Чӑваш Енри шкулсенче тӑван чӗлхене вӗрентекенсене малашне укҫан хавхалантарасшӑн.
Ӗнер Чӑваш Енӗн Элтеперӗ Михаил Игнатьев ертсе пынипе Правительствин ларӑвӗ иртнӗ. Унта ЧР вӗренӳ министрӗ Юрий Исаев тӑван чӗлхепе шкул ачисем регионсенчи тата халӑхсем хушшинчи олимпиадӑсенче мала тухсан вӗсен вӗрентекенӗсене укҫа парса пулӑшасси пирки проект хатӗрленине пӗлтернӗ.
Чӑваш чӗлхипе литературине, тутар чӗлхине тата литературине, мӑкшӑ чӗлхипе литературине вӗрентекенсене Чӑваш Ен Элтеперӗн премийӗпе чыслама палӑртнӑ. Ҫӗнтерӳҫӗсене хатӗрленӗ вӗрентекенсене 100-шер пин тенкӗ парӗҫ, ӑслӑх ӑмӑртӑвӗнче палӑракансене хатӗрленӗшӗн — 50 пин тенкӗ.
Йышӑну проектне республикӑн Правительствин ларӑвӗнче ырласа йышӑннӑ.
Тӳрех палӑртса хӑварам — ку статьяпа эп чӑвашлӑхшӑн ҫунакансене, тӑван чӗлхин хӑватне ӳстерес тӗлӗшпе тӑрмашакансене пӗрре те сектантсем тесе каласшӑн мар, ҫак сӑмахӑн сивлек сӗмне пӗрре те вӗсем ҫине сарасшӑн мар.
Чи малтанах «секта» тата «сектант» пӗлтерӗшӗсене уҫӑмлатар. Тӗп ӑнлавӗ, паллах, тӗнпе ҫыхӑннӑ. Секта тесе пӗр-пӗр тӗнрен пайланса тухнӑ вӗренӗве калаҫҫӗ. Хӑй сӑмахӗ те латинла secare-рен пулнӑ, чӑвашла вӑл «кас(ӑлса тух), пайла(нса тух)» куҫать. Кӗскен каласан тӗнӗн тӗп вӗренӗвӗпе килӗшсех тӑмансен ушкӑнӗ, тӗп вӗренӗве улшӑнусем кӗртнӗ ушкӑн. Ҫавах та ҫак сӑмахӑн тепӗр пӗлтерӗш те пур. Сӑмахран, Ожегов словарӗ ак ҫапла ӑнлав илсе парать:
Секта — группа лиц, замкнувшихся в своих мелких, узких интересах.
Чӑвашла каласан — халӑхӑн ытларах пайне кӑсӑклантарманнипе, интереслентерменнипе ӗҫлекенсен ушкӑнӗ. Халӑхшӑн «ют» ӗҫпе аппаланакансем. Шӑп ҫак ӑнлав пирки сӑмах пырӗ те.
Ӗнер хула тӑрӑх ҫӳресе мӗн асӑрхарӑм? Халӑхӑн ытларах пайӗ Чӑваш чӗлхи кунӗ пирки пӗлмест те, чухламасть те. Ку уяв вӗсене кирлӗ мар.
Ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнче Патӑрьел районӗнчи Нӑрваш Шӑхалӗнчи вӑтам шкулта Чӑваш чӗлхи кунне халалласа «Сарпи вулавӗсем» пултарулӑх кунӗ иртнӗ.
Сумлӑ хӑнасене — Чӑваш Республикин вӗрентӳ министрне Юрий Исаева, Вӗренӳ институчӗн проректорне Светлана Петрована, чӑваш халӑх поэтне Юрий Сементере, Раиса Сарпипе Альбина Юрату сӑвӑҫсене, Патӑрьел районӗн администрацийӗн вӗрентӳ, ҫамрӑксен политикин, физкультурӑпа спорт управленийӗн пуҫлӑхне Ирина Рубцована — чӑваш кӗпи, тухья тӑхӑннӑ, тӗрӗллӗ тутӑр ҫыхнӑ, саппун ҫакнӑ ачасем кӗтсе илнӗ. Чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенсем те, ялти фольклор ушкӑнне ҫӳрекенсем те вӑйӑ картине хутшӑннӑ.
