Электронлă вулавăш

Ачасем пурте пĕр халăх. Артыка никам та нихçан та чăваш ачи мар эсĕ тесе каласа курман.

Хăйне пăхăннине, итленине юратать. Çавăнпах пуль хăйĕнчен кĕçĕнреххисемпе кăна çӳрет. Вĕсене итлеттерме çăмăл. Вĕсене хăтăрса тăкма та, хăратма та пултарать.

Пурăнасса Аликсенчен урам урлă пурăнать. Унран мăннисем те хăраççĕ пулас. Хĕрарăмсем ы-ы-х! тенипех çырлахаççĕ. Арçынсем алă çĕклеме пăхаççĕ. Усал ача шутĕнче çӳрет Артык. Ун ним тумасан та пурне те çĕмĕрмелле, ватмалла, хĕнемелле...

Хул-çурăмĕ мăн çыннăнни пекех сарлака та тĕреклĕ. Пĕвĕ-сийĕ вара ытти ачасеннинчен уйрăмах та мар. Вăйлă ача.

Иккĕмĕш класран тухса тарнă та, учительсем те, амăшĕ те ăна каялла шкула илсе килеймеççĕ. Шкул çулĕ пуçлансанах таçта каять те çухалать. Çав пулмасанах кивĕ йĕтем айне каймалла та çав. Лайăх унта.

Кукашшĕ сассине илтрĕ те чĕлпĕре ярса тытрĕ.

— Байкал, çитет, кукаçин апат вăхăчĕ пĕтрĕ, — терĕ вăл.

Лаша ăнланчĕ. Пуçне çĕклерĕ те тулхăрса илчĕ. Ку ĕнтĕ кайрăмăр апла пулсан тени пулчĕ. Чĕлпĕр кăрт-карт турткаланасса кĕтмерĕ, яркăнтара пачĕ малалла. Кукашшĕ вĕсене депо хыçĕнче кĕтсе илчĕ.

 

6

Çĕр çине килекен кашни чунăн хăйĕн пайăрлă кĕтесĕ пулмалла. Çакна Алик та туйса илчĕ. Унăн хăйĕн те тĕнчи пур мар-и? Çыншăн пулсан пĕчĕк пек туйăнтăр. Аликшăн унран пысăкраххи урăх çук. Никам та чăрмантармасть ăна, никам та чармасть. Кукашшĕ, кукамăшĕ, Байкал, Маша...

Халь кукамăшĕ те саккунлах унăн. Иртнĕ эрнере çырăнса килчĕç те, Серинкка Алика хăй ытамне илчĕ, кукамай тесе хистесех калаттарчĕ. Вăл хистемен пулсан та чĕлхе хăнăхса çитнĕ ĕнтĕ.

Мăннисен хăйсен хуйхи-суйхи теççĕ те, ача-пăча та унран айккинче юлаймастъ çав. Алик валли те хут тутарма тытăннă-ха мăннисем. Кукашшĕ яланах пĕр пек калать. Серинкка, санăн вăхăт пур, эсĕ çӳре тет. Кукамăшĕ вара Алика çавăтать те район центрне иле-иле тухать. Икĕ хутлă магазина мар çав. Кантуртан кантура çӳреме. Кукамăшĕ кĕрсе каять, Алик крыльца çинче ларса юлать. Йăлăхсан уткаласа çӳрет. Ун тĕллĕн выляса йăпанмалли тупăнсах тăрать. Çул хĕрринчи йывăçлăха кĕрсен хулăпа вĕлтĕрен тăррисене тата-тата ярать. Сулса яратъ те, чаш кăна касса татăлать вĕлтĕрен тăрри. Хĕçпе каснă пекех. Е тата куршанак чечекĕ çине тăрăннă тĕкĕлтурана шăнăр курăкĕпе тытать те темччен-темччен мăйлаттарать. Çара аллăн тытсан лешĕ пӳрнене çыртса илме хăтланать. Капла шăнăр курăкĕ витĕр витереймест.

