Юлашки кунсенче чӑваш хастарӗсем «Чӑвашкино» пирки шухӑшласа пуҫа хытах ватни вӑрттӑнлӑх мар. Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артистки Надежда Кириллова калашле, «пилӗк ҫул каялла О.М. Цыпленков тӑрӑшӑвӗпе, К.Г. Яковлев культура министрӗ пулӑшӑвӗпе «Чӑвашкино» чӑваш халӑхне каялла таврӑнчӗ». Халӗ вара унӑн малашлӑхӗ питех те тӗтреллӗ. Ҫак лару-тӑрупа килӗшме пултарайманнисем Чӑваш халӑх сайтӗнче те, тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенче те пӗрин хыҫҫӑн тепри чӑвашла та, вырӑсла та ҫырма тытӑнчӗҫ. Чӑваш Енри Профессионал писательсен союзӗ Элтепер ячӗпе ҫыру шӑрҫалама та шикленсе тӑман.
Ҫав вӑхӑтрах Чӑваш Ен Элтеперӗн Администрацийӗ республикӑри влаҫ органӗсен офциаллӑ порталӗнче ӗнер 17 сехет ҫитеспе «Национальный бренд «Чувашкино» будет сохранен, усилен ресурсами и компетенциями» ятлӑ хыпар вырнаҫтарнӑ. «Чӑвашкино» малашлӑхне ӗнер Правительство ҫуртӗнче Олег Николаев Элтепер культура министрӗпе Светлана Каликовӑпа тата цифра аталанӑвӗн министрӗпе Кристина Майнинапа тӗлпулса сӳтсе явнӑ-мӗн. Асӑннӑ хыпарта, тӗпрен илсен, «Чӑвашкинона» Чӑваш Ен НТРКипе пӗрлештерсен ним те маррине, унран та ытларах — чӑваш киновӗн ӳнерне аталантарма майсем пуррине ӗнентерсе пама тӑрӑшни сисӗнет.
Станислав Юхтар – паллӑ та хӑйне евӗр художник ҫеҫ мар, унпа калаҫма та кӑсӑклӑ. Ҫапла хыпарланӑ Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗнчепултаруллӑ ҫынпа ирттернӗ паблик-тока пӗтӗмлетсе.
Культура учрежденийӗнче йӗркелекен «Книги моей жизни: библиотеки ярких людей» (чӑв. Манӑн пурнӑҫӑмри кӗнекесем: асра юлмалли ҫынсен библиотекисем) паблик-ток хӑни пулнӑ Станислав Николаевич — график, живопись ӑсти, Раҫҫей художникӗсен союзӗн пайташӗ, этнофутуризм енӗпе ӗҫлекен ӑста. Ӑна чӑваш мифолологийӗ тата чӑвашсен авалхи культури питех те кӑсӑклантарать. Вӑл тӗнче, ҫӗршыв шайӗсенчи куравсене хутшӑннӑ. Геннадий Айхи, Ҫеҫпӗл Мишши, Марина Карягина, Валери Туркай кӗнекисене сӑнӳкерчӗксемпе пуянлатнӑ.
Станислав Юхтар 30 ҫул ытла шкулта ӗҫленӗ, ачасене ӳкерме хӑнӑхтарнӑ, ҫавӑн пекех ӗҫ тата черчени урокӗсене вӗрентнӗ. Шупашкарти 5-мӗш ӳнер шкулӗн директорӗ пулнӑ, Ҫӗрпӳ районӗнчи Вӑрӑмҫутри тата Кушкӑри шкулсенче ӗҫленӗ. Ҫамрӑксене вӑл кӗнеке нумай вулама сӗнет. Кӗнеке ӑс-тӑна чӑннипех те пуянлатать тесе шухӑшлать.
