Шупашкар хӑйӗн ҫуралнӑ кунне кӗтсе илме хатӗрленет. Йӑлана кӗнӗ йӗркепе ҫав кун хула ҫыннисемпе унӑн хӑнисене Мускаври артистсем савӑнтарӗҫ. Кӑҫал Шупашкара Натали тата «Комиссар» ушкӑн килмелле. Концерта Хӗрлӗ лапамра кӑтартрӗҫ.

Сӑмах май, хула влаҫӗсем кама чӗнесси пирки пуҫ ватнӑ май Леонид Агутин, Лариса Долина, Игорь Николаев, Юлия Савичева, Валерий Леонтьев, Лайма Вайкуле тата «Любэ» ушкӑн пирки шухӑшланӑ-мӗн. Унчченхи ҫулсенче вара Жанна Фриске, Дима Билан, «Фабрика» ушкӑн тата ыттисем килнӗччӗ.

Натали хӑйӗн репертуарӗнчи тӗрлӗ вӑхӑтри юрӑсене шӑрантармалла-мӗн. Апла тӑк «Ветер с моря дул» юрӑран пуҫласа «Боже. Какой мужчина» таранах итлесе киленме май килӗ. Иртнӗ ӗмӗрӗн 90-мӗш ҫулӗсенче ятлӑ-сумлӑ пулнӑ «Комиссар» ушкӑн солисчӗсем те хула ҫыннисене савӑнтарӗҫ.

Шупашкар хула кунӗ ҫывхарнӑ май тӗп хуламӑрӑн потребитель рынокне тата усламҫӑлӑха аталантарассипе ӗҫлекен управленийӗпе Чӑваш Енӗн Суту-илӳпе промышленноҫ палати «Шупашкар сувенирӗ» конкурс ирттересси пирки пӗлтереҫҫӗ.

Унта профессионалсем те, ал ӗҫне ӑста ахаль маҫтӑрсем те хутшӑнаяҫҫӗ. Ӗҫсене йышӑнма тытӑннӑ ӗнтӗ. Вӗсене ҫурла уйӑхӗн 14-мӗшӗччен тӑртама юрать. Ҫӗнтерӳҫӗсене Шупашкар хула кунӗнче саламлӗҫ. Вӗсене укҫан хавхалантарма та палӑртнӑ. Пӗрремӗш вырӑна тухакана 30 пин тенкӗ парӗҫ, иккӗмӗш вырӑншӑн — 15 пин тенкӗ, виҫҫӗмӗшшӗн — 10 пин тенкӗ.

Нумай ачаллӑ ҫемьесене пӳрт лартма, хушма хуҫалӑха аталантарма е дача валли усӑ курма ҫӗр панине пӗлетпӗр ӗнтӗ. Чӑваш Енре паян ҫак ӗҫ малалла пырать.

Ҫак уйӑхӑн ҫурри тӗлне ҫӗр лаптӑкӗ илес текен 3 370 ҫемье черете тӑнӑ. Ун пеккисем пысӑк хуласенче уйрӑмах йышлӑ. Сӑмахран, Шупашкарта 1 209 ҫын черете тӑнӑ. Ҫак уйӑхӑн ҫурри тӗлне илсен, ҫӗрлӗ пулас текенсенчен 1 284-шӗн ыйтӑвне тивӗҫтернӗ. Улатӑр, Элӗк тата Канаш районӗсенче ҫӗр илме ирӗк тата кӑмӑл пур ҫемьесене кашнинех валеҫсе тухнӑ. Ыйтӑва Куславкка, Комсомольски, Пӑрачкав, Шӑмӑршӑ, Ҫӗмӗрле тата Етӗрне район территорийӗсенче те татса пыраҫҫӗ иккен. Ҫав вӑхӑтрах Ҫӗнӗ Шупашкар, Ҫӗмӗрле, Шупашкар тата Канаш хулисенче ку енпе йывӑртарах. Кунта, эпир ӑнланнӑ тӑрӑх, тӗп йывӑрлӑх — ҫӗр ҫитменнинче.

Шупашкар хулин Калинин район админиcтрацийӗ экопарковка тума сӗнет. Чӑн та, халӗ машина шучӗ йышлансах пырать те, вӗсене ӑҫта лартасси йывӑрлӑх кӑларса тӑратать. Машинӑсене симӗс курӑк тата ача-пӑча лаптӑкӗсем ҫинех хӑпартса лартаҫҫӗ. Анчах хальхи вӑхӑтри технологисем пӗр вырӑнта тӑмаҫҫӗ те, хӑйне евӗр меслетсем шухӑшласа кӑлараҫҫӗ.

Экопарковка тени симӗс курӑк ҫине тимӗр решетке хумаллине пӗлтерет. Ун айӗнче курӑк таптанмасть. Ку ыйтӑва хваттер харпӑрлӑхҫисем хӑйсем тӗллӗнех татса пама пултараҫҫӗ иккен. Чи кирли — пуху ирттерсе йышӑну тӑвасси.