Кампа мĕн калаçать кукамăшĕ кантурта? Ăна пĕлеймест вара. Анчах пĕринче хăвăртах çаврăнса тухрĕ. Тепринче, ай турă кăна, нумай та нумай тăчĕ. Халĕ те акă... Кукамăшĕ ан çухаттăр, шыраса ан хăшкăлтăр тесе кантур крыльци çинче ларчĕ-ларчĕ те йăлăхсах çитрĕ. Çурт кĕтессинче вĕт чул купи курчĕ. Тытăнчĕ хайхи пере-пере ăна та кăна лектерме. Хĕрсех кайрĕ. Чул татки лектерес тенине пырса çапăнмасан шăл çыртсах пеме тиврĕ. Çакăн чухне сылтăм ал туни ыратса кайрĕ.

Каялла крыльца çине таврăнчĕ те аялти картлашка çине ларчĕ. Ыратакан аллине пĕç хушшине хĕстерчĕ.

Кукашшĕ ăна илме пыриччен кăшт маларах кăна-ха сĕтел хушшинче сĕт ĕçсе ларнă чухне фарфор курка алăран тухрĕ те ӳкрĕ. Сĕчĕ сĕтел çине тăкăнса кайрĕ. Курка чăл-пар саланчĕ.

— Чăлах! — терĕ те шăл витĕр ашшĕ ванчăкĕсене пуçтарма тытăннă алăран çапрĕ.

Пӳрне вĕçĕсем касăлса йĕтрĕç. Сĕтел çине тăкăннă сĕт саланса кайрĕ.

— Пуçтар, — тесе çиллессĕн кăшкăрчĕ ашшĕ.

Çавăн хыççăн кукашшĕ илме пыричченех хуçăк çунатлă кайăк пек çӳрерĕ.

Пӳрне вĕçне пăхса илчĕ. Суран вырăнĕсем халĕ те палăраççĕ. Хĕвел тивмест çĕн ӳте.

Ал сыппи ыратма пăрахнă пек пулчĕ, анчах урăхран чулпа перес килмерĕ. Пĕр кана уçăлать-и, уçăлмасть-и тесе кантур алăкĕ çине пăхса тăчĕ. Уçăлмарĕ-ха.

Уттарчĕ çăкăр лавкки еннелле. Лапсака çăка айне кукленсе ларчĕ. Иртен-çӳрен çынсене, кĕр те кĕр кĕрлекен машинăсене пăха-пăха ăсатма питех те меллĕ кунтан. Сана курмаççĕ, эсĕ пурне те куратăн. Пĕр харăс çакăн чухлĕ çын нихçан та курман пулĕ вăл. Ача куçĕпе мар, пурăннă çын куçĕпе пăхсан кам мĕн ĕçпе çӳренине уттинченех чухласа илме пулать. Анчах Алик ун пирки шутламасть. Уншăн çын хĕвĕшни хăй кăсăклă. Ача-пăча ушкăнĕ курăнса кайсан, çамрăк та чанкăлти сасăсем илтĕнме тытăнсан мăннисене пăхма пăрахрĕ. Артыкпа темиçе юлташĕ курăнса кайрĕ. Çаксем тротуар сарлакăшĕпе йĕркеленсе тăчĕç те иртен-çӳрене тыта-тыта чарма тытăнчĕç. Укçа анратаççĕ иккен. Мĕн валли тесе ыйтаççĕ-ши? Пĕлес килет. Кунтан ним те илтĕнмест. Алик тĕшмĕртме кăна хăтланать. Пĕрисем параççĕ, теприсем хăмсарса кăна ирте-ирте каяççĕ. Артык хăмсараканнисене хăй те лаплаттарса хума ӳркенмест. Пайтахчен пăхса ларчĕ Алик. Кукамăшне те мансах кайрĕ. Лешĕн сассине илтсен кăна яшт сиксе тăчĕ.

Çав вăхăтра алă туни тепĕр хут туртса ыратса кайрĕ. Хутлансах ларчĕ, ахлатса ячĕ. Пуçне çĕклерĕ те сехĕрленсе ӳкрĕ. Çăкăр лавкки енчен ашшĕ çул урлă каçать. Ун патнелле пырать. Ал сыппи ыратни те самантрах иртсе кайрĕ. Кăшкăрса ячĕ те кукамăшĕ еннелле ыткăнтарчĕ. Ăна кăшкăрса шыракан кукамăшĕ çакна курсан тăпах чарăнса тăчĕ.

