Чӑваш наци культурин «Сӑвар» фончӗ ҫулсерен Сурхури уявне уявлать. Кашни ҫул ӑна «Ҫӑлкуҫ» кафере ирттереҫҫӗ. Ку йӑларан кӑҫал та пӑрӑнмарӗҫ.
Уява яланхи пекех ваттисен сӑмахӗнчен пуҫларӗҫ. Ку тивӗҫе 78 урлӑ каҫнӑ Виталий Станьял пурнӑҫларӗ. Хӑйӗн сӑмахӗнче вӑл ҫак уява Чемен картинче те (Шупашкар районне кӗрекен Станьял ялӗ ҫывӑхӗнчи этно-комплекс) уявласан аван пулни пирки каларӗ. Ҫавӑн пекех йӑлана пӑсмасӑр уявра «Алран кайми аки-сухи» юрӑ та шӑрантарчӗҫ. Пурте пӗрле пӗр харӑс юрларӗҫ.
Уйрӑммӑн Владимир Болгарскийпе Валерий Сунгуровӑн ӗҫне палӑртрӗҫ. Владимир Болгарский хӑй те уява ҫитнӗччӗ, сӑмах тухса каларӗ. Аса илтеретпӗр, Ҫӗнӗ ҫул умӗн вӗсем иккӗшӗ чӗлхене хӳтӗлесе Мускаври Патшалӑх Думи умне пӗчченле пикетпа тухнӑччӗ.
Уяв хаваслӑ иртрӗ. Чӑвашлӑх анинче тӑрӑшакансем пӗр-пӗринпе курӑнса калаҫма май тупрӗҫ, тутлӑ шӳрпепе хӑналанчӗҫ, мӑйӑрпа пӗҫернӗ пӑрҫа тутанчӗҫ, килте вӗретнӗ сӑрана та ӗҫсе пӑхрӗҫ.
2018-мӗш ҫул — И.Я.Яковлев ҫулталӑкӗ.
И.Я.Яковлев 1848-мӗш ҫулта Кӑнна Кушкинче ҫуралса ӳснӗ. Унӑн амӑшне Анастасия Макарова тенӗ.
Чӑвашла тепле каланӑ ӗнтӗ? Паллах мар. Эпир халлӗхе Наҫтук тейӗпӗр. Иван Яккӑльччӑ ҫав Наҫтукӑн пӗртен-пӗр ачи пулнӑ темелле мар. Мӗншӗн тесен татах та пулнӑ. Аслӑраххисем ӗнтӗ. Вӗсем ҫаксем: тата тепӗр Иван, Акулина (Кулине ?), татах тепӗр ывӑл (патриарх асаилевӗсенче ятне кӑтартман).
Хӑйпе пӗр тӑваннисене Иван Яккӑльччӑ яланах пӗлсе тӑнӑ, пулӑшма тӑрӑшнӑ.
Унпа пӗр тӑваннисенчен пӗрне Иван Анастасин тесе чӗннӗ. Кӑнна Кушкинчех пурӑннӑ вӑл.
Паллӑ ӗнтӗ, хӑйӗн юлашки ҫулӗсене И.Я.Яковлев Мускавра, аслӑ ывӑлен килйышӗнче, пурӑнса ирттернӗ. 1928-1929-мӗш ҫулсенче ӑна пӑхма ятарлӑ ҫынна чӗнсе илнӗ. Унӑн ячӗ — А.А.Анастасин. Вӑл — патриархӑн тӑван пиччӗшӗн ывӑлӗ пулма кирлӗ. Ҫав ҫын, ватӑлнӑ Иван Яккӑльччӑна пӑхса пурӑннӑскер, хай хыҫҫӑн асаилӳсем хӑварнӑ. Асаннӑ ҫырав 1962-мӗш ҫулта "Чӑваш календарӗнче" пичетленсе те тухнӑ. Асаилӳсен оригиналӗ вара Чӑваш гуманитари институчӗн архивӗнче упранать (Отдел II.