«Алран кайми аки-сухи» чӑваш халӑхӗн гимнне пурте пӗрле тӑрса юрланӑ хыҫҫӑн ачасем чӑваш чӗлхи илемӗ, унӑн хӑвачӗ ҫинчен сӑвӑсем вуланӑ. Иван Яковлев халалне тӗрлӗ чӗлхепе вуласа панӑ: Настя Михайлова — чӑвашла, Саша Васильев — вырӑсла, Таня Терентьева Таня — акӑлчанла.
Конкурса хутшӑнакансем «Раиса Сарпи, Альбина Юрату сӑввисене вуласси», «Раиса Сарпипе Альбина Юрату сӑввисемпе кӗвӗленӗ юрӑсене юрласси» номинацисемпе тата Иван Яковлев калавӗсем тата Раиса Сарпи юмахӗсем тӑрӑх хатӗрленӗ инсценировкӑсене выляса тупӑшнӑ.
Ӗнер, Чӑваш чӗлхи кунӗ умӗн республикӑра тата унӑн тулашӗнче «Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ – 2017» акци иртрӗ. Вӗренӳ министерствин сайчӗ пӗлтернӗ тӑрӑх унта пурӗ 5 пин ытла ҫын хутшӑннӑ. Вӗсен йышӗнче ачасем те, аслисем те ваттисем те пулнӑ. Диктанта Геннадий Волковӑн «Ӑслӑ ача» калавӗ тӑрӑх ҫырнӑ.
Пӗтӗм чӑваш диктанчӗн тӗп тӗллевӗ — чӑваш чӗлхин сумне хӑпартасси, халӑх хушшинче унӑн ҫепӗҫлӗхне сарасси.
Чӑваш чӗлхипе диктанта вӗренӳ министрӗн ҫумӗ Алевтина Фёдорова та ҫырнӑ. «Тӑван чӗлхене юратма мӗн пӗчӗкрен хӑнӑхтармалла, ашшӗ-амӑшӗ хӑйӗн пепкине чӑвашла калаҫса ӳстереҫҫӗ пулсан ачи унӑн ҫепӗҫлӗхне, пӗтӗм илемне ачаранах туйса ӳсӗ. Ҫакна вӑл хӑйӗн чунӗнче ӗмӗр тӑршшӗпе упраса пурӑнӗ», — тенӗ вӑл.
Кам мӗнле ҫырни ака уйӑхӗн 27-мӗшӗсенче паллӑ пулӗ.
Чӑваш чӗлхи кунӗ тӗлне
Хура пӗлӗтсем хупласа илчӗҫ Раҫҫейри халӑхсен чӗлхисене. Чӗлхемӗрсем ҫинче, вӑл шутра вырӑс чӗлхи ҫинче те, хура ҫӑхансем явӑнаҫҫӗ.
Юрӑхсӑр тӗрлӗ саккунсемпе хушусем кӑларса, патшалӑх чӗлхесен усӑ курмалли анлӑшне хӗссе пычӗ, шкулти вӗрентӗве пӑтратса тӑчӗ, хыпарлав хатӗр-хӗтӗрӗ — ҫӑткӑнлӑха майлӑ ҫаптарнипе — наци ӑнкарулӑхне сӳнтерме тапаҫланчӗ.
Чӑваш чӗлхипе ӑспурлӑхӗ куҫа курӑнман хаяр хӑрушлӑх умне пырса тухрӗ.
