Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Çунса пĕтнĕ кăвайта

Урăх эс чĕртеймĕн.

Иртсе кайнă вăхăта

Тавăрса килеймĕн.

Ĕлĕкхи туйăмсене

Çаплах вăратаймăн.

Пĕр сивĕтнĕ пикене

Текех юратаймăн.

Пуçăмри шухăшсене

Çынсене калаймăн.

Йăнăш тунă ĕçсене

Юсаса хураймăн.

Пăспа витĕннĕ çӳçне

Халĕ хуратаймăн.

Вараланнă чунсене

Çуса тасатаймăн.

Ыран кун мĕн пуласне

Паянах пĕлеймĕн.

Çыннăн шухăш-кăмăлне

Эс пĕлсе çитеймĕн.

Пурăнатпăр-ха тесе

Çынсене калатпăр.

Кун иртет, киле килсе

Киленсе ларатпăр.

Тăван чĕлхен тасалăхне упрасчĕ

Паян, тĕнче пăтраннă вăхăтра,

Пурин валли те пĕр хĕвел хăпарчĕ,

Тен, тасалар кашни çак самантра.

Чăваш чĕлхин тирпейлĕхĕ çухалчĕ,

Час-час янраççĕ латсăр сăмахсем.

Паян анне чĕлхийĕн сăн-сăпачĕ

Улшăнасса шанас килет, çынсем.

Кунтах калас килет, чĕлхе пăтранчĕ,

Халь калаçаççĕ хутăш чăвашсем.

Çакна пулах ман чун-хавал вăранчĕ:

Кăштах тĕксе илем сире, туссем.

Эп хирĕç мар, калаç эс вырăсла та,

Пĕлен пулсан — калаç хăть тутарла.

Чăваш чĕлхи вăл чăвашла янратăр,

Анчах мĕн-ма пуплетĕр хутăшла?

Кун пек, тен, калаçать вал хутăш халăх,

Эпир таса — чăвашăн ачисем.

Тăван чĕлхен ялан пулса пуянлăх,

Çакăн çинчен ан манăр, тăвансем.

Чĕлхе илемлĕхне аталантарăр,

Вăл пур кашни чăвашăн чĕринче.

Ытарлă калаçма та ан вăтанăр,

Сăпайлăхпа çеç тултăрччĕ тĕнче.

Паянхи кун пурне чĕнсе каласшăн,

Халь пур çынпа та пулăр юлташла.

Кирек ăçта та пĕр-пĕрне курсассăн

Таса сăмах янратăр ЧĂВАШЛА.

Ах,епле хитре-çке пирĕн тавралăх! Кашни ешĕл тумла йывăçпа тĕмĕ:«Самантлăха та пулин чарăнса тăр-ха, хăв таврари илемĕлхе сăнаса пăх-ха», - тенĕн туйăнать. Чăн та, илемлĕхĕ халĕ те сахалах мар-ха. Пĕрре, темиçе çул каялла, Якур ăна паянхи кун пекех астăвать, вăрмансем тата çăрарахчĕ. Тем сарлакăш патмар юмансем пĕлĕтелле кармашса ларатчĕç. Шкултан таврăнсан пайтах чупнă унта йĕкеле. «Эсир пухнă йĕкел сыснасене çитерме çур хĕле çитет», - тетчĕ амăшĕ вĕсене савăнтарса та тав туса. Çултан çулах хăрса пырать çак йывăç халĕ. Ыраттарать ку Якурăн чунне. Вăрман хыçĕнчех газ уçлакан станци кунне-çĕрне пĕлмесĕр кĕрлесе ларать, хăй тăрăхĕнчи тӳпене сĕвĕрĕлми сарă чатăрпа карса тăрать. (Йывăç этемрен те ытларах туятъ пулас çав). Малалла утать вăрман тăрăх ватă. Ĕнесен кĕтĕвне ăсатса таврăнать вăл, темиçе çуркунне хăйсен касĕсем ăна ку тĕлĕшпе йĕркӳçе суйлаççĕ. Акă Якур куçĕ тĕлне лапăс ларакан хăмăртарах туратлă çăкасен, нихăçан хуçăлми пиçĕ хурамасем, сип-симĕс туналлă ăвăссем тĕл пулаççĕ. Тĕнче илемне тăраниччен пăхса килен!