Чӑваш кӗнеке издательствинче «Этнография чувашского народа» ятпа ҫӗнӗ кӗнеке пичетленсе тухнӑ. Ӑна Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑxӗсен институчӗн ӑсчахӗсем пухса хатӗрленӗ. Ӗҫ ушкӑнне истори ӑслӑлӑxӗсен тухтӑpӗ В.П. Иванов тухӑҫлӑ ертсе пынӑ.
Ҫaк паха кӗнекере чӑвашсем ӑҫтан пулса кайни, халӑx йышӗ, наци тумтирӗ, капӑpлӑxӗсемпе апат-ҫимӗҫӗ, ҫeмье тата халӑх пурнӑҫӗ, йӑли-йӗрки, ӑруран ӑpӑва куҫнӑ пултарулӑхӗпе ӑcталӑxӗ, ӗненӗвӗ, ӳнерӗ тата ытти ҫинчен тӗплӗ ҫырса кӑтартнӑ.
Унсӑр пуҫне кӗнекене терминcен словарьне уйрӑммӑн кӗpтнӗ. Ҫaвӑнпа та вӑл вӗрентекенсемпе студентсемшӗн, аслӑ классенче ӑс пухакан ачасемшӗн тата чӑваш халӑxӗн истoрийӗпе, культурипе кӑcӑкланакансемшӗн усӑллӑ та кирлӗ пулма тивӗҫ.
«Наци телекуравне реанимацине вырттармалла, сирӗнпе Ҫӗнӗ ҫул кӗтсе илме питӗ тунсӑх пулчӗ паян... . Контент контентшӑн ҫеҫ пултӑр тесе ҫителӗксӗр, пӗр япалана темиҫе хут кунне кӑтартни япӑх тата чӑвашла контент ӑҫта? Вырӑсла контент ӳкерме кӑмӑллатӑр пулсан, тархасшӑн вырӑс телеканалӗсем шайӗнче ӳкерӗр, пултараймастӑр пулсан ӳкерӗр чӑвашлине май ҫитнӗ таран, куракансем йышлӑрах пулӗҫ», — тесе ҫырнӑ «Контактра» Чӑваш кинематографисчӗсен пӗрлешӗвӗн ертӳҫин ҫумӗ Ильтимер Ефремов.
НТРКна вӑл 100-тен кая мар вырӑс телеканалӗпе танлаштарнине пӗлтернӗ. «НТРКна вырӑс телеканалӗсемпе танлаштарма та намӑс, вырӑс вӑл контента пылакпа сӗрсен те пӑхмӗ, ҫав вӑхӑтрах чӑвашлине чӑвашӑн пӑхас килет, шел, ҫук... Кам валли, мӗн ӳкеретӗр эсир?» — пуҫ ватать Ильтимер.
Ильтимеи Ефремов шухӑшӗпе килӗшнине палӑртса ҫыракансем те тупӑннӑ.
Тӗменти чӑвашсем паян, 14 сехетре, Муравленко хулинчи Лира Губарева артисткӑпа тӗл пулнӑ. Тӗмене вӑл килни пирки Фейсбукра вӑл тӑрӑхри чӑвашсен «Тӑван» ассоциацийӗн ертӳҫи Ираида Маслова пӗлтернӗ. Артистпа курнӑҫу чӑвашсен облаҫри центрӗнче иртнӗ.
Муравленко хулине Лира Губарева 2009 ҫулта Пушкӑртстанран куҫса кайнӑ. Унччен чылай ҫул Стерлӗри филармонире ӗҫленӗ. Ҫӗнӗ ҫӗрте кӗске вӑхӑтрах «Хавас» ансамбль йӗркелесе янӑ. Унта вӑл — артистка та, солистка та, хормейстер та. Ансамбль ҫумӗнче ача-пӑчан «Шевле» ансамбльне те пуҫарса янӑ. Тӗменте ача-пӑча пултарулӑхӗн «Асамат кӗперӗ» наци пултарулӑхӗн 25-мӗш юбилей фестиваль-конкурсне «Шевле» хутшӑннине Чӑваш халӑх сайчӗ хӑй вӑхӑтӗнче пӗлтернӗччӗ.
