Нумаях пулмасть Шупашкарти 47-мӗш вӑтам шкулта чӑваш чӗлхипе литературине верентекенсен республикӑри конкурсӗн финалӗ иртнӗ. Ҫӗнтерме 10 педагог, вӗсен шутӗнче Тутарстанри те пулнӑ, ӑнтӑлнӑ.
Вӗрентекенсем чӑваш чӗлхи урокне епле ирттернине кӑтартса панӑ, тӳресен умне чӑваш тумӗпе тухнӑ. Пуринчен ытла балл пухса Шупашкарти 40-мӗш шкулта ӗҫлекен Александр Степанов ҫӗнтернӗ. Каярах вӑл Мускавра иртекен наци чӗлхисен учителӗсен Пӗтӗм Раҫҫейри ӑсталӑх сехетӗнче хӑйӗн профессири пултарулӑхне кӑтартӗ.
Маларах Чӑваш халӑх сайчӗ пуш уйӑхӗн 27-мӗшӗнче Шупашкарта «Ҫулталӑк вӗрентекенӗ — 2018» конкурса пӗтӗмлетнине пӗлтернӗччӗ. Хулари 40-мӗш шкулта чӑваш чӗлхипе литература вӗрентекен Александр Степанов унта «Педагог дебючӗ» номинацире ҫӗнтернӗччӗ.
Татарстан Республикинче «Чӑваш шӑпчӑкӗ» конкурс вун иккӗмӗш хут иртет. Кӑҫал вӑл пуш уйӑхӗн 30-мӗшӗнче пуҫланнӑ та ака уйӑхӗн 28-мӗшӗчченех пырӗ.
Ку конкурс «Тутарстан Республикин 2014-2020 ҫулсенчи патшалӑх наци политикине пурнӑҫласси» программӑна кӗнӗ, ҫавна май ӑна республикӑн Культура министерстви, Тутарстан Халӑхсен ассамблейи, Чӑваш наципе культура автономийӗ, Тутарстан халӑхсен Туслӑх ҫурчӗ, Аксy районӗн администрацийӗ йӗpкелeҫҫӗ. Конкурс икӗ тапхӑртан тӑрать, пӗрремӗшӗ ака уйӑхӗн 15-мӗшӗччен районсенче иртет, иккӗмӗшӗ ака уйӑхӗн 28-мӗшӗнче Аксу районӗнчи Аксу поселокӗнче пулать. Районсенчен кашни номинациех 2 ҫынран е ансамбльтен ытла мар хутшӑнма пултараҫҫӗ. Конкурс йӗpкине «Сувар» хаҫат сайтне вырнаҫтарнӑ.
Ҫак кунсенче Чӑваш Ен тӗп хулинче Пӗтӗм Раҫҫейри канашлу ӗҫлет. Унта кӑҫалхи навигаци вӑхӑтӗнчи (пӑрахутсем шыв ҫинче ҫӳренӗ тапхӑрти) турист карапӗсен расписанийӗпе графикне ҫирӗплетӗҫ.
Пӗтӗм Раҫҫейри ҫакӑн пек канашлу икӗ ҫул каяллата Шупашкартах иртнӗччӗ. Апла пулсан Чӑваш Ен тӗп хулин хӑнасене йышӑнас опыт пур. Вӑл ҫеҫ те мар, пирӗн республика туристсене кӑсӑклантарма тӗрлӗ майсем туса параять.
Шупашкарти канашлӑва Мускавран, Питӗртен, Чулхуларан, Самартан, Ярославльтен, Костромараран, Тутарстанран, Карелирен, Удмурт Республикинчен, Краснодар тӑрӑхӗнчен 50 ҫын ытла килсе ҫитнӗ. Вӗсем пурте — туризмпа ӗҫлекенскерсем: е круиз компанийӗн ертӳҫисем, е ҫак енӗпе тӑрӑшакан ытти ӑстаҫӑсем.
