Тутарстан Республикинчи Чӑвашсен наци культурин автономийӗн ертӳҫи, Тутарстан Республикин Патшалӑх Канашӗн депутачӗ Дмитрий Самаренкин Чӑваш Енри культура учрежденийӗсемпе паллашнӑ.
Дмитрий Самаренкинпа Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев та тӗл пулнӑ. Ертӳҫӗсем чӑвашсене ҫутта кӑлараканӑмӑр, паллӑ ӑсчах Иван Яковлевич Яковлев ҫуралнӑранпа 170 ҫул ҫитнине асӑнса ирттерекен мероприятисем пирки канашланӑ, К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрне 100 ҫул ҫитнине паллӑ тӑвасси пирки сӳтсе явнӑ.
Республикӑн культура, наци ӗҫӗсен, архив ӗҫӗсен министрӗпе хӑна Чӑваш тӗррин музейне ҫитсе курнӑ. Унти экспонатсемпе паллашнӑ май Тутарстан хӑни музей йӗркеленине пысӑка хурса хакланӑ. Раҫҫей халӑх художникӗн Ревель Федоровӑн ӗҫӗсем уйрӑмах килӗшнӗ ӑна. Чӑваш наци музейӗнче те пулнӑ вӑл.
Тукай ялӗнче пурӑнакансем этнокультура паркне хута ярассишӗн тӑрӑшаҫҫӗ. Ял ҫыннисем ӑна хӑйсен пуҫарӑвӗпе хӑпартаҫҫӗ. Хальлӗхе унта саксем, видеокамерӑсем вырнаҫтарнӑ.
Тукайсем малтан парк вырӑнне карта тытса ҫаврӑннӑ, унтан сцена туса лартнӑ, ҫӑла юсанӑ. Парк варринче ҫынсем юпасем лартнӑ, хӳшӗ туса лартнӑ, сӗтел, саксем вырнаҫтарнӑ.
Этнопарка тума вырӑнти администраци те пулӑшнӑ. Тӳре-шара «Санӑн яту – санӑн тымарусенче» проект хатӗрлесе 990 пин тенкӗлӗх грант ҫӗнсе илнӗ. Ял ҫыннисем парка ҫӑвӗпех хӑтлӑлатнӑ. Халӗ унта ача-пӑча лапамне хута ярас ӗҫ кӑл-кал пырать.
Тукайсем ҫанӑ тавӑрса тӑрӑшсан кӗҫех этнопарк ӗҫлеме тытӑнӗ.
Муркаш районӗнчи Мӑн Сӗнтӗр ялӗнче паян пӗр уйрӑм хуҫалӑхра чӑваш юписен комплексне уҫрӗҫ. Чаплӑ уява Евгений Ерагин-Ешентей мӑчавӑр ертсе пычӗ. Кил хуҫин йӑхне пиллерӗҫ, ытлӑ-ҫитлӗ, сывлӑхлӑ пулма сунчӗҫ.
Кил хуҫи, Туринке Юрий Данилович (хӑй каланӑ тӑрӑх Маргарита Туринке унӑн аппӑшӗ пулать) ҫак юпасен комплексне уҫма мӗн сӑлтавлани пирки каласа пачӗ. Пӗрремӗшӗ — мӑнукӗсемпе ачисене тӑван халӑх культурипе ҫыхӑнтарас тени. «Шел те, хӑй вӑхӑтӗнче ҫакӑн ҫинчен ытлашшиех пуҫ ватман ҫав. Ҫамрӑк чухне, ҫулланса ҫитсен те ытларах ҫемьене тӑрантарасси пирки шухӑшланӑ, ачасене чӑвашлӑх ҫулӗ ҫине тӑратмалли пирки сахал шутланӑ тата вӑхӑт тупайман. Ачана та чӑвашла калаҫма вӗрентеймерӗм. Халь тин, 50 урлӑ каҫсан ҫеҫ, тӑван чӗлхе тата тӑван халӑх культурин пӗлтерӗшне туйса илтӗм. Ҫак юпасен комплексӗ вӗсен чунӗсенче чӑвашлӑха вӑратасса шанса тӑратӑп. Мӑнуксене те тӑван чӗлхене вӗрентесех тетӗп», — пӗлтерчӗ кил хуҫи. Иккӗмӗш сӑлтавӗ — Ҫӗрпӳри этнокомплексри юпана пупсем хистенипе кӑларса пӑрахтарни (хальхи вӑхӑтра Ҫӗрпӳри юпана тепӗр чӑваш укҫалла туянса хӑйӗн картишне лартнӑ).