Ҫӗнӗ 2018 ҫулпа, мухтавлӑ чӑвашсем!
Иртекен ҫул ҫӑмӑл мар пулчӗ пулин те, эпир, чӑвашсем, ӑна тивӗҫлӗн ирттертӗмӗр темелле! Пире хӗсес, пирӗ ҫын вырӑнне шутлас маррисем йышланчӗҫ пулин те пирӗн халӑх тивӗҫлӗ хурав пачӗ!
Тен, хӑшӗ-пӗри ку сӑмахсемпе килӗшмӗ те пулӗ. Чӑвашлӑх ҫулран ҫул чакса пырать тесе калӗ. Анчах та вӗсене эп Петӗр Хусанкайӑн сӑввипе хуравланӑ пулӑттӑм: «Каснӑ, вӑтӑрнӑ пире, Кӑкласа хӑртман та мар-тӑр, Вӑрлӑх юлнӑ пурпӗрех: Эпир пулнӑ, пур, пулатпӑр!». Ҫакна иртнӗ ҫул та лайӑх кӑтартса пачӗ: Мускавран чӑваш чӗлхине «ирӗклӗн» вӗрентесси пирки хушу ҫитсен чылай чӑвашсем ӑна хирӗҫ тӑчӗҫ. Эпӗ пӗлнӗ тӑрӑх Путин патне пӗр виҫӗ ҫыру таранах ӑсатнӑ. Чи пӗрремӗш — «Ирӗклӗх» пӗрлешӳрен. Каярах чӑваш халӑхӑн общественноҫӗ ҫыру ҫырнӑ (ҫыравҫӑсем, ӑсчахсем тата ыттисем алӑ пуснӑ), унтан — ваттисен канашӗ. Виҫҫӗмӗш ҫыру пирки тӗнче тетелӗнчи чылай МИХ пӗлтерчӗ, ҫавна май ӑна хӗрӳ сӳтсе яврӗҫ. Ҫулталӑк вӗҫнелле Патшалӑх Думи умне Владимир Болгарскийпе Валера Сунгуров пӗчченле пикета тухрӗҫ. Ку та калама ҫук пысӑк пахалӑхлӑ ӗҫ.
«Шупашкарта чӑвашла калаҫсан Китая кайма сӗннӗ», — ҫапла хыпарланӑччӗ эпир Чӑваш халӑх сайчӗн редакторӗпе Николай Плотниковпа пулса иртнӗ пӑтӑрмаха.
Аса илтерер, ҫак уйӑхӑн 21-мӗшӗнче вӑл транспорт картти ҫине укҫа хума Шупашкарти Вокзалҫул урамри 1а ҫурта кӗнӗччӗ. Хӑй мӗн ҫӑмӑлпа ҫӳренине чӑвашла пӗлтерсен ӑна унти кассирсенчен пӗри курнӑҫланса ҫӳретӗн тесе вӑрҫса пӗтернӗ, вӑл ӑна Китая кайма сӗннӗ.
Пӑтӑрмах сиксе тухнине Николай Плотников «ЕТК» компание ҫӑхавланӑччӗ, кӑнттам кассира ӗҫрен хӑтармах ыйтнӑччӗ.
Халӗ компанирен хурав килнӗ. Унта кассирсене выговор панине, ҫынпа мӗнле калаҫмаллине вӗрентнине пӗлтернӗ.
Транспорт карттине чӑвашла ҫырманнине вырӑн хӗсӗккипе тата карттӑна илемлӗ тӑвасшӑн тӑрӑшнипе сӑлтавланӑ.