— Мĕн пулчĕ тата, мĕн пулчĕ? — пăшăрханса ыйтрĕ вăл.

— Ним те, — аран сасă кăларчĕ Алик. Кукамăшне çатăрласа тытрĕ.

Ватти нимĕн те ăнланмарĕ, анчах хӳтлĕх ыйтакан чуна пулăшмаллине чухларĕ.

— Усал ачасем-и? — çаплах тĕпчерĕ кукамăшĕ.

Алик шарламарĕ. Кукамăшĕ çумне çыпçăнсах ларчĕ. Вара лешĕ ăна çавăтрĕ те, килĕ еннелле утса кайрĕç. Ача çаплах чĕтреме пăрахаймарĕ. Киле таврăнсан та ăш вĕçнĕ çын пекех çӳрерĕ. Ниçта пырса хăйне валли канăç тупаймарĕ, алла вĕреннĕ куракĕ те лăплантараймарĕ.

Йыт-качкаран хăранă-ши вара тесе аптăраса шухăшларĕ кукамăшĕ.

Темле тĕпчесен те ача хăйне мĕн сехĕрлентернине каламарĕ.

Кашнинчех, центра тухса кĕнĕ хыççăн, кукамăшĕ мăкăртатма тытăнать. Камсем пит кӳрентереççĕ-ши ăна?

Кукамăшĕ кăмăлсăр чухне Аликăн та хаваслăх тарать. Вăл пуç усать те пĕр кĕтесе тĕршĕнет. Унччен те пулмасть, Маша хулпуççи çине пырайса ларать. Алик хăй шухăшне шухăшлать, Маша — хăйĕнне. Алик каланине Маша ăнланатъ-ха, тавăрса кăна калаймасть. Çапах пĕр-пĕрне питĕ лайăх ăнланаççĕ.

Кукашшĕ ĕçрен таврăнсан Серинкка чун кӳтнине пушатма шутларĕ пулас. Алик та хальччен пĕлменнине пĕлчĕ. Унран пытанса калаçмарĕç аслисем.

— Итле-ха, Макар, — терĕ кукамăшĕ, — манран пулмарĕ. Малалла эсĕ çӳре. Алика пирĕн çине çырасшăн мар. Ашшĕ пур, ăна никам та правасăр хăварман теççĕ. Вăл килĕшсен кăна çыратпăр теççĕ. Кайса кил-ха эс ун патне. Хут татки çырса патăр. Е малтанах çырса хатĕрлер те, алă кăна пустăр. Ху пĕлен, Макар, кантур çын сăмахне мар, хута кăна ĕненет.

Кукашшĕ хашлатса сывлама пуçларĕ.

— Иллепе сăмах килĕшмест ман...

— Килĕшмесен те килĕштер. Хăвах шутласа пăхсам, ачашăн эпир никам та мар. Саккун пире йышăнмасть. Пăхса ӳстерĕпĕр те ачана, килте пулăшакан пулса çитсен ашшĕ килĕ те илсе кайĕ. Халĕ кăна, шараçлă чухне, вăл вĕсене кирлĕ мар. Каларĕ тесе калăн ак...

Кукашшĕ тата тарăнраххăн сывлама пуçларĕ. Сулахай аллине кăкăр çине хучĕ.

— Хутне малтанах çырмалла тетĕн. Кам пултарать-ха ăна? Çын тытмалла-и?

— Мĕнле çырмаллине пĕр хĕрарăм пĕлет. Опекун тесе çыртарсан ача тăршшĕпех хамăрта юлать.

— Темле япала пайланă чухнехи пекех калаçатăн эсĕ, Серинкка.

— Çапла çав. Саккун çапла тума хушать.

— Кайса пăхам апла. Пĕр кĕленче чиксе каям. Ӳсĕрпе алă пусса парĕ тен.

— Илле çамрăк-ха. Ун ним хăрамалли те çук. Çĕнĕ арăмĕпе пĕр кĕту ача çуратса тултарĕç. Пăшăрханар мар малтанах.