Чӑваш Ен Хусанта иртекен Пӗтӗм тӗнчери тӗрӗк киновӗн фестивальне хутшӑнать. Кинофорума пуш уйӑхӗн 21-25-мӗшӗсенче пуҫтарӑнӗҫ.
Вӑл Стамбулта пӗлтӗр иртнӗ Тӗрӗк тӗнчи кино ассоциацийӗн президиум ларӑвӗн йышӑнӑвӗпе пулать. Кинофорум валли Тутарстана суйласа илнине темиҫе сӑлтавпа ӑнлантараҫҫӗ. Тутарсен, сӑмахран, мӑсӑльман киновне ирттерес опыт пур тата республикӑра халӑхсен йӑли-йӗркине аталантарассипе ҫине тӑраҫҫӗ.
Тӗрӗк киновӗн фестивальне Турцирен, Казахстанран, Кӑркӑстанран, Узбекистанран, Азербайджанран тата Туркменистанран килсе ҫитмелле. Хамӑр ҫӗршыври регионсенчен, Тутарстансӑр пуҫне, Пушкӑртстанран, Якут Республикинчен, Хакас Республикинчен тата, маларах каларӑмӑр ӗнтӗ, Чӑваш Енрен хутшӑнмалла.
Пирӗн республикӑри Кинематографистсен пӗрлешӗвӗн ертӳҫин ҫумӗ Ильтимер Ефремов ҫак йӗркесен авторне пӗлтернӗ тӑрӑх, чӑвашсем Марат Никитинӑн «Хорло» фильмӗпе кайӗҫ.
Тутарстанри Халӑхсен туслӑхӗн ҫуртӗнче пуш уйӑхӗн 24-мӗшӗнче «Рукопожатие трёх республик» (чӑв. Виҫӗ республика пӗр-пӗринпе алӑ парӗҫ) ятпа поэзи концерчӗ иртмелле. Ҫакӑн пирки темиҫе кун каяллах Халӑхсен туслӑхӗн ҫурчӗн сайтӗнче хыпарланӑ. Мероприятие Пӗтӗм тӗнчери поэзи кунне халалланӑ.
Унта ҫырнӑ тӑрӑх, поэзи концертне виҫӗ республика: Тутарстан, Чӑваш Ен тата Мари Эл — хутшӑнмалла. Пирӗн республикӑран кам каяссине пӗлес тесе паян ҫак йӗркесен авторӗ Чӑваш Енӗн Культура, наци ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗн министерствипе те, Чӑваш Республикинчи профессилле ҫыравҫӑсен пӗрлешӗвӗпе те ҫыхӑнчӗ. Анчах нихӑшӗнче те Тутарстанри поэзи концертне кам каяссине калаймарӗҫ.
Асӑннӑ культура мероприятине тутарсем, сӑмах май, иккӗмӗш хут ирттереҫҫӗ. Ӑна унти вырӑссен наципе культура пӗрлешӗвӗ йӗркеленӗ. Ҫавӑн пекех Вырӑс литература клубӗн ҫармӑссен, чӑвашсен регионти уйрӑмӗсем те пулӑшаҫҫӗ.
Асӑрхаса хӑваратпӑр, ку поэзи каҫне пӗлтӗр Дмитрий Поздеев, Эдуард Фролов, Сергей Тихонов, Наталья Ромашина тата Галина Белгалис хутшӑннӑ.
Пуш уйӑхӗн 10-мӗшӗнче «Тутарстан чӑваш пики – 2018» республика конкурсӗ кӑҫалхипе 9-мӗш хут иртнӗ. Вӑл Хусанти Халӑхсен туслӑх ҫуртӗнче пулнӑ.
Вӑл тӑрӑхри чӑвашсен «Сувар» хаҫатӗнче хыпарланӑ тӑрӑх, тӗп титулшӑн 13 хӗр тупӑшнӑ. «Йӗркелӳҫӗсем маларах шантарнӑ пекех ҫӗнӗлӗхсем нумай пулчӗҫ. Ҫапах та конкурсӑн тӗп темине чӑваш хӗрарӑмне халалланӑ», — пӗлтернӗ хаҫатра.