Яш-кӗрӗм наци туйӑмне вуҫех ҫухатрӗ. Тепӗр 10–15 ҫултан чӑвашла калаҫакансен шучӗ ҫурри ытла касса татнӑ пек чакса ларать. Эпир, аслӑ ҫулсенчи ҫынсем, халӑх шӑпи ҫинчен анлӑрах шутламасӑр, ютри лайӑха мухтаса, ҫамрӑк ӑрӑва тӑван ӑс-хакӑлпа чӗлхерен пистертӗмӗр,
Тӳрех каламалла: ҫӗршыв ертӳлӗхӗ харкам хӑйӗн пурлӑхӗ-ырлӑхӗшӑн антӑхать, «единая российская нация» ҫинчен шавласа ҫӗршыври халӑхсен кӑкне-тымарне тӑпӑлтарать. Ку пулӑм Европӑра пачах та ҫӗнӗ ҫӗнӗ мар. Ӑна Раҫҫей нумай хутчен чӑтнӑ. Ҫӗнтернӗ. Халӑхран тухнӑ паттӑрсен пуҫне каснине, халӑх телейӗшӗн тӑракансене хамӑр влаҫ пуҫиле янине, таса ячӗсене элекпе вараланине чӑваш халӑхӗ те пайтах чӑтнӑ.
Нумаях пулмасть ППЭне маларах тытакансем хӑйсен пӗлӗвне тӗрӗсленӗ. Унта хутшӑннӑ ҫынсен 5 проценчӗ ҫеҫ 80 балран ытларах пухма пултарнӑ.
94 ҫын вара чи сахал бала та пухайман. Ку ытларах математика предметне пырса тивет. Кӑҫал ку экзаменра сахалтан та 27 балл пухмалла. Ҫакна вара 29 ҫын пурнӑҫлайман. Обществознанипе истори предмечӗсем те йывӑрлӑхсем кӑларса тӑратнӑ.
ЧР Вӗренӳ министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫал ППЭне 311 ҫамрӑк маларах тытнӑ. Аса илтерер: ку тапхӑр пуш уйӑхӗн 23-мӗшӗнчен пуҫланса ака уйӑхӗн 14-мӗшӗччен тӑсӑлнӑ. Ун чухне вырӑс чӗлхипе, математикӑпа, обществознанипе, историпе экзамен тытнӑ.
Экзамена ҫирӗп йӗркеленӗ. ППЭ пунктӗнче, шкулта, заданисене пичетленӗ. Каласа хӑварар: экзаменсен тапхӑрӗ пуҫланасси нумаях юлмарӗ. Пӗрремӗш экзамен ҫу уйӑхӗн 29-мӗшӗнче пулӗ. Кӑҫал ППЭне 6 пин ытла ҫын тытӗ.
Чӑваш Енре «Ҫулталӑкри вӗрентекен» республика конкурсне пӗтӗмлетнӗ. Кӑҫал ку ята кам тивӗҫнӗ-ха?
Конкурса 26 вӗрентекен хутшӑннӑ. Ҫӗрпӳри 2-мӗш шкулта ачасене пӗлӳ паракан Лариса Семеновӑна вара ҫитекенни пулман.
Конкурсҫӑсене саламлама республика Элтеперӗ Михаил Игнатьев та килнӗ. Лариса Семенова республика ертӳлӗхне педагогика тытӑмӗ валли нумай ӗҫ тунӑшӑн тав сӑмахӗ каланӑ.
«Ҫулталӑкри воспитатель» номинацире Шупашкарти 178-мӗш ача пахчинчи Наталия Машанова ҫӗнтернӗ. «Чи лайӑх класс ертӳҫи» - Ҫӗнӗ Шупашкарти 18-мӗш лицей вӗрентекенӗ Елена Порфирьева. «Ҫулталӑкри социаллӑ педагог» - Етӗрне районӗнчи Тури Ачак шкулӗнчи Татьяна Яжейкина. «Ҫулталӑкри психолог» - Трак шкулӗнчи Анастасия Васильева. «Педагогика дебючӗ» номинацире Шупашкарти 19-мӗш шкул вӗрентекенӗ Татьяна Мигушова мала тухнӑ.