— Çаплине çапла-ха. Пĕр кутăна персен Иллене нимпе те ӳкĕте кĕртме çук.

— Ним те ăнланасшăн мар эс, Макар. Тем ырă мара чун сисет ман. Ĕçкĕллĕ çынна пĕлсе çитерме çук-ха. Паян апла ун, ыранах тепĕрле. Эпĕ шухăшланă пек туса пăхар-ха. Эп леш хĕрарăм патне хамах кайăп. Хунее хамах çыртарăп. Мĕнле те пулсан хамăр çине куçарасчĕ Алика...

— Малтан пĕлекенсемпе эпĕ те калаçкаласа пăхам-ха, — терĕ те кукашшĕ халран кайса салтăнмасăрах вырăн çине выртрĕ.

Кукамăшĕ аллипе çăварне хупларĕ, урайнелле пăхса хăйĕн шухăшне малалла тăсрĕ.

Мĕн çинчен шухăшларĕ вăл? Ăна хăй кăна пĕлме пултарайрĕ.

 

7

Пĕр сăмаха темиçе каланине юратмасть Макар Иванович. Ӳсĕр çыннăн вара çав йăла пур. Раис та çине-çинех пĕр сăмаха калать.

— Хăраса тухса ан тарах, Макар Иванч, хăраса тухса ан тарах. Пӳрт-çурт тирпейлеме те вăхăт тупаймастăп. Ĕнер кум валли утă кӳрсе килтĕмĕр. Аслăк çbне хăпартса хутăмăр-ха. Çав йӳтĕмпе кăштах сĕтел хушшине ларас терĕмĕр...

— Илле килте çук, ăçта çӳрет вара?

— Килтех-ха вăл... Ĕшеннĕ кăштах. Канма выртас терĕ. Эс, Макар Иванч, хăраса тухса ан тарах. Эпир ялта çапла пурăнатпăр. Кил-çурт тирпейлеме те вăхăт çукрах...

Макар Ивановичăн хĕрарăм çăварне хуплаcа хурас килчĕ. Лешĕ çаплах чарăна пĕлмерĕ, пĕр йĕр çинчен тухайман кăрмахвун пек палкарĕ те палкарĕ.

Вăхăтсăр килтĕм иккен тесе шутларĕ Макар Иванович. Анчах нимсĕр-мĕнсĕр пурпĕрех тухса каяс килмерĕ. Хатĕрленĕ сăмахне калас та ĕç-пуçа вĕçне çитерес терĕ.

Сĕтел çинчи пуш кĕленчесемпе таса мар савăт-сапа куç тĕлне пулчĕç. Ку сĕтел хушшинче пĕр хăна кăна ларманнине, пĕр кун кăна ĕçменнине чухласа илме пĕрре те йывăр пулмарĕ. Макар Иванович турăш айĕнче сĕнксе ларакан тепĕр хĕрарăма асăрхарĕ.

— Лар-ха эс, Макар Иванч, сĕтел хушшине, — терĕ те Раис пушă кĕленчесене пуçтарма пикенчĕ.

Аллисем хăйне итлесшĕн пулмарĕç. Турăш айĕнчи хĕрарăм та вырăнтан хускалчĕ, Раиса пулăшма хăтланчĕ. Мăкавлăн пăхса тăчĕ вĕсем çине Макар Иванович. Урăхран тӳссе тăраймарĕ, лаша мĕн тăвать-ха унта, тухса пăхам текелесе алăк еннелле сулăнчĕ.

Урапа ӳречисенчен урисене усса ларнă чухне çамка картлантарсах шухăшларĕ: «Кӳ ӳсĕрсене ача кирлĕ мар-ха. Мансах кайнă вĕсем ăна. Серинккана кăна кӳрентерес марччĕ. Илле урăласса кĕтмелле-ши вара? Паян урăлаять-ши-ха вăл? Манпа калаçмалли çын пулаять-ши? Тепре килсе çӳремех тивет ĕнтĕ...»