Хӗрсене тӗрлӗ номинаципе хакланӑ: «Сапӑр пике» – Регина Сеслюкова (Ҫӗпрел, Хулаҫырми); «Йӑл кулӑ» – Милена Скобелева (Элмет районӗ, Чӑваш Сиреньел); «Сатур пике» – Диана Мердюкова (Ҫӗпрел, Кивӗ Чакӑ); «Илем пике» – Екатерина Тюплина (Пӑва районӗ, Мӑкӑр); «Ҫепӗҫ пике» – Эльвина Фаррахова (Павлӑ районӗ, Потап-Тӑмпӑрлӑ); «Илӗртӳллӗ пике» – Анастасия Илюхина (Хусан); «Хӳхӗм пике» – Карина Туктамышева (Элмет районӗ, Клемтел); «Ӑс-хакӑл пике» – Александра Краснова (Ҫарӑмсан районӗ, Акрель); «Тарават пике» – Кристина Кузнецова (Теччӗ районӗ, Ҫармӑс); «Кӗмӗл саслӑ пике» – Екатерина Осипова (Нурлат районӗ, Якуркел); «Чи килпетлӗ пике» – Анастасия Дмитриева (Павлӑ районӗ, Ваҫкино-Туйраллӑ); «Куракансем кӑмӑлланӑ пике» – Юлия Еликова (Элкел районӗ, Чӑваш Пӑрнайӗ).
Сергей Ялавин прозаик, драматург, литература критикӗ ҫуралнӑранпа паян — 120 ҫул. Вӑл Тутарстанри Пӑва районне кӗрекен Кипеккасси ялӗнче ҫуралнӑ. Чӑваш литературинче йӗр хӑварнӑ ҫак ҫынна паян «Хыпар» хаҫатра аса илнӗ. «Тивӗҫсӗр манӑҫнӑскер» ят панӑ материалта Сергей Ялавин кун-ҫулне тишкернӗ.
Литература ӗҫне иртнӗ ӗмӗрӗн 20-мӗш ҫулӗсенче пуҫӑннӑ ҫыравҫӑн пӗрремӗш кӗнеки — «Кавруҫ» — 1929 ҫулта пичетленнӗ. Сергей Ялавинӑн 20 ытла пьесинчен пысӑк пайне чӑваш театрӗсенче лартнӑ. «Ентешӗмӗр вырӑссен паллӑ ҫыравҫипе Максим Горькипе те туслӑ ҫыхӑну тытнӑ, ҫыру ҫӳретнӗ. Каярах чӑваш литераторӗ ун ҫинчен аса илӳ ҫырнӑ», — хыпарланӑ статьяра.
Сергей Ялавинӑн «Илихван мучи» калавне акӑлчанла, нимӗҫле тата французла куҫарнӑ. Вӑл чӑваш литературинчи ют чӗлхесемпе пичетленнӗ пӗрремӗш произведени пулнӑ иккен.
Шупашкарта ҫуралнӑ Сергей Чуплыгин программист халь Иннополисра тымар янӑ. Иннополис Хусанӑн спутник хули шутланать. Унта халӗ 2500 ытла ҫын пурӑнать. Ҫавсенчен пӗри — хайхи Шупашкартан куҫса кайнӑ Сергей Чуплыгин. «Хайтек» интернет-кӑларӑмра пирӗн ентешпе интервью пичетленнӗ. Шупашкар пирки каччӑ «депрессиллӗ хула» тет.
IT-специалистсем валли хута янӑ Тутарстанри ҫӗнӗ хулара Сергей «Открытая мобильная платформа» (чӑв. Уҫӑ мобильлӗ платформа) портировани пайӗн инженерӗ пулса ӗҫлет.
Хусанӑн ҫум хулине хӑпартнине Сергей Чуплыгин никӗс янӑранпах сӑнаса пынӑ иккен. Шупашкар программисчӗ ОС Sailfish Mobile операци системине тӗрлӗ тытӑмра ӗҫлеттерсе ярассипе тӑрӑшать.