База тӑкӑрлӑкӗ

Шӑматкунпа вырсарникун, утӑн 20-мӗшпе 21-мӗшӗсенче, Шупашкарти База тӑкӑрлӑкӗнчи ҫула пӳлсе хурӗҫ. Ку ӗҫ ҫак урамри 2–5 ҫуртсем хушшинче шыв пӑрӑхне ҫӗнетнипе ҫыхӑннӑ. Ҫула тунтикун ирхине 5 сехетре уҫӗҫ.

Хисеплӗ водительсем, енчен те сирӗн ҫул ҫак урампа иртет пулсан, ҫул-йӗр ӗҫченӗсем сире урӑх урамсене суйлама ыйтаҫҫӗ. Эсир вӗсене кансӗрлемесен вӗсем хӑйӗн ӗҫне хӑвӑрт кӑна вӗҫлеме шантараҫҫӗ. Паллах, тавран ҫавранмалли ҫулсем те уҫӑ пулӗҫ, анчах хӑш тӗлтен каясси пирки маларах шутлама ыйтаҫҫӗ.

Массӑллӑ информаци хатӗресем пире кунран-кун тӗрлӗ енле хыпарсемпе тивӗҫтереҫҫӗ. Пурнӑҫра пулса иртекен хӑрушӑ, тискер пулӑмсем этем кӑмӑлне хуҫаҫҫӗ пулин те, ҫав-ҫавах ун йышши хыпар таврашне ҫын кӑсӑклансах «ҫӑтать». Ҫавӑнпа та пуль пӗррисен шучӗпе масштаблӑ инкек вӗсен сӑмси умӗнчех пулса иртмелле туйӑнать те.

Сӑмах май, нумай пулмасть ШӖМ хуралне Шупашкарти Ҫӗрпӳ урамӗнче пурӑнакан пӗр хваттер хуҫи шӑнкӑравланӑ. Хӗрарӑм пӗлтернӗ тӑрӑх ҫуртсен картишӗнче (шӑнкӑравлакан пурӑннӑ ҫӗрте) иккӗленӳллӗ туйӑма ҫуратакан урапа ларать, шӑнкӑравлакан каларӑшӗ тӑрӑх урапара бомба таврашӗ упранма пултарать иккен. ШӖМ ӗҫченӗсен йӗрке тӑрӑх пӗлтернӗ хыпара тӗрӗслеме васканӑ.

Пушкӑрт республикинчен килнӗ «хӑрушӑ» «Газеле» полици ӗҫченӗсем тӗрӗсленӗ хыҫҫӑн унта нимле шиклентерекен япала та ҫуккине ҫирӗплетнӗ. Суя хыпара пӗлтерекен хӗрарӑм вара ӳсӗр пулнӑ-мӗн. Ӑна ҫакӑн йышши пуҫтахланушӑнах виҫӗ ҫул каялла явап тыттарнӑ.

Ҫав кунхинех сирпӗнӳ тӑвакан япаласене Шупашкарти Ашмарин урамӗнчи кафера шыранӑ пулнӑ. Асӑннӑ ҫурт-йӗртен 10 ҫынна хӑрушӑ мар вырӑна илсе тухнӑ.

Малалла...

Хваттер илес ӗмӗтпе тӳпене кӗрсе укҫа хывнисене ҫурт-йӗр тӑвакансенчен хӑшӗсем самай ҫынна шӑнман пӑр ҫине лартса ячӗҫ. Юрӗ-ха, укҫа-тенке куҫман пурлӑха хывас тесе кӑна хваттер тунӑ ҫӗре янӑ пулсан тата аптӑрамӗ-ха темеллеччӗ-ши? Хӑйсем пурӑнакан хваттере е пӳлӗме сутса укҫа хывнӑ пулсан вара?..

Кӑҫалхи ҫул пуҫламӑшӗ тӗлне Шупашкарта ҫӗклеме пуҫланӑ, анчах вӗҫне ҫитереймен нумай хвтатерлӗ ҫичӗ ҫурт пулнӑ тӑк, ҫулталӑк вӗҫленнӗ тӗле тӑваттӑ ҫеҫ юлмалла. Килес ҫул вӗсене пурне те хута ярса хуҫисене хваттерлӗ тӑвасшӑн иккен.

Ҫапах та, тӗлӗнмелле пек те, анчах вӑраха тӑсӑлса кайнӑ объектсен ыйтӑвӗсене татса пынӑ вӑхӑтра ӗҫ-пуҫа вӗҫне ҫитересси пирки шиклентерекен самантсем тупӑнса пыраҫҫӗ иккен. Акӑ, Шупашкар хула администрацийӗн пуҫлӑхӗ Алексей Ладыков «Байконур» текен микрорайон пирки пӑшӑрханса калаҫнӑ-мӗн. Вӑл пӗлтернӗ тӑрӑх, унта ҫурт-йӗр хӑпартма юраманни чаракан суд йышӑнӑвӗ те пур-мӗн. Ҫапах та ӗҫ малалла пырать, строительсем хваттерсене сутаҫҫӗ имӗш. Саккунлӑ мар майпа хӑпартнӑ ҫуртра хваттер илекенсен кайран мӗн тумалла тет?