Лаша умне тепĕр çĕклем чĕрĕ курăк хучĕ те пӳрте кĕчĕ. Раис Иллене вăратма ĕлкĕрнĕ. Сĕтел çине пуçтаркаланă. Газ плити çине чейник лартнă. Çатма чашкăрма тытăннă. Те ĕнтĕ алтайăн апат тесе çăмарта ăшаласшăн-ши?

— Манса ан пурăн пире, Макар Иванч, килкелесех çӳре, — калаçăвне улăштарчĕ Раис. — Сана юрататпăр эпир, Иллепе те нихçан та урлă-пирлĕ пурăнман эс.

Макар Иванович ним те хуравламарĕ. Ыйхăллă сăн-питлĕ, ĕçкĕллĕ пит-куçлă Илле сĕтел хушшине кĕрсе ларчĕ те кăшкăрашса калаçрĕ.

— Юлнă-и унта пирĕн Макар Иванч валли?

Раис тĕпелтен тулли кĕленче çĕклесе тухрĕ, сумлăн та тивлетлĕн ăна сĕтел çине лартрĕ.

— Кил, Макар Иванч, сĕтел хушшине! — малтанхинчен те хытăрах кăшкăрчĕ Илле.

Майпен пускаласа сĕтел патне иртрĕ ватти. Сăппăн тӳрленсе ларчĕ. Умĕнче мĕн пурри-çуккине пăхса илчĕ. Сĕтел пĕрре те тулăх мар. Çу варринче ĕнтĕ сĕчĕ-çăвĕ те, юр-варĕ те ытлăн та çитлĕнех пулмалла. Çăмарта ăшаланисĕр пуçне нимех те пĕçерме ухата мар пулас ку хĕрарăм. Чечекленме пуçланă касма суханĕ пур та, çăкăр касса хунă.

— Ман шĕвĕркке мĕнле пурăнкалать унта? Пырса илме ерçӳ тупаймарăм-ха. Хăнара çав таранах нумай пурăнмаççĕ. Ялтах шкула çӳретĕр.

— Кайса илетĕп пулмасăр! — калаçăва хутшăнчĕ Раис. — Касăва çӳреме папи. Ыттисем ав çавăн пеккисемех çӳреççĕ. Пирĕн хамăрăн каймалла. Тахçанах янрашатăп, кайса ил те кайса ил тетĕп, хăй каларăш, ерçӳ тупаймасть. Тепĕр черет çитнĕ çĕре кайса лартсах килмеле. Халь те нумай усрарăмăр ханара...

Макар Ивановичăн пыр кучанĕ сиккелеме пикенчĕ. Çăвар уçсан кил хуçисене юраман сăмах тухса каясса пĕлчĕ, çавăнпа шăлне çатăрах çыртрĕ. Ĕнтĕ кунта ятарласа калаçма та ача кунне-çулне татса пама ятарласах килнине те шарлас мар терĕ. Алик çинчен урăхран калаçас та, калаçтарас та килмерĕ. Хăй пурăннă чухне мăнукне никама та, Иллепе унăн çĕнĕ арăмне те парас çуках. Милиципе, салтаксемпе пыччăр, тĕрмепе, темпе хăратчăр. Пурпĕр памастех.

Нимле калаçу та пулмасса ăнланса илчĕ те тухса кайма сăлтав шырама пуçларĕ. Сĕтел хушшине ларнăскерĕн ним астивмесен те аван мар. Çул çӳресе хырăм та хыр тăрринелле пăхма тытăннă. Пуçне чикрĕ те кашăк хуми çимешкĕн тытăнчĕ. Сăйшăн тав тусан ячĕшĕн калаçу пуçларĕ.

— Килмелли тупăнчĕ те сирĕн яла çула май кĕрсе тухас терĕм.

— Манса пурăнмалла мар çав. Такамсем мар вĕт, — кĕрлеттерсе калаçрĕ Илле.

Макар Иванович умне тулли черкке лартрĕ. Раис та хистеме пуçларĕ. Паçăр турăш айĕнче сĕнксе ларнă хĕрарăм таçтан тупăнчĕ тата. Раис ăна хăйĕн черккине тыттарчĕ те тепĕрне тултарчĕ, Макар Иванович умне пырса тăчĕ.

