Çич çунатлă курак
Алик хăй тĕллĕн, Юркка хăй тĕллĕн шухăшласа утрĕç те утрĕç. Çырма урлă каçса хула шавĕ илтĕнми пулсан, курăксем тусанран тасалсан юнашар ларчĕç те пĕр харăс ассăн сывласа ячĕç.
— Юркка, таврăнар-ха. Эп Маниç аппа патне каятăп. Хальччен аннӳ те урăлнă ĕнтĕ. Урă чухне хытă юратать вăл сана.
— Хăратать кăна вăл, Артык. Çак пысăк хулана ăçтан курса тăччăр?
— «Шупашкар» патĕнче машина çунине ăçтан пĕлет тата?
— Эпир хула хĕррине каятпăр. Заправкăсем пурте хула хĕрринче...
Тепĕр кунне ирех Алькеш патĕнчи заправкăна çитрĕç. Кунта урăх ачасем ĕçлеççĕ иккен. Пăхса тăчĕç-тăчĕç те айккинчен каялла хулана таврăнчĕç. «Шупашкар» патне çитрĕç. Кафе умĕнче тăракан хĕрĕнкĕ арçынсен ушкăнĕнче леш хĕрлĕ çӳçлĕ те хура куçлăхлă çамрăка курчĕç те çурт хыçнелле тарса пытанчĕç.
Аптăраса çитрĕç. Аликăн пĕр шухăш кăна пулчĕ: укçа пур пек чухне билет туянмалла та каймалла калле...
Çине тăрсах Юрккана ӳкĕтлеме тытăнчĕ. Лешĕ мĕн сĕнсен те хирĕçлерĕ. Унăн пуçĕнче темле-темле шухăш явăнчĕ. Пурне те Алика каламарĕ, каласан та вĕсене итлекен пулмарĕ, Алик каяр та каяр каялла тесе кăна тавăрчĕ. Юркка ним туса та хăлăха кĕресшĕн пулмарĕ.
Килте пурăннă чухне тарăхмалли, хурланмалли самантсенче Юркка яланах Шупашкара асра тытнă-çке. Халĕ кунта укçа тума май пуррине те курчĕ. Кунтах вăл хăйĕн телейне тупасшăн. Киле таврăнас тени уншăн асапран та асап суннине кăна пĕлтерчĕ. Унтан, килĕнчен, тухса кайма хал çитернĕшĕн вăл савăнмаллипех савăннăччĕ те халĕ хăй аллипе хăй çав савăнăçа сӳнтерĕ-и? Çуках, çук, тем пулсан та пултăр, вăл каялла таврăнас çук.
Алика алăран çавăтрĕ.
— Кайса пăхар-ха тепĕр çĕре...
— Ăçта тата?
— Çитсен курăн, — терĕ кăна Юркка, ăнлантарса тăмарĕ.
Аликăн тăрса юлас шухăшĕ те пурччĕ, анчах Юркка иккĕшĕ тупа тунине çавăнтах аса илтерчĕ.
Тупа, тупа... Çапах та Алик Юрккаран самаях тăрса юлчĕ. Тепĕр кукăртан, вăл куçран çухалсанах, Алик вокзал енелле çаврăннă та паянах район центрĕнче пулнă пулĕччĕ.
Акă ĕнтĕ çаврăнам та каялла уттарам тенĕ вăхăтра Юркка таврăнчĕ те ун патне каллех алăран çавăтрĕ.
— Ма тăрса юлтăн?
— Таврăнар-ха калле...
— Шутланă ĕçе вĕçне çитермелле.
Халь ĕнтĕ, хӳре пек, Юркка хыççăнах каймалла пулчĕ. Килсе чарăннă пĕрремĕш автобуса кĕрсе ларчĕç. Автобусран троллейбуса, троллейбусран автобуса куçа-куçа ларса вĕсем Етĕрне çулĕ çинчи заправкăна çитсе ӳкрĕç.
Малтан аякран кунти лару-тăрăва сăнаса тăчĕç. Ача-пăча ниçта та курăнмарĕ. Юркка хастарлансах кайрĕ.
— Каларăм-и? Хăратать кăна вăл, Артык. Кунта ав никам та ĕçлемест. Иксĕмĕр хуçа пулатпăр. Илтрĕн-и?