Шупашкар ҫыннине икӗ пӳлӗмлӗ хваттер уйӑрса панӑ. Ӑна тара илсе пурӑннишӗн уйӑхне вӑл 10 пин тенкӗ тӳлет, коммуналлӑ пулӑшушӑн — 5 пине яхӑн. 73 тӑваткал метрлӑ хваттершӗн ку вӑл питӗ йӳнӗ тесе хаклать.
Шупашкар районӗнчи Кӳкеҫри ача-пӑчан ӳнер шкулӗн пуҫлӑхне службӑри ултавшӑн айӑпласшӑннине Чӑваш халӑх сайчӗ иртнӗ ҫулхи ака уйӑхӗнчех пӗлтернӗччӗ. Хӗрарӑм-пуҫлӑх тӗлӗшпе пуҫарнӑ пуҫиле ӗҫе иртнӗ уйӑхра тӗпчевҫӗсем суда ярса панине те Чӑваш халӑх сайчӗ ҫырнӑччӗ.
Тӗпчевҫӗсем тата суд ҫирӗплетнӗ тӑрӑх, 2015 ҫулхи авӑн уйӑхӗнче хӗрарӑм-пуҫлӑх вӗренӳ енӗпе ӗҫлекен заведующи пулма паллаканне илнӗҫи хушу кӑларнӑ. Леш урӑх организацире ӗҫленӗ, тепӗр ҫулталӑкран вӑл Тутарстана куҫса кайнӑ. Апла пулин те ӑна ӗҫленӗ пек укҫа тӳленӗ, лешӗ «кӗмӗле» пуҫлӑха парса пурӑннӑ. Унсӑр пуҫне хӗрарӑм-директор хӑйӗнпе пурӑннӑ арҫынна та шкулта ӗҫленҫи кӑтартнӑ.
Хӑй ертсе пынӑ шкула хӗрарӑм-пуҫлӑх 240 пин тенкӗ ытлалӑх шар кӑтартнӑ.
Пуҫлӑх пулнӑ хӗрарӑма 50 пин тенкӗ штраф хурса панӑ, ирӗкрен 3 ҫуллӑха условлӑ майпа хӑтарма йышӑннӑ. Вӗрентекен пулса ӗҫлеме ӑна икӗ ҫуллӑха чарнӑ. Хӗрарӑмӑн пӗлӗшне 1 ҫул та 3 уйӑхлӑха тӗрмене хупмасӑр явап тыттарӗҫ, 20 пин штраф тӳлеттерӗҫ. Приговор хальлӗхе вӑя кӗмен.
Нарӑс уйӑхӗн 16-мӗшӗнче Чӑваш наци музейӗнче «Клiчу Вас на Победу...» курав уҫӑлӗ. Вӑл белорус халӑх поэчӗн Янка Купалӑн пурнӑҫӗпе тата пултарулӑхӗпе кӑна мар, унӑн вӑрҫӑ ҫулӗсенчи нуши-терчӗпе те паллаштарать.
Курав ячӗ валли поэтӑн «Беларускім партызанам» сӑввинчи йӗркисене илнӗ. Янка Купала 1941 ҫулхи чӳк уйӑхӗнче Тутарстанри Ҫӳлти Услон районӗнчи Печищи салине килнӗ. Кунта вӑл 1942 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗччен пурӑннӑ. 1975 ҫулта вара Янка Купалӑн Раҫҫейри пӗртен-пӗр астӑвӑм хваттер-музейӗ уҫӑлнӑ. Хайӗн аса илӗвӗсенче паллӑ поэт Шупашкара, хӑй пурнӑҫӗнче хутшӑннӑ чӑваш сӑвӑҫисене асӑннӑ.
Палӑртса хӑвармалла, ҫак курава Беларуҫри Янка Купала литература музейӗпе Печищи салинчи музей пӗр-пӗринпе хутшӑнса ӗҫлеме килӗшӳ алӑ пуснӑран хатӗрленӗ.
+24.3 °C