— Тĕл пулнă ятпа! — терĕ вăл.

Чăнк-чанк янраса илчĕç черккесем. Илле пурне те хăратса ахлатса ячĕ.

— Çапла ĕçмелле пурин те! — терĕ вăл хăлаçланса.

Макар Иванович мана юрамасть çав тени ытла та сумсăррăн илтĕнчĕ, тĕрĕссипе ăна никамах та илтсе юлаймарĕ. Пуçларĕç виççĕн тан хистеме.

— Яра пар, яра пар, Иванч! Тĕл пулнă ятпа! Пире юратса! Яра пар!

Иллене никам та хуплаймарĕ. Вăл аллисене хăлаçларĕ те кĕрлеттерме пуçларĕ.

— Эпир ав виçĕ кун ĕçетпĕр, ничево, ик уранах çӳретпĕр. Пĕр черккепе ним те пулмасть. Çынран катăк ан пул, Иванч! Кашни кун килсе çӳреместĕн. Тĕлне манса каймалла ан пултăр. Хур та çавăрса, ĕçĕ пĕттĕр!

— Юрамасть çав, юрамасть. Юранă пулсан ăна сана тархаслаттарман та пулăттăм, — мăкăртатса илчĕ Макар Иванович.

— Хуçана хисеплемелле, юрамасть тени хисеплеменнине кăна пĕлтерет. Юрать! Пире юрать тĕк сана та юрать, — чанкăлтатса илчĕ Раис.

— Сăйăра, кăмăлăра тавтапуç, пурлăхăр ан иксĕлтĕр, хушăнса та пухăнса пытăр. Ырлăх та тивлет кăна илентĕр килĕре, — терĕ те Макар Иванович салтакла яшт! сиксе тăчĕ.

Урай варрине тухсан турăш еннелле тепре пуç тайрĕ, пӳртрен таплаттарса тухса кайрĕ. Çенĕк алăкне васкаса уçрĕ. Хапха умне тухсан Байкал çисе ярайман курăка урапа çине хурса та тăмарĕ, чĕлпĕре туртса çыхрĕ те урхалăха хытарчĕ, лашана хистеме пуçларĕ. Такам тытса чарасшăн, такамран тармалла пек туйăнса тăчĕ ăна. Халь тарса хăтăлаймасан ĕмĕрлĕхе тамăка лекеспе хăратаççĕ тейĕн.

Хапха умĕнчен çаврăнса тухнă-тухман Байкал та чупма тытăнчĕ. Вăл та хуçине инкек хăваланине сисрĕ тейĕн. Вăя та ку килтен часрах тарса каймаллине пĕлчĕ тейĕн.

Ма килсе пулчĕ ку киле тесе канăçсăрланчĕ Макар Иванович.

Лаша хăй еккипе лăпăстатса чупнă май канăçсăрлăхĕ каплансах çитрĕ. Урапа çинчен сиксе анчĕ. Тусанлă çулпа пуç чиксе утрĕ. Хуçи тăрса юлнине курса Байкал та лăпăстатма чарăнчĕ.

— Ак ĕнтĕ, ак, — пуç пăркаласа илчĕ Макар Иванович. — Тупăнчĕ хыпса çунмалли. Серинкка каллех ыйхă çухатать. Пĕр туххăмлăха Маниç патне леçсе хумалла мар-ши ку ачана? Мĕн вара? Пырĕ те пĕр-пĕр кун, ют анчăк çурине хĕве чиксе кайнă пек, Алика та çавăтса кайĕ. Пĕр алăран вĕçертсен каялла тавăрасси пулаймĕ те. Пĕрре патак айĕнчен илсе тухнăскере тепре тем пулсан та парас марччĕ. Тем пулсан та...

Шухăшлать, шухăшлать Макар Иванович. Капла та, апла та, капла та, апла та.

— Э-э-э! Çапла иккен-ха! Ача лагерьне леçес те хурас!

Хăйĕн сăмахĕсенчен хăй хăраса ӳкрĕ тата. Каярах юлнă. Вĕсем хупăнса та пыраççĕ ĕнтĕ. Шкула каяс вăхăт уйăхран та катăлнă...