Паянлăха ĕç вырăнĕ тупнипех çырлахас терĕç. Заправка хыçĕнчи çырмана анса выртса тăмалли вырăн шыраса тупрĕç. Вара хулана таврăнчĕç. Темиçе кунах вĕри апат çименнипе пĕр кафене кĕме шутларĕç. «Хуран кукли» умне çитсен иккĕшĕ те тăрук чарăнса тăчĕç. Вĕсене хирĕç «Ват вăрман» каферен çамрăксен эшкерĕ шавласа тухрĕ. Вĕсем хушшинче Артык та пур. Вăл кĕпе кĕсйинчен «Мальборо» пачки кăларчĕ те юлташĕсен еннелле тăсрĕ. Кашни пĕрер сигарет илсен телейлĕн кулса ячĕ те хăй те çăвара сигарет хыпрĕ. Ыттисем пĕрер ĕмсе илнĕ хыççăн кăна хăй чĕртсе ячĕ.
Юрккапа Алик васкаса «Хуран куклине» кĕрсе кайрĕç те чӳрече умне тăчĕç. Куç вылятми сăнарĕç. Унăн кашни хусканăвне, хăтланăшне ӳкерсе илесшĕн тейĕн. Пăрăнас тесен те чӳрече яатĕнчен каяймарĕç.
Çамрăксем куçран çухалсан Юркка хуйха ӳкрĕ. Анчах Алика ним те систерес темерĕ. Хăвăрт кăна малалла иртрĕ те меню умне тирĕнчĕ. Ку апат суйлать-ха тесе калаттарасшăн пулчĕ. Хăй вара Артык Шупашкарта чăнах та хуçа шутĕнче мар-ши тесе пăшăрханса шухăшларĕ. Хуçа шутĕнчех пулмасан та шанчăклă тарçă тесе пĕтĕмлетрĕ вăл. Тарçăсем вара яланах хуçисенчен те хаяртарах пулаççĕ.
Етĕрне çулĕ çинче машина çумалли ĕç мар, урăххи тупăнчĕ. Хăйсем, тен, тавçăрайман та пулĕччĕç.
Шофер бензин тултарнине кĕтсе çерем çинче ларакан пĕр арçын пачĕ шухăшне.
— Эсир канистра тупăр та кунтан бензин туянăр, вара çул хĕррине тухăр. Кунта пăрăнса кĕмелле. Инçе çула çӳрекенсем пурте пĕлмеççĕ. Хаклăрахпа сутатăр...
Юркка хăйĕнчен тавçăруллăраххине Алик тахçанах йышăннă. Хирĕçлесе тăмасть. Хальхинче те вăл мĕн каласса кĕтрĕ.
Юркка аллисене сăтăркаласа илчĕ: вăт ку ăслă шухăш!.. Пуçне хыçкаларĕ.
— Укçа пур, лавккаранах туянар канистрине, — терĕ вăл. — Пире ялан кирлĕ пулаççĕ вĕсем...
Пуçланчĕ хайхи. Бензин ярса паракан хĕрарăмсем малтан мăкăртатма пăхрĕç. Анчах ку ачасем вĕсене ним сăтăрĕ те кӳменнине, усă кăна панине чухларĕç те хăйсем пулăшма тытăнчĕç. Пĕри ӳркенмесĕр хытă хут çине «АИ-93», «АИ-76» тесе çырсах пачĕ. Халĕ ачасем çав хут таткисене канистрăсем çине кăна хураççĕ. Кама мĕнле бензин кирлине шоферсем аякранах курччăр.
Ĕç майлашсах кайрĕ. Шоферсенчен пĕри те хытса тăмасть. Ваккине ыйтакан та пĕри те çук. Теприсем тата çийĕнчен хак хушса тӳлеççĕ. Шеллеççĕ пулать ачасене.
Кĕсьере укçа пур чухне Аликăн хула тăрăх çӳрес килет. Юркка май тупăннă чухне ĕçлер-ха тет. Хирĕçкелесе те илеççĕ. Ӳкĕте кĕртеетне Юрккана? Вăл ывăнни-ĕшеннине те туйми утать те утать. Тулли канистра ача аллишĕн самаях сулмаклă. Заправкăран çул хĕррине çитиччен темиçе хутчен те çĕр çине лартма тивет. Аса илчĕ-ха Юркка та. Пĕр пĕчĕк урапа кирлĕ кунта текелесе илчĕ. Ăна шырама каллех вăхăт кирлĕ.
Хулсем сурса тăма тытăнчĕç Аликăн. Юрккан та çавах-ши? Ыйтас, ыйтас тенĕ çĕртех май тупăнмасть.
Ĕç пур чухне çапла-ха вăл, кун иртни те сисĕнмест. Хĕвел пуç тӳпинчен иртсен, çил те вĕриленсе çитсен Юркка та вăйран сулăна пуçларĕ пулас. Заправкăна пушăлла таврăннă чухне йывăç сулхăнне пăрăнчĕ.
— Ларса канар, — терĕ вăл.
Алик савăнсах кайрĕ. Юркка çамрăк юман çумне таянса ларчĕ.
Алик ун сулхăнне тăсăлса выртрĕ. Пĕри ларса, тепри выртса çывăрса кайрĕç.
Вĕсем вăраннă çĕре хĕвел анăçалла чылаях тарма ĕлкĕрнĕ ĕнтĕ. Сисеççĕ ачасем: иккĕшне те ӳркев пуснă, анчах пĕри те çакна йышăнасшăн мар. Пĕр-пĕринчен именеççĕ пулать-и-ха? Каркаланса илчĕç те йăраланса ура çине тăчĕç.
— Тепрер хутлар та, çиттĕр паянлăха, — терĕ Юркка. Алик çакна кăна кĕтнĕ те.
Ку вăхăтра заправкăра машинăсем пулмарĕç те, часах канистрăсене тултарчĕç. Хăйсем хăнăхнă сукмакпа магистраль çул хĕрринелле уттарчĕç.
Мекеçленсе пынă май паçăр кăна çывăрса каннă йывăçлăхран икĕ яш тухса тăнине асăрхаман та. Ачасен çулне пӳлчĕç çаксем.
— Мĕн, мĕн? — мăкăртатса илчĕ Юркка, иртсе кайма тăчĕ.
Ăна иккĕн икĕ енчен ярса та илчĕç.
— Калаçмалли пур, — терĕç те çул айккинерех илсе кайрĕç.
Темиçе утăм юлса пыракан Алик ырă мара сисрĕ те хăех çул хĕрринерех пăрăнчĕ. Канистрине çĕр çине лартрĕ.
Йывăçсем айĕнчен Артык тухнине курсан тӳрех ăнланса илчĕ.
— Юркка, Юркка, тар часрах, тар! — кăшкăрчĕ те темиçе утăм каялла чакрĕ.
Хăйĕн тарса кайса Юрккана пăрахса хăварас килмерĕ.
— Юркка, тар! — малтанхинчен те хытăрах кăшкăрчĕ вăл. Артык Юркка патне пычĕ.
— Вырăнне каланă, пасар хапхи умĕ тенĕ, кашни кун тенĕ. Итлемерĕн, ху айăплă. Вĕрентсе илмех тивет. Хальччен те никама та каçарман. Парăмсене халех татсан кăштах çемçететпĕр, татмасан на всю катушку...
Куратъ, курать Алик: Юркка хирĕç тăрасшăн. Вăйĕ çитмест. Пултарайсанах пĕрне пĕр еннелле, тепĕрне тепĕр еннелле ывăтса ямалла та çав... Пурпĕрех хăрамасть хăй. Чăркăшлансах кайрĕ.
— Ним те памастăп! Мана хăратаймăр! — терĕ те Артык çине шăтарасла пăхрĕ.
Калаçса тăриччен çаврăнса тар та, тытаймаççĕ тесе каласах килет Аликăн. Троллейбус деповĕ те инçе мар. Унта çитсе ӳксен хăтăлатпăр вара. Мăннисем хута кĕреççех. Çук, хиреçсех кайрĕç.
Яшсенчен пĕри темиçе те хăмсарса илчĕ. Артык кăна чарчĕ. Çапсан ку аманмаллах çапатчĕ пулĕ.
— Тататпăр-и парăма? — ыйтрĕ Артык.
— Çук! — татса хучĕ Юркка.
— Апла пулсан, — терĕ те Артык тулли канистрăна ярса тытрĕ, унти бензина Юркка тăрăх юхтарма тытăнчĕ.
Тарса каясран тепĕр яшĕ Юрккана çатăрласа тытрĕ. Тепри шăрпăк чĕртрĕ те йĕпе Юркка çинелле ывăтрĕ.
Пал! хыпса илчĕ çулăм. Артыкпа юлташĕсем вăрмана кĕрсе çухалнă çĕре вăл хăй чĕлхине çӳлелле пĕр-икĕ хут çĕклесе илчĕ те сăнă вĕçĕ пек шĕвĕрĕлчĕ. Унтан çулăм çĕр çине анса ларчĕ. Çĕр тăрăх каллĕ-маллĕ чупса çунма тытăнчĕ.
Куç хупса илнĕ çĕре Юркка таçта кайса кĕчĕ.
Шанк хытса тăчĕ Алик. Хăй курнине хăй ĕненмерĕ. Мĕн ку — тĕлĕк-и? Фокус-покус-и?
Мĕн тумалла халь Аликăн? Кама мĕн каласа ĕнентерейĕ вăл? Вăрмантан яшсем тухнине, Юрккана тытса чарнине, Артык бензинпа ăна сапнине — кусене пурне те курнă. Анчах Юркка ăçта кайса кĕнине курса юлаймарĕ.
Тăрсан-тăрсан вырăнтан хускалчĕ çапах та. Ку вăхăта çулăм сӳнчĕ ĕнтĕ. Çунма ĕлкĕреймесĕр пăсланса кайнă бензин шăрши те темле ырă мар шăршă кăна тăрать таврара. Юркка тăнă вырăнта вара ним те çук...
Йĕри-тавралла пăхкаларĕ. Никам та, никам та куç тĕлне пулмарĕ. Вăл хăй ăçта каяссине пĕлмесĕрех малалла утрĕ. Çулăн икĕ хĕррипе икĕ канистра ларса юлчĕ. Пĕри тулли, тепри пушă...
21
Автовокзала çитнине те, билет илнине те, автобуса ларнине те ним те астумасть вăл. Район центрĕнче автобусран тухсан тин тăн кĕчĕ те, ăçта каям-ши тесе шухăшлама тытăнчĕ. Маниç аппăшĕ патнех утмалла-ши? Ун валли Аликăн пĕр чĕптĕм те вăй юлман. Кукашшĕ килĕнчех çĕр каçма шутларĕ.
Вăл калинккене сăлăпласа хăварнăччĕ. Темшен уçах тата. Пӳрте çăра çакса питĕрнĕччĕ. Вăл та уçах. Хăра-хăра шала кĕчĕ.
Кам килчĕ-ха унта тесе алăк патне пынă кукамăшне курчĕ те урайне тĕшĕрĕлсе ӳкрĕ.
— Мĕн пулчĕ-ха, ачам, мĕн пулчĕ? — терĕ те хӳхленĕ сасăпа Серинкка Алика çĕклесе илме хăтланчĕ.
Лешĕн кӳлепи çемçелсех кайнă. Хăйĕн вырăнĕ çине йăтса вырттарчĕ ăна. Ача вилсех каймарĕ-и тесе юн таппине тĕрĕслерĕ. Ал лаппипе çамкине перĕнсе пăхрĕ. Вĕри çук пек тата.
Врач чĕнме кая юлнă. Тамара Васильевна патне килне кайсан кăна. Вăл ӳркенсе тăракан марччĕ.
Ача хутланса выртрĕ те мăшлатса сывлама пуçларĕ, Кукамăшĕ унран пĕр утăм та хăпса кайма хăрарĕ. Кашни хусканăвне сăнаса, пăхса тăчĕ.
Мĕн пулнине питĕ пĕлес килчĕ унăн. Каллех ашшĕ тытса кайнă пулнă-ши? Çавăнта асап кăтартнă ĕнтĕ. Халь тарса тухнă та тăна кĕреймест.
...Серинкка пульницара выртсах тăмарĕ. Çамка çинчи суранне çыхса ячĕç те кашни кун килсе çӳреме каларĕç. Çав кунтан пуçласа вăл иртен пуçласа каçчен ачасен йĕрĕ çине ӳкес тесе кăнă чупрĕ. Çитсе курман вырăн та, калаçса пăхман çын та юлмарĕ пуль. Юркка амăшĕ каллех ĕçке кайнă та, ăна ача кирлĕ мар. Маниç патне иккĕ-виççĕ те çитрĕ. Алик пĕлекен вырăнсем çавсем кăна та, урăх ăçта шырамаллине Серинкка чухлаймарĕ. Милици урлă шыраттарам мар-и тесе пурăннă вăхăтра акă хăй килсе çитрĕ. Ăçта, мĕн туса çӳренĕ-ши вăл?
Лăскаса вăратас та ыйтса пĕлес килчĕ. Анчах ачана питĕ те питĕ шеллерĕ. Вăл ахаль те сăпса кĕтĕвĕ сырăннă чухнехи пекех çапкаланать те тапкаланать кăна. Кукамăшĕ вителĕке тӳрлетсе те ĕлкĕреймест.
Алик çăмха пекех çаврăнкалама тытăнчĕ. Мĕн ыратать-ши кун тесе Серинкка ачана унтан-кунтан хыпашласа илчĕ. Ыратнă чухне çын çапла канăçсăрланать. Юн, суран таврашĕ хăйĕн курăнмасть тата.
Çаврăнчĕ-çаврăнчĕ те Алик тăрса ларчĕ.
— Кукамай, — çатăрласа илчĕ Серинккана.
Сывлăш пăвăнмаллах мăя пăчăртаса лартрĕ. Хĕрарăм асăрханса ача аллисене пушатрĕ те тĕсесе яăхрĕ.
— Мĕн пулчĕ-ха, ачам, мĕн пулчĕ, мăнукăм?
— Юркка вилчĕ...
— Мĕн тетĕн?
— Юркка вилчĕ... Бензин сапса çунтарса ячĕç...
— Тепре кала-ха, Алик чунăм. Мĕн терĕн?
— Малтан бензин сапрĕç, унтан шăрпăк чĕртсе печĕç... Хăйсем тарчĕç...
— Камсем, хăйсем?
Алик каллех кукамăш ытамĕнчен вĕçерĕнчĕ те тăсăлса выртрĕ. Вăйсăрланса куçне хупрĕ.
Ак ĕнтĕ тавçăрса, чухласа лар халь. Мĕн каларĕ вăл? Юркка вилчĕ терĕ-и? Ăçта, мĕнле? Ача тепре тăна кĕрессе кĕтмелле-и? Мĕн тумалла? Мĕн чирне пĕлмесĕр эмел те пама пĕлмелле мар.
Каллех ача тăна кĕрессе кĕтме тытăнчĕ.
Куçне уçать те Алик каллех хупать, уçать те хупать. Те ĕнтĕ çывăрать, те кăтăша путса выртать. Çине тăрсах калаçтарма шутларĕ.
— Алик, Алик, çывăрмасан калаç-ха манпа. Юркка вилчĕ терĕн-и-ха?
— Юркка вилчĕ... Маша вилчĕ... Кукаçи вилчĕ... Байкал вилчĕ...
Амăшне ма аса илмест-ха ку тесе шутларĕ кăна Серинкка, Алик тăрса ларчĕ те хӳхлесе макăрса ячĕ.
— Анне те вилчĕ, — терĕ вăл вăрăммăн тăстарса. Макăрни лайăх-ха, макăрсан чун тасалать тесе шутларĕ те Алик питне типĕтме саппунне салтса илчĕ. Ахлата-ахлата макăрчĕ Алик, чыхăна-чыхăна кайрĕ. Йĕпе питне аллисемпе шăлкаларĕ. Серинкка саппунĕ те йĕп-йĕпех пулчĕ.
Сасартăк шăпланчĕ те пуçне минтер айне чиксе хучĕ, лăпланса выртрĕ. Çывăрни-мĕнĕ пулмарĕ. Ирчченех куç умĕнчен пĕр ӳкерчĕк кайма пĕлмерĕ.
Ун умне Юркка тухса тăрать. Мĕлки ӳссе-ӳссе пырать те куç ытамне кĕми пулсан вĕтелме тытăнать. Пĕчĕк Юрккасен речĕ тем тăршшех тăсăлса каять...
Çавăнтах çулăм ялтлатса илет те пĕр рете лартса тухнă пин-пин çурта çунма тытăнать. Лап сӳнеççĕ те çуртасем, каллех ума Юркка тухса тăрать. Ӳссе-ӳссе пырать те куç ытамне кĕми пулсан каллех пĕчĕк Юрккасен речĕ пуçланать. Каллех палт хыпса каять çулăм, унран пин-пин çурта тивсе илет.
Пуçа минтер айнерех чиксен те, утияла туртса витсен те çав ӳкерчĕк куç умĕнчен çухалмасть. Алăпа куçсене хупласан та çавсемех курăнаççĕ...
Çаврăнкаланă, хускалкаланă чухне кăна куçсене хуп-хура вителĕк хупласа хурать. Лăпланса çитнĕ-çитмен Юркка мĕлки пысăкланма тытăнать...
Ним туса та ачана пулăшайманнишĕн хăйне хăй тарăхса ларакан Серинккан вара пуçра пĕр шухăш кăна.
Ма ытла та нумай-ши пурнăç тискерлĕхĕ? Халех, сăмса шăлма та пуçланă кăна ачан мĕн-ма çавăн чухлĕ тискерлĕх курмаллаччĕ-ши? Пит кирлĕччĕ-и ку пурнăçа? Кам пулса ӳсĕ ĕнтĕ ача çакăн чухлĕ тискерлĕх курнă хыççăн?
Шухăшлать-шухăшлать те, шухăшĕ хăйне сехĕрлентерме тытăнать.
1996-1997
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
Ирина (2010-10-31 16:01:14):
Интереслĕ вулама...куççульленмесер те чăтаймастăн.
Ярмат (2016-01-20 20:38:43):
Шутсăр тарăннăн çырать çак автор. Вулас килсе тăрать вăл çырнă повеçсемпе романсене.