Идель.Реалии сайтра Ярсубай Янгаров журналистпа Улатӑрти арҫынсен мӑнастирӗпе паллаштаракан кӑсӑклӑ материал пичетленӗ. Манахсен пурнӑҫӗ ҫинчен каласа кӑтартнӑ интервьюра Ҫветтуй Троицк мӑнастирӗнчи Пахомий (Тарасов) пачӑшкӑпа та калаҫнӑ.
«Пахомий атте, Вырӑс православи чиркӗвӗ чӑвашсен чӑн тӗнне ӗненекенсемпе хирӗҫет текен сӑмах ҫӳрет Шупашкарта. Этноссен религине чӗртсе тӑратассине эсир еплерех йышӑнатӑр?», — кӑсӑкланнӑ журналист. «Эпир нумай конфессиллӗ ҫӗршыв, пурне те йӳнеҫӳллӗн йышӑнмалла. Ҫынна тӗне ирӗксӗрлесе тата хистесе ӗнентерме ҫук, вӑл шалтан тухать. Ытти религие тавлашуллӑн йышӑнассинчен Тур сыхлатӑр. Иисус юратупа илӗртнӗ», — чунтан тухакан сӑмахсемпе хуравланӑ пачӑшкӑ сайт журналистне.
Ӗнер, авӑн уйӑхӗн 14-мӗшӗнче, Красноярск крайӗнчи чӑвашсен автономийӗ ларӑва пуҫтарӑннӑ. Унта вӗсем пурӗ виҫӗ ыйту пӑхса тухнӑ.
Инҫетри йӑхташӑмӑрсем автономин кӑҫалхи ӗҫне тишкернӗ май автономи президенчӗ Геннадий Храмов каласа кӑтартнине тимлесе ирттернӗ. Сакӑр уйӑхра епле ӗҫленине тишкернӗ май Красноярск чӑвашӗсем ҫӑмрӑксемпе тата ачасемпе ӗҫлессине вӑйлатма йышӑннӑ. Килес ҫулхи пирки те вӗсем халех шухӑшлаҫҫӗ: ӗҫ планӗ проектне пӑхса тухса ӗнерех ҫирӗплетнӗ.
Иккӗмӗш ыйтупа вара Чӑваш наци конгресӗн вуннӑмӗш, юбилейлӑ, сьездне делегатсем суйланӑ. Унта хутшӑнма В.Е. Разманова, О.В. Ровда, Г.И. Храмов тивӗҫ тесе йышӑннӑ.
Тӗрлӗ ыйтӑва сӳтсе явнӑ май ҫулталӑк вӗҫлениччен Раҫҫейӗ халӑх художникне, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ художникне Владимир Мешкова асра тытса астӑвӑм турнирӗ ирттерме йышӑннӑ.
«Хыпар» издательство ҫурчӗн «Тӑван Атӑл» журнал редакцийӗ ҫумӗнче «Ҫунатлӑ чӑвашсем» пултарулӑх тӗпелӗ йӗркеленӗ. Ун пирки хастар хӗрарӑмсем Шупашкарти чӑваш наци апат-ҫимӗҫне хатӗрлекен кафене пуҫтарӑнса калаҫса татӑлнӑ.
Пултарулӑх тӗпелӗнче — сӑмах, ӳнер, сцена ӑстисем, вӗрентекенсем, музей ӗҫченӗсем, кӗнеке кӑларас тата сиплев тытӑмӗнче вӑй хуракансем.
Йӗркелӳ саманчӗсемпе пӗрлех калаҫу тӑван литература, чӗлхе, ӳссе пыракан ӑрӑва ашшӗ-амӑшӗн чӗлхине манма парас мар тесен мӗнле ӗҫ-утӑм тӑвасси тавралла пынине «Тӑван Атӑл» журнал редакторӗ Лидия Филиппова «Хыпар» издательство ҫурчӗн сайтӗнче пӗлтерет.
«Ҫунатлӑ чӑвашсем» пултарулӑх тӗпелӗн черетлӗ ларӑвне авӑн уйӑхӗн вӗҫӗнче ирттерме палӑртнӑ.
Таллин кӑҫалхи кӗркунне уйӑхсерен чӑвашла калаҫӗ. Кун пирки «Хыпар» издательство ҫуртне Эстонире пурӑнакан Ираида Захарова чӑваш пӗлтернӗ.
Ираида Захарова «Хыпар» издательство ҫуртне пӗлтернӗ тӑрӑх, 2010 ҫулта Эстони радиопӗрлешӗвӗ тӗрлӗ халӑхпа ӗҫлессине ҫӗнӗ шая кӑларать. Ҫавна пула 2010-мӗш ҫулхи юпа уйӑхӗнчен пуҫласа унта «Ӑраскал» радиокӑларӑм тухма тытӑннӑ.