«Чӑвашкино» ҫинчен ырӑ мар хыпар илтрӗм те, сайтра пичетленнӗ статьясене чуна ыраттарса вуласа тухрӑм. Комментарисем ҫырни пулӑшаяс ҫук, статья ҫырма шутларӑм. Калас сӑмаха каламалла тата кирлӗ вӑхӑтра каламалла. Вӑхӑтра каламан сӑмах пирки мӗн чухлӗ нуша куратпӑр: чӗлхе те вакланнӑ, Наци лицейӗ те арканнӑ, Чӑваш театрӗ те пӗтсе ларнӑ… Туллиех проблема!
«Чӑвашкино» ҫинчен эп вуниккӗри ача Тани Юн ҫырнӑ, 1972-мӗш ҫулта Чӑваш кӗнеке издательстви кӑларнӑ «Иртнӗ кунсем, ҫулсем» кӗнекере вуласах тӗлӗннӗччӗ. Ман анне ҫуралнӑ ҫулсенче чӑвашла кино пулнӑ иккен! Ман, 12-ри ачан ҫав вӑхӑтра питӗ чӑвашла ӳкернӗ фильмсене курас килетчӗ. Ӑҫта вӗсем? Мӗншӗн кӑтартмаҫҫӗ? Анчах вӑл кинофильмсене 1937-мӗш ҫулсенче пӗтернине эп ун чухне, паллах, пӗлме пултарайман. Ҫав ачалӑхри тӗлӗнӳ ман пурнӑҫра яланлӑха чуна кӗрсе юлчӗ.
Чӑваш театрӗнче ӗҫленӗ ҫулсенче, Тани Юн кӗнекине усӑ курса «Чӑвашкино» историйӗ ҫинчен каласа паракан вулав программи хатӗрлерӗм. Анчах чылай вӑхӑт поэзине кӗрсе кайнӑ пирки ман ӑна туса ҫитерме май килмерӗ.
| ЮПА | 19 |
Чӑваш Республикин пуҫлӑхне
О.А. Николаева
Хисеплӗ Олег Алексеевич!
Эпир, шӑпа хушнипе Чӑваш Республикин тулашӗнче пурӑнакан чӑвашсем, пӗтӗм чӑваш халӑхӗн уйрӑлми пайӗ пулса тӑратпӑр.Чӑваш республикипе унӑн Шупашкар шӗкӗр хули тӗнчери мӗнпур чӑвашсемшӗн чӗлхепе культура центрӗ пулса тӑраҫҫӗ. Ҫавна пула Эсир, Чӑваш Республикин пуҫлӑхӗ пулнӑ май, пӗтӗм чӑваш халӑхӗн лидерӗ пулса тӑратӑр. Ҫавӑнпа Сирӗн тӑван чӗлхешӗн тӑрӑшакан принциплӑ позицирен чӑваш чӗлхипе культурин малашнехи аталанӑвӗ тӳррӗн килет.
Юлашки 20 ҫул хушшинче тӗнчери чӑваш культурипе чӗлхин центрӗ пулса тӑракан Шупашкар хулинче пӗрин хыҫҫӑн теприне чӑвашла тухакан журналсене, хулари чӑваш колледжӗсене хупни, хулара тата республикӑра ача сачӗсенче, шкулсенче чӑваш чӗлхине хӗсни, ӑна ачасен ашшӗ-амӑшӗсем умӗнче пропагандӑламанни, патшалӑх учрежденисенчен чӑваш чӗлхипе усӑланнине хӗссе кӑларни, унпа ӗҫре хут-хура ҫырманни, Ӑслӑлӑхпа ӳнер академине, Наци лицейне аркатни, хальхи вӑхӑтра Чӑваш патшалӑх университетӗнче чӑваш филологийӗпе культура факультетне хупасси ҫинчен хыпар тата ытти те пире Чӑваш Республикинче тата Шупашкарта чӑваш чӗлхипе культурине пӗтерсе лартас кампани пыни ҫинчен тарӑн шухӑшлаттарать,пӑшӑрхантарать, тарӑхтарать.
