗ, кайран — Кӑнтӑр Европӑна, унта вара вӑл вырӑнти сортсемпе пӗтӗҫнӗ. Тӗпчевҫӗсем шутланӑ тӑрӑх, ҫапла май пӗтӗҫсе пыни иҫӗм ҫырлине Европӑри сивӗрех хӗлсене чӑтма, тата паянхи кун паллӑ тӗсӗсене аталанма май панӑ.
+9.3 °C