Чечек
«Хура сăмах сана ермен, —
Ялти çынсем тахçан пĕлеççĕ, —
Пĕр айăп çук Кавруçăн теççĕ.
Çук, Ухтере эс вĕлермен».
«Ах, Турă! Маншăн ку пит хаклă,
Эп савăнатăп тупата.
Ман пурнăç çулĕ пит тумхахлă —
Хуратрĕç ахалех ята».
«Ылханлă çын! Ман чăтăм çук.
Хăçан эпир тĕл пулăпăр,
Кам айăплă, пĕл, курăпăр —
Унпа ман пур-ха калаçу.
Çук, Пугачев кĕçех килмест.
Тĕл пулăн-ха кунта çитсессĕн.
Ун шухăшне пĕлес тесессĕн,
Ялта вулатпăр манифест».
Сисет, туять-мĕн хĕр аслашшĕ, —
Ун хăйĕн çуннă-çке чĕре, —
Тăшманпала яш тавлашасшăн,
Юнĕ каять хĕре-хĕре.
Калаçрĕç иккĕшĕ чипер,
Кавруç итлерĕ пĕр пӳлмесĕр.
Вăл тавçăрчĕ: шута илмесĕр
Ишут лартман-мĕн серепе.
Кивçен парать те сĕлĕ, тулă
Ытла та пурнăç хĕсĕк чух,
Ун аллинче çаранĕ, улăх —
Унта никам ан кĕр, ан тух.
Ниçта пуçа чикме — хăть макăр:
Мăй таранччен-çке парăмра.
Çăва çине анчах çул такăр...
Йĕрет куççульпеле йăмра.
XXIX
Пит пăлханать, теç, Энĕш, Сăкăт,
Паян хускалчĕ Шуршувар.
Ытла та канăçсăр ку вăхăт:
Куплен хăр-хар та çĕн хыпар.
Пуплеççĕ: айăпсăр çынна
Ишут патакпала хĕненĕ.
«Ах, ырă пӳлĕхĕм, çырлах,
Тем каласассăн та ĕненĕн».
Паян çынсем, ак, тем кĕтеççĕ —
Пĕлмесĕр халăх ăн илмест.
Леш, çĕн патша, кăларнă теççĕ,
Чăваш çыннишĕн манихвес».
Чашламара ял варринче
Пуху пуçтарăнчĕ каç умĕн.
Шавлать вăл, калăн, Атăл хумĕ —
Кĕрлет-сĕрлет шыв хĕрринче.
Кавруç курать халь: тимĕр хĕрнĕ —
Тин вăхăт çитнĕ туптама,
Ишут Ухтеров ячĕ çĕрнĕ,
Пуçлас пулать халь таптама.
Кавруç каска çине хăпарчĕ,
Сăмах пуçларĕ пит хĕрсе.
Ял-йыш чунне вăл вут хйптарчĕ,
Вăратрĕ чĕрине кĕрсе:
«Эй, халăх — терĕ, — мĕн кĕтетĕр?
Камран тăратăр хăраса?
Е тăшмана халь хĕрхенетĕр,
Шанатăр ырлăх парасса?
Сире вăл ырлăхне кăтартмĕ,
Ăна ан кĕтĕр усалтан,
Никам та выçлăхран хăтармĕ,
Çитеймĕ ырлăх Хусантан.
Ма шикленес? Халь вăл хăратăр,
Çук, тарçă пулмăпăр текех:
Паян-ыран, ак, император
Çитсе кăларĕ ирĕке.
Вулар-ха акă васкамасăр,
Йĕркеллĕ, тĕплĕн, чарăнса, —
Никам ан юлтăр ăнланмасăр, —
Тӳрех эп парăп куçарса».
Шăп... «Божиею милостью
Мы Петр третий, император
И самодержец всероссийский...»
«Чăн çул çине Турри тăраттăр,
Усал ан пăстăр ун ăсне.
Ах, савăнтарĕ-ши çут ĕмĕт?
Ан кӳрентер пире янк пĕлĕт —
Курасчĕ ырлăхăн тĕсне».
Хăрушă каç; ав, илтĕнет
Ик-виç енчен шăр-шар çĕр саслăн.
Те çил, те тăвăл иртĕнет:
Ĕрлет тем, туйăнать алхаснăн.
Пăлхавлăн чан янрать; чупаççĕ
Çынсем ялта чĕрес тытса —
Аптранă, кăткăн кускалаççĕ,
Таçта вут илнĕ пек хыпса.
Мĕне кура ку япала?
Пăхса тăрсассăн чун тӳсеймĕ:
Пĕри сулать çавапала,
Тепри çĕкленĕ тимĕр сенĕк.
Ишут кил-çурчĕ — шур кермен,
Йĕри-тавра сыхлать çăкалăх.
Унта никам та кĕреймен,
Пуçтарăнчĕ çапах та халăх
Пĕр хăрамасăр ун умне.
Нихçан та манмĕç çу каçне.
Ишут тухмасть — «Хуçа пытаннă».
Чăтма çук халăх тăвăлланнă, —
Чĕре хыт тапрĕ кăкăрта, —
Паян аса юнпа шăварчĕ,
Асра, куплен карта-карта,
Чун йӳçнине манми хăварчĕ.
Кĕтмен çĕртен тĕнче шуйланчĕ:
Ял-йыш хавассăн çухăрать,
Çухатнă ыйăха çĕр анчăк,
Лаша хăранă — тулхăрать.
Чим, чим! Çуталчĕ ял! Мĕн пулчĕ?
Ак, курнать Кив Хурапха...
«Çунать! Çунать Ишут кил-çурчĕ!»
Ярт уçăлчĕ кайри хапха,
Ампар, кĕлечĕ ӳпĕнет,
Ӳлеççĕ тарçисем хаяррăн...
Çĕкленчĕ çулăм, ав, вăр-варрăн,
Çутатрĕ тĕксĕм тӳпене.
Тапранчĕ халăх. Тăпăлтарчĕ
Нумай çул мăшкăл тӳснине.
Вăл ирĕксĕр асран кăларчĕ
Хĕн пурнăçне, хĕн ӳснине.
Тӳнтерчĕ, çапрĕ, касрĕ, ватрĕ, —
Çуралчĕ халăхра халь вĕчĕ, —
Чун пусмăрне паян аркатрĕ —
Хăй тивĕçне тинех вăл пĕлчĕ.
Пăлханчĕ тĕтĕм каçĕпе...
Отряд Хусан çĕн çулĕпе
Персе те çитрĕ ахăрса.
Яла вăл илчĕ çавăрса.
Пăшал пени хускатрĕ: «Ах!»
Шăпланчĕ, пӳлĕнчĕ сăмах...
Кавруç сасартăк вăйсăрланчĕ,
Çĕре вăл ӳкрĕ хуçăлса.
Хура тĕспе умри сăрланчĕ,
Вăл тасалмарĕ çутăлса.
Кавруç выртать; çĕре юн сапрĕ,
Хастар чĕри ун тапрĕ, тапрĕ...
Анчах ăс-тăнĕ ун çухалчĕ —
Вăраххăн ларчĕ вăл сӳнсе;
Пуçра ун шухăш муталанчĕ,
Асри тăп тăчĕ пӳлĕнсе...
...Ваçлей пĕрне те систермесĕр,
Васкать барон патне — чупать.
«Сехмет, — тет вал ăна, — вилмесĕр
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
ZoofLyncattat (2009-04-28 07:39:00):
NusSlalkskila Wrorsnasp