Юпа уйӑхӗн 17-мӗшӗнче Чӑваш Республикин культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Екатерина Казакова пурнӑҫран уйрӑлса кайнӑ.
Екатерина Георгиевна культурӑпа ӳнер сферинче ӗҫлесе ӗмӗрне ирттернӗ. Куславккари ача-пӑча ӳнер шкулӗнче вӑл тӑватӑ теҫетке ҫул ытла тӑрӑшнӑ. Ҫав шутран 30 ҫул ытла Екатерина Казакова учреждение ертсе пынӑ. Чӑваш Енӗн Культура, нацинальноҫсен ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗн министерствинче Екатерина Георгиевна пултаруллӑ ертӳҫӗ пулнине, ӗҫе тӗплӗ йӗркелеме пӗлнине палӑртаҫҫӗ.
Хастар хӗрарӑм Куславкка районӗнчи Депутатсен пухӑвӗн тӑваттӑмӗш, пиллӗкмӗш тата улттӑмӗш созывӗсенче депутата суйланнӑ.
Красноярскри чӑвашсен автономийӗ чӑваш чӗлхине вӗрентме тытӑнӗҫ. Ку хыпара автономи Фейсбукри хӑйӗн страницинче пӗлтернӗ.
Унта ҫырнӑ тӑрӑх, «Чӑваш чӗлхине вӗренмелли ушкӑна вӗренекенсене пухать. Занятие Красноярск крайӗнчи Халӑхсен туслӑхӗн ҫуртӗнче (Красноярск рабочийӗ хаҫат ячӗллӗ проспект, 100-мӗш «в» ҫурт) ирттерӗҫ».
Чӑваш чӗлхи вӗренес кӑмӑллисен 8-953-594-7730 номерпе Татьяна Ефимовна патне шӑнкӑравламалла.
Чӑваш наци радиовӗпе темиҫе хут та илтрӗм: чӑваш кинона хупма хатӗрленеҫҫӗ иккен. Паян вацапра ҫапла хыпар илтӗм: «Министр культуры Чувашской Республики (Каликова Светлана Анатольевна) запрещает снимать фильмы на чувашском языке, не смотря на то, что сама является коренной чувашкой. С ее указки, за производство фильмов на чувашском языке, закрывают “Чувашкино”» Ҫак хыпара Станислав Сатура ярса патӑм та, вӑл, тарӑхнипе ӗнтӗ, вырӑсла хуравларӗ: «Что за идиотизм?»
Пуҫа вырнаҫма пултарайман идиотлӑх! Выҫлӑх ҫулӗсенче йӗркелеме пултарнӑ «Чӑвашкинона» иккӗмӗш хут хупма хатӗрленеҫҫӗ иккен! Малтанхинче, репрессисем пуҫланас умӗн, «Востоккинопа» пӗрлештеретпӗр тесе хупнӑ пулсассӑн, хальхи тапхӑрта мӗнпе сӑлтавлаҫҫӗ-ши тӳрере ларакан этемккесем? Ӳнерпе ӑслӑлӑх академине аркатрӗҫ, тӗрӗк тӗнчине кӗме чарчӗҫ, наци лицейне ишрӗҫ, халӗ Чӑвашкиноне кӑнтасшӑн халӑхӑмӑра кӑшкалан «шӗкӗсем»!
Пусмӑртан хӑтӑлнӑ чӑвашсем кино ӳкерсе пилӗк ҫул хушшинче тӗнчипе паллӑ пулса тӑнӑ: «Сарпике», «Атӑл пӑлхавҫисем», «Хура юпа», «Аппайкка» фильмсене пӗтӗм Союзӗпе кӑтартнӑ, вӗсем чӑвашӑн харкам ӑнне Андриян Николаев космоса вӗҫсе кайнӑ чухнехи пекех ҫӗклеме пултарнӑ.