Тӗменти наци культурисен «Строитель» керменӗн чӑваш культурин пайӗн ертӳҫин Надежда Омельченкон «Поющие сердца» (чӑв. Юрлакан чӗресем) концерчӗ иртнӗ. Унта пуҫтарӑннисем унӑн юррисемпе композицийӗсене кӑна мар, Тӗменти «Тӑван», Горьковка ялӗнчи «Ҫеҫпӗл» ансамбльсемпе киленнӗ.
Надежда Николаевнӑн концертне наци культурине пулӑшакан «Ентешлӗх» фонд пулӑшнипе Надежда Горбушина, Галина Григорьева, Татьяна Данилова солистсем те хутшӑннӑ. «Казачата» ача-пӑча ушкӑнӗ, «Этнос» вӗренӳ ушкӑнӗ те куракансене савӑнтарнӑ. Наталья Славина хӑй юррисене шӑрантарнӑ, Ксения Кучкильдинова чӑваш юррисемпе сцена ҫине тухнӑ. Ҫӗнӗ ҫул умӗнхи концерта Мария Байкалова поэт та хутшӑннӑ. Уяв пирки «Ентешлӗх» ушкӑн хыпарлать.
Тӗмен тӑрӑхӗнчи чӑвашсен «Тӑван» ассоциацине ертсе пыракан Ираида Маслова Фейсбукра ӗнер вӑл тӑрӑхри ентешӗмӗрсешӗн ырӑ хыпара пӗлтернӗ.
Тӗменти патшалӑхӑн нефтьпе газ университечӗн преподавателӗнче ӗҫлекен Евгений Максимова В.И. Муравленко премийӗпе чысланӑ. Асӑнмалӑх пулӑм Тӗменти область думинче пулса иртнӗ. Аякри ентешӗмӗрсен «Тӑван» юлташлӑх хӑйӗн хастар пайташне ҫав ятпа саламланине пӗлтерет.
Виктор Муравленко премийӗпе нефтьпе газ енӗпе ҫӗнӗ технологи пурнӑҫа кӗртекенсене чыслаҫҫӗ.
Халӑх сечӗсенчен пӗринче Швецире программистра ӗҫлесе пурӑнакан, Калининградра ҫуралнӑ, пӗчӗк чух вырӑсла калаҫнӑ пулин те каярах чӑвашла вӗренсе чӑвашлӑхшӑн сӑ ахпа мар, ӗҫпе ҫунакан Анатолий Миронов Ева Лисина чӑваш ача-пӑча литератури пирки шухӑшлакан видео пирки хӑйӗн шухӑшӗпе пӗлтернипе кӑсӑкланса паллашрӑм.
Ева Лисинӑна питӗ хисепленине палӑртнӑ вӑл, анчах: «Чӑваш чӗлхиллӗ литература кал-кал пулманни пирки килӗшместӗп», — тесе ҫырнӑ вӑл.
Сӑмах май, вӑхӑтӗнче Анатолий шӗвет журналӗнче Ева Лисинӑн «Ҫӑкӑр чӗлли» калавне вуланине, хайлав «ӑша кӗрсе» ларнине, ҫӗньялсен шӑпи ҫинчен «нумайччен, макӑриччен» шутланине аса илнӗ. Кӑҫал Ева Лисинӑн кӗнеки шӗветле тухнине те пӗлтернӗ. Куҫаруҫи, Микаэль Нӳдаль, Анатолие Ева Лисинӑн кӗнекине парнеленӗ. Ева Лисинӑн пултарулӑхне шӗветле чӑвашларан мар, вырӑсларан — вырӑс чӗлхи урлӑ — куҫарнӑ иккен.
Чӑваш чӗлхи вылякан чӗлхе, вырӑс чӗлхи кал-кал пыракан чӗлхе, куҫарсан хӑш чухне нимӗн те юлмасть тесе шухӑшлать иккен Ева Лисина.
Анатолий Миронов шӗветсен «Вырӑс почти» ача-пӑча вӑййине аса илнӗ. Сӑмах май, эпир те, чӑваш ачисем, пӗчӗк чухне ун пек выляттӑмӑр.
+9.2 °C