Шухăшсем сисмесĕрех ачалăха ăнтăлчĕç. Ĕлĕкрех ялсене аякран вăрмансенчен уйăрма çукчĕ. Пӳртсем умне, урамсем хушшине йăмрасем лартнă, çырма-çатра çисе сарăласран йывăçсемех хăтарнă. Çут çанталăк илемлĕрех пултăр, çынсем сулхăнра канма пултарччăр тесе тăрăшнă кашни. Ахальен мар ĕнтĕ çак илемлĕхшĕн пĕтĕм чунне паракан, вăй-халне шеллемен çын ячĕпе ешĕл палăксем сыхланса юлнă. Платтун кати теççĕ халăхра ялăн сылтăм ешĕл вăрмана. Якурăн ашшĕ ячĕпе ку. Вăрман хуралçи пулнă вăхатра ларттарнăччĕ вăл ăна, кайран куç-пуçа сыхланă пек пăхса çитĕнтерчĕ. Çуллахи вăхатра килне çакланмасчĕ, вĕçĕмсĕрех вăрманта ирттеретчĕ вăхатне. Тен, çут çанталăка юратасси ывăлне унранах куçрĕ пулĕ. Ашшĕпе пĕрле пĕчĕкскер таврари вăрмансене пайтах калламалла утасланă. Сакăр вунна çывхарать Якур мучи, анчах вăрманта пулман кун сахал пулать унăн. Паян та яланхи йăлапа киле васкамасăр утать вăл. Акă пĕрисем, çултан нумаях та шалалла кĕмен, шашлăк пĕçернĕ пулас (вырăнне тасатса хăварман), йĕри-тавра хут татки, консерва банкисем, тутлă шĕвек савĕчесем - мĕн кăна йăваланмасть. Чун пăчăртанса ыратса килет. «Этемех тесе утаççĕ вĕт вĕсем çĕр пичĕ тăрăх, сулхăнра канасшăн, тутлă çиесшĕн!» - сасăпах вăрçа илчĕ Якур Петров ватăсен йăлипе, ăпăр-тапăра пĕр çĕре пуçтарнă май.

Малалла

1.

Тăван çĕршывăм!

Хурăнлăх, юманлăх,

Мăн Атăл шывĕ, сарлака Çавал...

Йăмраллă ялăм, хурлăхлăн, асаплăн,

Килес куна валли упран вăй-хал.

Пуласлăха çапах эс ĕнентерĕн,

Çапах кĕтетĕн çут кун-çул, раскал.

Кĕтни те кăлăх пулмĕ-ши халь тетĕн,

Ăçтан тупайăн паттăрла хавал?

Çыр хĕрринчи лаштра та ват юманăм,

Шыв тĕкĕрне куллен пăхасшăн пек

Йăлт кайнă тайăлса. Пĕлесчĕ: камăн

Хал çитĕ-ши ӳсмешкĕн пур пĕрех.

Çак юман пек пулсан?..

Шутларăм:

Çĕршывăмçăм, эс — çакă ват юман.

Епле пулсан та тымарна хăртмарăн,

Çавăнпала килес куна шанан.

2.

Тăван çăршыв, хăвна саван ачусене

Мĕскершĕн пиллĕх нихăçан памарăн?

Çичĕ юта, Минтăпай пек йăх-яхсене

Эс мĕншĕн амăш евĕр çупăрларăн?

Тăван çĕршыв, хăвна саван ачусене

Мĕскершĕн ют çĕре шав хăваларăн?

Ачашламарăн... Чăваш ачи чăваш ятне

Манманшăн пĕртте савăнмарăн.

Кашни чĕр чунăн пур тăван кĕтес.

Малалла

"Çак çĕр çинче епле аван, —

Ыр суннăн йăлтăрать хĕвелĕ,

Анчах ыйтас килет хамран:

"Ăçта-ши ман телей тĕпелĕ?"

Юлташ та пĕлĕш, тус-тăван, —

Пурте пурнаççĕ питĕ меллĕ,

Çавах ыйтам-ха эп хамран:

"Ăçта-ши ман телей тĕпелĕ?"

Тен, пĕлесси пулмасть хамран?

Çынсем, сиртен ыйтам тĕпчевлĕн,

Эсир хуть калăр-ха паян:

"Ăçта-ши ман телей тĕлелĕ?"

Иван Егорова

Чупрăм-тухрăм урама

чун савнине шырама.

Çунтăм, тупасси пулмарĕ,

çулăм хыпрĕ чунăма.

Чун савнийĕм, чун савни,

ытла путсĕр самани.

Кала, тусăм: тупăнсассăн

савăн-и е савмăн-и?

Чун савнине савасси —

вăхăтлăха савнасси,

вăрахлăха савăнмашкăн

хама мĕскер сунас-ши?

Хӳхлев

1

Касантей каланă: "Çын вăл выльăх,

уйрăмах — чăваш... Çапла, çапла..."

Тен, хăш чух, капла тенишĕн çылăх,

тепĕр чух янрать-тĕр — сăвапла.

Пăхăр-ха, мĕнле кăна çын çук халь.

Пăхăр-ха, мĕн хăтланмасть чăваш!

Аллине лексен ан йĕр, ан çухăр,

пуçăнтан çапсассăн — ан анраш.

Çаратсан та, тĕп тусан та чăт эс.

Шан: пулать чăваш та тĕрлĕрен.

Пĕр йышшийĕ — шелсĕр, сивĕ, çăтăх,

тепĕрийĕ — урăхрах, ĕнен.

Эп яш чух пĕтме пултарнă теççĕ.

Те чăнах вăл çакă, те суя?