Чӑваш патшалӑх ял хуҫалӑх академийӗн преподавателӗсене ал вылявӗн чӗлхине вӗрентесшӗн. Сурдокуҫару чӗлхи вӗсене студентсемпе ӗҫлеме кирлӗ тесе шухӑшлаҫҫӗ.
Аслӑ шкулӑн воспитани тата социаллӑ ӗҫ енӗпе ӗҫлекен пай пуҫлӑхӗ, пӗтӗмӗшле вӗренӳ дисциплинисен кафедрин преподавателӗ Надежда Сергеева психолог «Хыпар» издательство ҫуртне пӗлтернӗ тӑрӑх, ку проекта ҫӗнӗ вӗренӳ ҫулӗнче хута ярас шухӑш пур. Япӑх илтекен ачасем йышлӑн вӗренме кӗрсен вӗсемпе ӗҫлеме пултармалла. Аслӑ шкулта хӑлха илтмен ачасем валли аппаратура пур-ха, ҫапах та ял хуҫалӑх академийӗ унпа ҫеҫ ҫырлахасшӑн мар. Хӑлха начар илтекен ачасене вӗренме мӗнпур услови туса парасшӑн.
Сӑмах май, ака уйӑхӗн 11-мӗшӗнче аслӑ шкулта «Я слышу тебя» (чӑв. Эпӗ сана илтетӗп) проект хута янӑ. Унӑн пӗрремӗш занятине чечек ҫыххи хатӗрлеме вӗрентекен ӑсталӑх класӗ евӗр йӗркеленӗ.
М.В. Ломоносов ячӗллӗ Мускаври патшалӑх университечӗн ректорӗ Виктор Садовничий «Чӑваш Республики умӗнчи тава тивӗҫлӗ ӗҫсемшӗн» орден медальне тивӗҫнӗ. Наградӑпа ректора пирӗн республика ертӳҫи Михаил Игнатьев ӗнер чысланӑ.
Наградӑна ректора «И.Н.Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн Ӑсчахсен канашӗн, Чӑваш Республики Пуҫлӑхӗ ҫумӗнчи Ваттисен канашӗн, вӗрентекенсен, ашшӗ-амӑшӗсен сӗнӗвӗсене шута илсе» «пирӗн регионти вӗренӳпе наукӑна аталантарас ӗҫе пысӑк витӗм кӳнӗшӗн» панӑ. Ҫав аслӑ шкулта юлашки ҫулсенче Чӑваш Енри самай ача пӗлӳ пухать.
ЧР патшалӑхӑн влаҫ органӗсен официаллӑ порталӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, М.В. Ломоносов ячӗллӗ МПУ ректорӗ Виктор Садовничий тата ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев аслӑ шкулпа Чӑваш Ен килӗштерсе ӗҫлесси ҫинчен те ӗнер алӑ пуснӑ.
Чӑваш Енри Ашшӗпе амӑшӗн ҫулталӑкне тата Чӑваш чӗлхи кунне халалласа «Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ – 2017» акци ирттерессине Чӑваш халӑх сайчӗ унчченех пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер, вӑл 2017 ҫулхи ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнче чӑвашсем пурӑнакан тӗрлӗ вырӑнти ял-хулара иртмелле. Диктант 13 сехетре пуҫланмалла.
Кӑҫалхи диктант тексчӗсен конкурсӗ ака уйӑхӗн 13-мӗшӗнче, 15 сехетре, иртмелле. Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн чӗлхе филологийӗ енӗпе ертсе пыракан ӑслӑлӑх ӗҫтешӗ Александр Кузнецов диктант йӗркелӳҫисенчен пӗрне, «Хыпар» издательство ҫуртне, паян пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫалхи конкурса икӗ ӗҫ ҫеҫ пынӑ. Иккӗшне те Геннадий Волков этнопедагог хайлавне тӑратнӑ. Текста кам вулассине те (ӑна Наци радиовӗпе тата Тӑван радиопа та итлесе ҫырма май килӗ) кӗҫнерникун палӑртӗҫ.
+19.3 °C