Утнăçемĕн утти лӳпперленсе те лӳпперленсе пычĕ.

— Тпру! Байкал! — çывăхри юлташне каланă пек пăшăлтатрĕ вăл.

Илтрĕ янавар хуçи хушнине. Тăпах чарăнса тăчĕ. Анаталла тĕртекен урапана чарса чаркаланса тăчĕ. Хăмăт ăмăртан хăпса янах шăммисем патнех куçса ларчĕ. Ку лашана килĕшмерĕ. Вара вăл темиçе утăм турĕ те çул хĕрринелле пăрăнчĕ. Урапа хирĕнсе ларчĕ. Вăл текех анаталла тĕртмерĕ.

Макар Иванович лаша умне пычĕ, чĕлпĕре салтрĕ. Байкал курăк чĕпĕтсе çитĕр терĕ.

Лаша çул хĕррине акнă тулă ани çине кĕрсе кайрĕ. Хуçи чармарĕ. Вăл тусанлă курăк çине ларчĕ те тăл-пӳрен хал тарнине туйса илчĕ. Кун пекки унăн час-часах пулкалать. Тем вăхăт пулмасан та ун пек чухне ларса тăмалла. Ĕнтĕ çулĕ çитсен çыннăн пăшăрханма та, виçесĕр савăнма та юрамасть пулĕ çав.

Чĕре çатăртатса илчĕ те касса ыратма тытăнчĕ. Чĕлхе айне тӳме эмел хумах тиврĕ.

Пăшăрханнă-пăлханнă чухне якалса çитнĕ ăс пулăшаканччĕ, çавăнпа ĕнтĕ курăк ăшĕнче хĕвĕшекен хĕрлĕ кăткăсемпе вак-тĕвек кăпшанкăна асăрхамасăрах шухăшлать те шухăшлать.

Йĕр çухатма урăх çĕре, Шупашкарах-и, тен, куçса каймалла мар-ши? Килне-çуртне, хуралтă-картине сутса хăварас та. Аликшăн тесе Серинкка та килĕшетех. Ытла та юратать вăл ăна...

Иллене хăйне ача кирлĕ мар-ха. Пĕчĕк тарçă кирлĕ çамрăк арăмĕпе иккĕшне. Килте мĕн ырри пур — вĕсене пултăр, мĕн начарри — пĕчĕк тарçă. Алтайăн ача хирĕç шарлаймасть. Хăйшĕн тăраймасть. Кăшкăрса чуна кантарма та пулать, çапса-хăмсарса алла килентерме те пулать.

Çук! Çуках! Шăлпа çыртĕ, тарăхса тулĕ, вăйне шеллеми тытăçĕ, анчах мăнукне никама та памĕ...

Васкамасăр çĕкленчĕ. Ылмак-сулмак уткаласа малалла кайрĕ. Тинех хăй кунта пĕччен маррине аса илчĕ тейĕн. Калле лаша патне таврăнчĕ. Чĕлпĕре туртăнтарса çыхрĕ те урапа çине месерле тăсăлса выртрĕ. Лаша хапха умне çитсе чарăнмасăр та вырăнтан хускалмарĕ.

 

8

Алика урама пĕччен тухма чаракан пулчĕç. Мăннисене кирлĕ пулсан çаплах пултăр тесе шутларĕ те Алик пăшăрханмарĕ. Анчах эрнеренех çакă йăлăхтарса çитерчĕ. Вăл ав Машăна та пĕрмай читлĕхре тытмасть. Форточкăна уçа-уçа хума пĕрре те манмасть.

Картиш те тăвăрланса ларнăнах туйăнма пуçларĕ. Çитсе çапăнман вырăн юлмарĕ ĕнтĕ. Ним те çук ăна илĕртекенни. Лаша та пулин ытлашши пек туйăна пуçларĕ. Маша кăна йăлăхтарман-ха. Хулпуççи çине пыра-пыра ларсан ăна хăвала-хăвала ямасть. Анчах унпа калаçма кăмăлĕ çукрах. Тунсăхлăн пăха-пăха илет те Маша хăйне пăхакан çине сĕнке путать. Алик хускалмасăр вăл та хускалмасть.