Мускав облаҫӗнчи Тушино хулинчи «Красный Октябрь» культура ҫуртӗнче чӑвашсем «Кӗр сӑри» уява пуҫтарӑннӑ. Кун пирки «Чӑваш халӑх сайтне» Мускаври чӑвашсен ентешлӗхӗн хастарӗ, саппасри полковник Вячеслав Ильин хыпарланӑ.
Вӑл пӗлтернӗ тӑрӑх, Мускаври тепӗр хастарпа, Анатолий Волковпа, Крымра пурӑнакан чӑвашсене Мускаври чукун ҫул вокзалӗнче кӗтсе илнӗ. Ҫӗршывӑн тӗп хулине килсе ҫитнисем — Йӗпреҫ тата Канаш районӗсенчен асӑннӑ тӑрӑха совет саманинче ӗҫлеме тухса кайнӑскерсем.
Крым чӑвашӗсем «Кӗр сӑринче» «Ҫурхи вӑрманта сар кайӑк юрлать» юрра шӑрантарнӑ.
Мускаври тӗлпулусемпе экскурсисем хыҫҫӑн вӗсем Шупашкарта юпа уйӑхӗн 23-мӗшӗнче иртекен ЧНК 11-мӗн съездне килме палӑртса хунӑ иккен.
Чӑваш кӗнеке издательствинче ҫӗнӗ кӗнеке кун ҫути курнӑ. «Ӗмӗр пурӑн — ӗмӗр вӗрен» кӑларӑма Владимир Галошев пухса хатӗрленӗ. Унта вӑл чӑваш халӑх сӑмахлӑхӗн тӗслӗхӗсене (халапсене, легендӑсене, ваттисен сӑмахсемпе каларӑшсене, кӗске юмахсене) кӗртнӗ. Кӗнеке издательствинче пӗлтернӗ тӑрӑх, кӗнекере хальхи вӑхӑтри фольклор тӗслӗхӗсем те пур.
«Чӑваш тӗнчи», «Ачалӑх», «Ҫамрӑклӑх» пайсенче чӑваш халӑхӗн шалти тӗнчипе, шухӑшлавӗпе, тӗнче курӑмӗпе паллаштарнӑ. «Пирӗн чӑваш ҫапларах вӑл», «Хутшӑнусем» пайсем те кӑсӑклӑ. Тӑвансене епле чӗнмеллипе те паллаштарнӑ.
Кӗнекене аслӑ классенче вӗренекен ачасем валли хатӗрленӗ.
Нумай пулмасть Хусанта «Чӑвашкино» ӳкернӗ «Сюда не вступит нога врага» (чӑв. «Тӑшман ури кунта ан пустӑр») документлӑ фильм хӑтлавӗ иртнӗ. Фильм валли сценари ҫырнӑ тата ун режиссёрӗ пулнӑ Алексей Енейкин каласа панӑ тӑрӑх «Чӑвашкинопа» ҫыхӑннӑ хальхи пӑтӑрмах йӑлт министрпа ҫыхӑннӑ.
Вӑл, сӑмахран министр патне «Чӑвашкино» пуҫлӑхӗпе Абдюшев Андрей Николаевичпа пӗрле сценарине кӑтартма кайса килнӗ чухне мӗнле пӑтӑрмах сиксе тухни ҫинчен каласа панӑ. Министр хӑй чӑваш пулин те чӑвашла калаҫма килӗшмен, сценари те чӑвашла ҫырни ун кӑмӑлне кайман.
Хальхи вӑхӑтра «Чӑвашкино»-на асӑнма юраманни пирки сӑмах тухнӑ тет. Аса илтеретпӗр, вӑл учрежденине тӳре-шара хупас шутлӑ, ҫыннисемпе пурлӑха Наци телерадиокомпанипе икӗ архива куҫарасшӑн.
-1.7 °C