Чӑвашла передачӑсене Ираида Захарова йӗркелесе ертсе пырать. 2010 ҫултанпа эфира кӑларӑм 71 хут тухнӑ, вӑл шутран 52-шӗ — чӑвашла, ыттисем — вырӑсла.
Эстонири радио 4 каналпа ӗнер паллӑ ентешӗмӗрпе, Шупашкар районӗнчи Типнер ялӗнче ҫуралнӑ китай чӗлхин тӗпчевҫипе Иакинф Бичуринпа паллаштарни пирки Чӑваш халӑх сайчӗ авӑн уйӑхӗн 12-мӗшӗнче пӗлтернӗччӗ.
Хӗрлӗ Чутай салинче «Я люблю Красные Четаи» (чӑв. Эпӗ Хӗрлӗ Чутая юрататӑп) паллӑ вырнаҫтарнӑ. Ӑна Хӗрлӗ Чутай районӗ пуҫланса кайнӑранпа 90 ҫул, Хӗрлӗ Чутай салине йӗркеленӗренпе 435 ҫул ҫитнине халалланӑ.
«Я люблю Красные Четаи» тени чӑвашла куҫарсан «Эпӗ Хӗрлӗ Чутая юрататӑп» тенине пӗлтерет ӗнтӗ. Элеме вырнаҫтарнипе паллаштаракан хыпара тата сӑнӳкерчӗке район администрацийӗн сайтӗнче лартни тӑрӑх хакласан, хӗрлӗ чутайсем те вырӑсла калаҫма кӑмӑллани сисӗнет. Элӗкрех, акӑ, астӑвасса, ҫав палла икӗ чӗлхепе вырнаҫтарнӑччӗ. Пӗр енчен пӑхсан, вырӑслаччӗ, тепӗр енчен — чӑвашла.
Икӗ чӗлхепе элем хатӗрлеттерес тесен ытларах тӑкакланма тивнине тавҫӑрма йывӑр мар-ха. Хӗрлӗ чутайсем укҫа перекетлес тенӗ-ши, тен? Анчах вырӑсла ҫырассипе мар, чӑвашлипе...
Ыран, авӑн уйӑхӗн 14-мӗшӗнче, Чӑваш Енри шурсухалсем республикӑри наци политикине Чӑваш Наци вулавӑшне пухӑнса сӳтсе явӗҫ. Кун пирки Ваттисен тӗп канашӗн ертӳҫи Виталий Станьял Чӑваш халӑх сайчӗн журналистне Нелли Пальмовӑна ӗнер пӗлтернӗ.
Лару тӗллевӗ — наци чӗлхисене урӑх халӑх ҫыннисене вӗрентнине ирӗксӗрлени вырӑнне хаклакансем тухса кайнине сӳтсе явасси. Пусахлани тенипе Виталий Станьял ӑсчах пӗр енчен килӗшет — ҫынна пусмӑрлани ырӑ япала мар. Анчах шкул программинчи предмета ирӗксӗрлени вырӑнне йышӑна пуҫласан ачамӑрсене вырӑсла та, акӑлчанла та, тутарла та, чӑвашла та, хӑшӗсене вара физикӑпа химие те вӗрентмелле мар, мӗншӗн тесен вӑл предметсем те теприсене кирлӗ пулмӗҫ.
Наци республикинче пурӑнса унти халӑха тата унӑн культурине хурланине Виталий Станьял культурӑсӑрлӑх тесе хаклать.
Эстонири Радио 4 каналпа паллӑ ентешӗмӗрпе, Шупашкар районӗнчи Типнер ялӗнче ҫуралнӑ китай чӗлхин тӗпчевҫипе Иакинф Бичуринпа паллаштарӗҫ.
Никита Бичурин ӑсчах ҫуралнӑранпа кӑҫал 240 ҫул ҫитрӗ. Ӑна халалланӑ кӑларӑм ыран, 17 сехет те 35 минутра радиоэфира тухӗ. Ӑна итлес тесен r4.err.ee/l/araskal каҫӑпа иртмелле.
Кӑларӑма Ираида Захарова чӑваш тӑван чӗлхепе ертсе пырать. Тӑван ҫӗртен ҫичӗ ютра пурӑнсан та чӗлхене тата йӑх-тымара юратакан хӗрарӑм кунти культурӑпа паллаштарма тӑрӑшать.
Радио 4 Эстонин наци телерадиовещанийӗн корпорацине кӗрет. Вырӑс чӗлхиллӗ медиаканалсем хушшинче чи анлӑ сарӑлни-мӗн. Радиокӑларӑмсене Эстонире ҫеҫ мар, Финляндире, Раҫҫейре, Латвинче тата Швецинче итлеме пулать.
+11.3 °C