Камран, мĕнрен сыхлаççĕ ăна мăннисем? Кукашшĕ те пулин хăйĕнпе пĕрле илсе çӳремест. Байкала çырмана леçе-леçе хума та ăна хушми пулчĕ. Хăех çӳрет.

Пĕринче кăна, сулахай аллине кăкăрĕ çине хунăскер, вăл айшатăн каларĕ:

— Леçсе хур-ха лашана...

Савăнсах килĕшрĕ Алик. Ирĕке тухнă пек чухне кăштах çӳрес терĕ. Лаша çинчен анмарĕ. Байкал çинĕ чухне унталла-кунталла пăхса ларма щутларĕ. Тем çӳллĕшĕнчех ларнă пек туйăнать хăйне, кунтан тавралăх йăлтах курăнать тейĕн. Мен чухле çӳлерех хăпаратăн, çавăн чухлĕ аяккарах курăннине пĕлеймест çав ача ăсĕпе. Çак тӳпе те çитет ăна хальлĕхе.

Ăна шыраса Серинкка çырма хĕррине пычĕ те.

— Каяр киле, — терĕ тӳрех.

Ӳрĕк-сӳрĕк уткаласа кукамăшĕ хыççăн пычĕ. Хапха умĕнчи сак çине ларчĕ. Ку каллех кукамăшне килĕшмерĕ.

— Киле атя, киле...

Алик итлерĕ.

Картишĕнче çӳренĕ чухне те Серинкка чӳречерен пăхсах тăрать-ши? Хапха еннелле сулăнать кăна — ун сасси илтĕнсе каять.

— Таçта ан кай...

Çапах та камран, мĕнрен сыхлаççĕ-ха ăна? Çакна тавçăрса илме ачан ăсĕ çитеймест.

Картишĕнче çӳрет-çӳрет те карта хушăкĕнчен урамалла пăхма тытăнать. Чăнах та, читлĕхри кайăк тейĕн çав. Урам пуçĕнче ачасен эшкерĕ курăнса кайрĕ. Эшкер варринче Артык тăрать.

Вăйлă çил вăхăтĕнчи çил арманĕ пекех, аллисемпе хăлаçланать те хăлаçланать. Мĕн кăсăк япала тупăннă-ши ачасем тĕллĕн? Эх, кайса кăна итлесчĕ те ачасем шавланнне, курасчĕ те унта мĕн пулса иртнине... Унăн-кунăн пăхкаласа илчĕ. Систермесĕр тухса шăвăнсан мĕнле-ши? Кукамăшĕ пăхсах тăмасть-ши тата? Аслисене итлеме хăнăхнă та, каламасăр тухса кайма хăюлăх çитереймерĕ.

Çапах урам пуçĕнче мĕн пулса иртнине пĕлесех килчĕ. Вăл вара пахча кĕтесĕнчи юпа çине хăпарса ларчĕ. Кунта калаçнине те янках илтме пулать.

Шăв-шав вăйлансах пырать.

— Ăçта эс, Алик? Алик! — илтĕнсе те кайрĕ кукамăшĕн сасси.

— Кунта, кукамай, кунта!

— Тавах турра, таçта кайман иккен-ха. Кай, кай, ма хăпарса ларнă вара эс унта?

— Ачасем çапăçаççĕ. Ав унта, урам вĕçĕнче.

— Ан юпа çинчен, атя кайса чарăпăр.

Алик урамалла сиксе анчĕ. Вĕсем çитнĕ çĕре ачасем тытăçсах ӳкнĕччĕ ĕнтĕ. Пурте Артыка яра-яра тытаççĕ. Урам тепĕр енчен арçынсемпе хĕрарăмсем чупса килни курăнчĕ. Хăйĕнчен те пĕчĕкрех ачасем Артык çумне сăпса пекех çулăхаççĕ. Чĕпĕтекенни чĕпĕтме хăтланать, чышаканни чышса илет. Ниçта пăркаланса ĕлкĕреймест Артык. Айккинерех тăракан хĕрачасенчен пĕри пыр тĕпĕпе кăшкăрса ячĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн