Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Маня аппа выльăхсене апат парса пÿрте кĕчĕ. Шăп. Йĕкĕреш мăнуксем çывăраççĕ-ха. Радиопа хуллен юрă янăрать. Вăл пукан çине ларсах юрă итлерĕ:

«Ватăлатпăр çав, тăван, ватăлатпăр,

Иртнине аса илсе йăпанатпăр.

Тивĕçпе çула утса тухаясчĕ,

Ачасем валли ыр ят хăварасчĕ».

Юрă итленĕ май тарăн шухăша путрĕ: ачалăх, çамрăклăх, иртни куç умне тухса тăчĕ.

Амăшĕ каласа панă тăрăх вăл 1939-мĕш çулхи чÿк уйăхĕн пĕр илемлĕ кунĕнче тĕнчене килнĕ. Ачалăхĕ унăн пĕрре те çăмăл итртмерĕ. Амăшĕ, Прохорова Акулина Николаевна, чирлесех тăчĕ, куçĕ те курми пулчĕ. Ашшĕ, Прохоров Александр Васильевич, пурнăç йывăрлăхĕсене çĕнтерме урăхла мелсем тупрĕ: арăмĕ çине алă çĕклеме те именмерĕ, ют хĕрарăмсемпе те çывăхланчĕ, çуртшăн тăрăшмарĕ... Маня аппа пĕрремĕш класра вĕреннĕ вăхăтра ашшĕ çемйине пăрахса тепĕр хĕрарăм патне киле кайса кĕчĕ. Пур пек савăт-сапине, тырри-пуллине илсе тухса кайрĕ. Чирлĕ арăмĕ, пилĕк ачи валли вунă михĕ улма хăварчĕ. Икĕ ачи, кĕçĕннисем, выçăллă-масăллă пурăннăран çут тĕнчерен час уйрăлчĕç.

- Хутмалли çукчĕ, пÿртре шыв шăнатчĕ, шкулта вĕреннĕ вăхăтра та çурта ăçтан мĕн тупса ăшăтмалли çинчен шутлаттăмăр,- куççуль витĕр аса илсе ларчĕ Маня аппа.

Малалла

Виçĕ вăрман урлă вĕçсе кайрăн,

телей пекки курăнчĕ куçна,

анчах та эс ăна тупаймарăн.

Ах тур йывăр килчĕ-тер пуçна.

Телей кайăкне эс кураймарăн.

Килнĕ-ши вăл, çук-ши тĕнчене?

Хăш çĕрте-ши, мĕнле çырăн-варăн

илĕртсе çӳрет вăл çынсене?

Тăванусемшĕн эс тунсăхлатăн

чунна пусарма никам çукран.

Тĕл пулсан таттисĕр калаçатăн.

Каяс чух ларан пăхса куçран.

Хальхинче те куçăмран чăр! пăхрăн,

Ярассу килмест пĕртăванна.

Ăсатма эс тухрăн, эс каларăн:

"Черетпе, ак, пуçлăпăр кайма..."

Черетпе-и е черет пĕтсен-и,

Тур çырнинчен пурпĕр иртес мар.

Йывар шухăш килĕ — пире кĕт эс,

вăрман хĕрринелле тухса лар.

Утмăла çитсен те эс пахатăн

çав кайăка курмăп-ши тесе.

Курсан-курмасан та шухăшлатăн:

"Май пулсан — антарăттăм персе..."

Анне сад пахчине кĕрекенччĕ,

чӳречерен пăхрăм — унта çук.

Атте пур чух тĕпелте çӳретчĕ,

апата чĕнетчĕ: "Павăл, тух!"

Анне кĕмен паян тĕпеле те,

сасă параканччĕ унта чух.

Килтисем халь уншăн темле... ют пек.

Темĕскер пуласран чунăм çук.

Чун пăлханнипех, ак, килсе çитрĕм

шавлă хуларан тăван киле.

Килес вăхăта эп тем пек кĕтрĕм:

ах тур, тем ан пултăр çак тĕле...

Пахчара та çук вăл, урамра та.

Чарăнса тăратăп. Тен, чĕнет?

Кĕлет çывăхнех хуллен пыратăп:

мухтав Турра, сасă илтĕнет.

Чашăк çине çурта çутса лартнă,

сарса хунă атте кĕрĕкне,

ĕнĕрленĕ майăн саплăк каснă,

çĕтĕк çĕре хурать саплăкне...

Кунти тĕнчерен хӳтерсен те

кайма васкамастăп лере.

Усал темĕнле йĕрлесен те

анне хӳтĕлет-ха пире.

Усал-тĕселе пăхăнмасăр

çӳреп çĕр çинче хуçа пек.

Утатăп çултан пăрăнмасăр

анне хăй тахçан утнă пек.

Çынран пăрăнса эп çӳремĕп,

ĕçсем пур-ха, пур, ĕç пĕтмен —

юрлайманнине юрлас çемĕ,

юрлас чун-хавал иксĕлмен.

Анне хӳтĕлевĕ, ун пилĕ

пĕтме мана памĕ кунта.

... Пулам вăрăм ĕмĕр шăпиллĕ,

аннем, чунра эсĕ пуртан.

Радио кĕрленипе вăранса кайрĕ Валя. Чӳрече ани çинче ларакан радиоприёмника кушаксем час-часах ӳкернĕрен йăланки юлман пулин те сасси таçтан шалтан уççăнах янăраса тухать. Тăрса тумланчĕ те ĕне сума тухрĕ хĕр ача.

Тӳпе çуллахи пек тап-таса, пĕр пĕлĕт татăкки те курăнмасть. Кунĕ ăшă пулассăн туйăнать: хĕвел пайăркисем юртан тасаланă хуралтă тăррисене ылтăн тĕс сапаççĕ. Красноармейски салин уй хĕрринчи урамĕнче пурăннăран-ши, тĕпсĕр тӳпере пытанă тăрисен уçă сассине илтсе киленмен кун çук та халĕ. Вальăн кăмăлĕ вара пĕрре те савăнăçлă мар.

Алăк сассине илтсе кил картинчи Улаçка макăрни илтĕнче – сутарасшăн ĕнтĕ. Хырăмĕ те выçă унăн. Начарланса хытнăскерĕн чунĕ ан тухтăр тесе утă кăшт кăна çитерет ăна Валя. Хĕл каçмалăх хатĕрленĕ апат вите тăрринче нумаях та юлмарĕ, амăшĕ мухмăрланă вăхăтсенче сăмакунпа улаштарма таçта лăппăн йăтсах пĕтерчĕ. Халĕ те акă вăл пӳртре тасамарланса тĕсне çухатнă вырăн çинче çири тумтирĕпех, çăмачĕпех ним сисми çывăрать.

Пус килте хăй пекех ĕçке ернĕ Лисукпа çĕрĕпех тĕлли- паллисĕр янраса ларчĕç. Вĕсен сассипе аран-аран çывăрса кайрĕ Валя. Тем вăхăтран вăранчĕ хĕр ача. Пӳлĕмре çаплах çутă çунать. Кӳршĕ хĕр арăмĕ тухса кайнă пулас, курăнмасть. Амăшĕ вырăн çине хывăнмасăрах майсăррăн йăванса кайнă та ним сисми харлаттарать. Валя сĕтел патне пычĕ, унăн темскер çиес килчĕ, анчах хытса кайнă çăкăр чĕллисĕр пуçне нимĕн те курăнмарĕ. Тăварланă пулă пуçне (леш хĕрарăмĕ илсе килнĕ) кушак сĕтел çинчен сĕтĕрсе аннă, выçăскер шаттăрттарать кăна. Вальăн çăмламасскере хĕрхенесси, тем тутли çитересси килчĕ, çурăмĕнчен ачашласа та илчĕ.

Малалла

Чарăнмасăр шăпчăксем юрлаççĕ

Çуркуннехи лăпкă каçсенче.

Ашă туйăмсем чуна тулаççĕ

Юн тапса вĕренĕ кунсенче.

Çуркунне ӳсеççĕ чечексем,

Çуркунне выляççĕ вăйăсем.

Çĕкленӳллĕ çутă ĕмĕтсем

Çуратаççĕ çурхи вăхăтсем.

Хĕвел ансанах пире кĕтеççĕ

Пахча хыçĕнчи щур хурăнсем.

Ик чĕре çунни çинчен пĕлеççĕ

Симĕс тутăр çыхнă пикесем.

Ик чĕкеç пек киленсе çӳретпĕр

Шурăм пуç килсе çутатиччен.

Пĕр шăпаллă пулнине пĕлетпĕр,

Юнашар утасчĕ çĕр çулччен.

Тĕнчере тем те пĕр эпĕ куртăм,

Кăвак тинĕс, çӳллĕ сăрт-тусем.

Тем курсассăн та васкатрăм утăм,

Килеллех вĕçетчĕç шухăшсем.

Улăхпа утатăп киленсе эп,

Ман умра хаваслă чечексем.

Тахçанах мана кĕтеç, пĕлетĕп,

Пуç таяççĕ халь мана вĕсем.

Шăнкăртаттарса юхать çăл куçĕ,

Шăпланса итлеççĕ хурăнсем.

Хӳхĕм улăх пĕтсенех ял пуçĕ,

Эсĕ курăн çул вĕçленнĕçем.

Эс сывах-и, ман юратнă ялăм!

Сывă-ши, хисеплĕ тăвансем?

Телее таçта та эп шырарăм,

Ман телей — çуралнă вырăнсем.

Тăван çĕр çинче

Чаплă ял ларать.

Хĕвел айĕнче

Юрă янăрать.

Кĕвви ян каять,

Сас вĕçет инçе.

Халь чăваш юрлать

Хамăр ял çинчен.

Ял йĕри-тавра

Тырă ешерет.

Кӳлĕри шывра

Кайăк-хур ишет.

Çурхи вăрманта

Куккук авăтать.

Нумай çул тата

Пурăнма хушать.

Тăван ял-йышпа

Пурăнасчĕ-ха.

Ырă кăмăлпа

Хутăшасчĕ-ха.

Турри пиллесен

Пулĕ-ха кун-çул.

Çамрăк ăрусен

Уçă пултăр çул.

Эх, мăнтарăн этем пурнăçĕпе ĕмĕчĕ, ĕмĕр тулашакан, ĕмĕр темĕн шыракан тăранми кăмăл! Ăçта-ши унăн канăçлăхĕ, ăçти сĕм вăрманта çухалнă-ши, хăш йывăç хăвăлне кĕрсе пытаннă-ши унăн лăпкă йăви? Сайра-хутра кăна чĕре лăпкă урланкăна пырса тухать, хĕвел ăшшипе йăпанса илет. Анчах пĕр самант хушши кăна, пĕр кĕске самант чухлĕ çеç. Вара татах ăшри шĕкĕ вăранать, чĕрĕне кишĕклеме тытанать. Пурнăç! Мĕнле ăнланатпăр-ши эпир çак сăмаха? Мĕнле вăрттăнлăхсем тытса усрать-ши вăл хăй ăшĕнче? Яланах лайăххи, ырри çинчен, умра хаваслă малашлăх пултăр тесе ĕмĕтленетпĕр. Анчах ĕмĕтленетпĕр кăна çав. Чăн-чăн пурнăçра пурте хăв шухшланă пек пулса пымасть.

Мĕн-ши чи хакли этем ĕмĕрĕнче? Яш ĕмĕр… Унта вара таса юратупа çирĕп туслăх. Туйрĕ-ши, пулчĕ-ши Роза чунĕшĕн çак ырлăх? Пĕр-пĕрин хушшинчи тĕрĕслĕх чи кирли. Яланах çапла шухăшлать Роза.

Хитре пулин те шăпăртрах, çын куçĕ умне курăнма тăрăшманскерччĕ

вăл мĕн ачаран. Йĕркеллĕ çемьере ӳснинчен те килнĕ пулĕ ку. Ашшĕ-амăшĕ учитель пулнăран класра, шкулта, ялта ытти ачасемшĕн ырă тĕслĕх пулмалла-çке санăн, аçу-аннӳне намăс кăтартмалла мар. Пурте йĕркеллехчĕ-ха...

Малалла

Çынна нихçан усал ан ту,

Сас хăпартса та ан калаç.

Кашни çынна эс кăмăл ту,

Çын хушшинче ĕçпе тавлаш.

Ачу-пăчу пулсан сăпайлă

Ют çын сана сума сăвать.

Малашлăх пулĕ саншăн майлă,

Мĕн пуррипе çын пурăнать.

Мĕн çуккине татса илесшĕн

Урăххинчен эс ан тăрмаш.

Санăн чуну çӳле вĕçесшĕн,

Çынпа ан хирĕç эс, чăваш.

Пĕр-пĕринпе пĕрле утасчĕ,

Малашлăх пирĕншĕн пĕрре.

Чăваш валли хĕвел хăпарчĕ,

Чăмăртанасчĕ халь пĕрле.