Чӑваш наци музейӗнче иртнӗ эрнекунран пуҫласа голографисемпе паллашма май пур. Ӑна йӗркелеме Питӗрти С.И. Вавилов ячӗллӗ патшалӑх оптика институчӗ пулӑшнӑ пулать.

Енчен те сӑнӳкерчӗк тӗрлӗ япалана пӗр лаптӑкӑшпа кӑна сӑнлать пулсан, голографи вара эскере харӑсах виҫӗ енлӗ — пӗтӗм калӑпӑшӗпе — кӑтартма май парать. Ҫавӑнпа та пӗр-пӗр экспонатӑн тулли калӑпӑшлӑ копине кӑтартас тӗлӗшпе голографи питӗ меллӗ хатӗр. Унсӑр пуҫне унпа усӑ курса ҫӗнӗ ӳнер тӗсӗсем те ҫуралаҫҫӗ — оптикӑлла дизайн, илемлӗ голографи тата ыт. те.

Чӑваш наци музейӗнчи куравра вара Эрмитажри кӳлепесен голографийӗсене курма май пур. Унсӑр пуҫне физиксем ӑсталанӑ тӗрлӗ пейзажсем те куракансен кӑмӑлне каймалла пулӗ — лазерпа тата ҫутӑпа усӑ курса ӑсталанӑскерсем самай кӑсӑклӑ. Куравра американ ӑсчахӗсем хатӗрленӗ «ташлакан» ӳкерчӗксем те пур. Акӑлчансен ӗҫӗсем вара тӗрлӗ тӗслӗ — вӗсем юлашки вӑхӑтра тунӑ ҫитӗнӳсен йышне кӗнӗрен куракансене килӗшеҫҫех.

Куравпа авӑн уйӑхӗчченех паллашма пулать. Ӗҫ вӑхӑчӗ: 10:00–19:30.

Тӳррипе, лешсем хӑйсене хӗнеттерсех тӑман пуль-ха, анчах вӑл вӗсене кӑкӑртан тата ҫурӑмран темиҫе хутчен ҫапма май тупнӑ. Юрӗ, йӗркипе каласа парар.

Кӑҫалхи пуш уйӑхӗн 20-мӗшӗнче 17 ҫулхи Шупашкар пики ШӖМӗн тӗп хулари управленийӗн 5-мӗш пайне хӑйӗн паллаканне ертсе пынӑ. «Ҫапла та ҫапла, ак ҫак каччӑ мана хӗнерӗ», — ӑнлантарнӑ ӳсӗр пике. Пынӑ ҫынна кӑларса яраймӑн. Пикене ҫул ҫитменнисемпе ӗҫлекен инспектор пӳлӗмне чӗннӗ, ӗҫ-пуҫ пирки каласа кӑтартма ыйтнӑ. Тем килӗшмен-ҫке хӗре — унта вӑл йӗрке хуралҫипе хирӗҫме, хут ҫине ҫырма юраман сӑмахсемпе перкелешме тытӑнса кайнӑ. Шӑв-шава илтсе тепӗр полицейски тата унпа пӗрле ӗҫлекен хӗрарӑм пырса кӗнӗ, чӑрсӑр пикене лӑпланма ыйтнӑ. Ҫакӑ хӗр пӗрчине пушшех уртарнӑ курӑнать — хайхисене кӑкӑр тӗлӗнчен тата ҫурӑмран темиҫе хут ҫапнӑ.

Сӑмах май, каччӑ хӗре хӗнеменни ҫиеле тухнӑ. Пике ӑна хӑратас тесе йӗрке хуралҫисем патне ертсе пынӑ иккен.

Йӗрке хуралҫисемпе ҫапӑҫакан хӗр пирки пуҫарнӑ пуҫиле ӗҫе халӗ суда ярса панӑ.

Паянтан пуҫласа Шупашкартан Питӗре самолетпа ҫитме пулать. Авиарейсӗсем эрнере виҫӗ хут пулӗҫ тесе палӑртнӑ: тунтикун, эрнекун тата вырсарникун. Самолетсене юпа уйӑхӗн 25-мӗшӗччен вӗҫтерӗҫ.

Эрне варринчи рейссем Шупашкартан 12 сехет те 50 минутра хускалмалла. 15 сехетре самолет Питӗр хулине ҫитӗ. Унтан вӑл ирхи 9 сехет те 40 минутра тапранмалла. Вырсарникун вара Питӗрте 11 сехет те 25 минутра сывлӑша ҫӗкленӗ, Шупашкарта — 14 сехет те 35 минутра.