Ыр сăнар! Иртеççĕ те иртеççĕ

Малалла

Çуралнине эпĕ астумастăп. Анчах анне калатчĕ: çуралтăн эсĕ çу кунĕнче, ыраш çĕмелĕ çумĕнче. Апла тӳрех кĕрсе ӳкнĕ эпĕ çутçанталăк ытамне. Сенкер кăвак тӳпе мана хăйпе чĕркенĕ, хĕвел шевли питĕм çинче сиккелесе вылянă, ăшă çилĕ лăпкăн вĕрсе ман çемçе çӳçĕме типĕтнĕ, анне юррипе пĕрле кайăк сасси хăлхана кĕнĕ. Тен, çавăнпах паян кун та килĕштеретĕп çутçанталăк юррине.

Пӳртре эпĕ выртнă пилĕк талăк. Унтан каллех уя васканă: аннепе тырă вырма. Кăчăрт-кăчăрт çурла сасси паян кун та хăлхара. Тен, çавăнпах пуç таятăп кашни кунах сар çăкăра. Тен, çавăнпах ирех тăратăп хĕвел тухнине курса киленме. Тен, çавăнпах тăрăшатăп çутçанталăкпа килĕшӳллĕ пурăнма.

* * *

Эсĕ — пур та, эсĕ çук та. Чи малтанах эсĕ çуралнă аçупала аннӳшĕн, унтан — халăхшăн. Малтанхи санран килмест, иккĕмĕшĕ — хăвăнтан. Эсĕ пуррине çынсем курĕç тăван ялшăн, халăхшăн тунă ырă ĕçсенче. Çакă пулĕ те вара çуралнине пĕлтерни. Çакă пулĕ те вара сана халăх йышăнни. Çав хушăрах ав куратпăр урăхларах çынсене те. Куллен ĕçе çӳреççĕ, ĕçленĕ пек тăваççĕ, укçине те илеççĕ. Анчах халăх пурпĕрех пит йышăнмасть вĕсене.

Малалла

Икелпеле мăйăр пĕр тĕслĕ,

Тĕсĕ пĕр те тути пĕр мар.

Эптелменпе çынсем пĕр тĕсĕ,

Тĕсĕ пĕр те, чунĕ пĕр мар.

Çынсен чунĕ — çынсен чунĕ пек,

Эптĕлменĕн — йытă чунĕ пек.

Çутă çăлтăр çӳле хăпарсассăн

Çук çыннăн ачисем тăраççĕ,

Çук çыннăн ачисем, ай, тăрсассăн

Куççульпеле питне çăваççĕ.

Куçульпеле питне çăваççĕ,

Çаннипелле пусса шăлаççĕ.

Ялкăш хĕвел çӳле хăпарсассăн

Пуянăн ачисем тăраççĕ.

Пуянăн ачисем те, ай, тăрсассăн

Шерпетпеле питне çăваççĕ.

Шерпетпеле питне çăваççĕ,

Кӳлистанпа пусса шăлаççĕ.

Çăлтăр анĕ — вăхăт, ай, çитсессĕн,

Çӳл тӳпере кăна тăрас çук.

Çуклăх иртĕ — вăхăт, ай, çитсессен,

Çук çынсем те шав пулас çук.

Çук çынсем те шав çук пулас çук,

Ĕмер-ĕмĕр йĕрсе пурăнас çук.

Хĕвел анĕ — вăхăт, ай, çитсессĕн,

Çӳл тӳпере кăна пурнас çук.

Мулĕ пĕтĕ — вăхăт, ай, çитсессĕн,

Пуянсен те шав мул пулас çук.

Пуянсен те шав мул пулас çук,

Чухăнсенчен ĕмĕр кулас çук.

Хура халăх тăрать кар карласа,

Тăвăл тухсан кайрĕ тăвăлса.

Хура халăх çинчен юр юрлатăп

Хура халăх тăрать карласа.

Малалла

Çĕлен тесе вăрçаç Эптĕлмене,

Сĕм вăрманта куртăм çĕлене.

— Эптĕлмен пек усал эп пулман, — тет, —

Эптĕлмен чул çынна йĕртмен, — тет.

Кашкăр тесе вăрçаç Эптĕлмене,

Сĕм вăрманта куртăм кашкăра.

— Эптĕлмен пек тискер эп пулман, — тет, —

Тăр кăнтăрлах пĕртте çаратман. — тет.

Явăл тесе вăрçаç Эптĕлмене,

Тĕттĕм каçра куртăм явăла.

— Эптĕлмен пек путсĕр эп пулман, — тет, —

Эптĕлмен чул ылхан эп туман, — тет.

Халăх мурĕ тесе вăрçаç Эптĕлмене,

Çеçенхирте куртăм мур чирне.

— Эптĕлмен пек шелсĕр эп пулман, — тет, —

Чĕрĕллех çынсене чикмен, — тет.

Эптĕлмен çĕлен мар, кашкăр мар,

Эптĕлмен явăл мар, мур чир мар,

Вĕсенчен те ирсĕр усал вăл,

Вĕсенчен те тискер йĕксĕк вăл.