Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗ ашшӗсемпе аслашшӗ-кукашшӗсене ҫеҫ мар, амӑшӗсемпе кукамӑшӗ-асламӑшне те театра тӳлевсӗр кӗртмелли кунсем туса парать. Ун пек акцие ҫулталӑкра икӗ хутчен йӗркелет вӑл: Ҫӗршыв хӳтӗлевҫин кунӗнче театра арҫынсене тӳлевсӗр йыхравлать, Пӗтӗм тӗнчери хӗрарӑмсен кунӗнче — хӗрарӑмсене. Вӗсене культура учрежденийӗ ывӑл-хӗрӗпе, мӑнукӗсемпе чӗнет.
Ӗнер культура учрежденийӗнче В. Орловӑн хайлавӗ тӑрӑх лартнӑ «Золотой цыпленок» (чӑв. Ылтӑн чӑх чӗппи) юмах кӑтартнӑ.
Пуш уйӑхӗн 8-мӗшӗнче черетлӗ акци йӗркелӗҫ — В. Афонин хайлавӗпе калӑпланӑ «Мымренок» юмаха кӑтартрӗҫ. Амӑшӗсемпе асламӑшӗ-кукамӑшӗсен билет туянса тӑкакланма тивмӗ, вӗсен ачасем валли ҫеҫ билет илмелле.
Кӑҫалхи Ҫӑварни нарӑс уйӑхӗн 12-мӗшӗнче пуҫланчӗ те нарӑсӑн 18-мӗшӗнче вӗҫленчӗ. Мӑнкун умӗнхи типпе кӗриччен 7 эрне маларах уявлаканскер вӑл ҫулсерен тӗрлӗ вӑхӑта килет.
Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Сӗнтӗрпуҫ ялӗнче кӗҫӗн ҫӑварнине уявлама культура Ҫурчӗ умне пуҫтарӑннӑ. Унта иртнӗ «Ҫӑварни ҫуни ҫут ҫуни» уява ачасем, ҫамрӑксем, ял-йыш тата ватӑсем хутшӑннӑ.
Уява ачасем пуҫланӑ. Вӗсем тӑвайккине пухӑнса ярӑнма тытӑннӑ. Кӑҫалхи ҫул «шыв ҫулӗ уҫакан» ача Богдан Ларионов пулнӑ, мӗншӗн тесен вӑл тӑвайккинчен пӗрремӗш ярӑнса аннӑ. Сӑвӑ каласа Богдан кантӑр вӑррине инҫетелле персе янӑ. Тӑвайккинчен камӑн ҫунашки инҫетерех анать, ҫавӑн тырри ӑнса пулать тесе шухӑшланӑ ӗлӗк чӑвашсем.
Ачасемпе ҫамрӑксем ҫунашкапа тупӑшнӑ, «Сӗнтӗр» халӑх фольклорне ҫӳрекенсем хӑйсен пултарулӑхне кӑтартнӑ. Ҫамрӑксемпе ачасем лашапа каттачи чупнӑ. Уявра тӗрлӗ чӑваш вӑййисене вылянӑ: «Икерчӗлле», «Ҫӑпаталла», «Лашалла», «Йытӑлла».
Ҫӑварни уявӗ улӑмран тунӑ ҫӑварни катемпине ҫунтарнипе вӗҫленнӗ. Малтанах катемпи тавра ҫӑварни юрри юрласа ташланӑ, кайран ҫунакан катемпи урлӑ сиксе ырӑ-усалсенчен, чир- чӗртен тасалнӑ.
Паян, нарӑсӑн 21-мӗшӗнче, пӗтӗм тӗнче Тӑван чӗлхе кунне уявлать.
Кунталӑкра (календарьте) ҫакнашкал уяв пуррине халӑх пӗлсех каймастчӗ. Чӑваш чӗлхин уявӗ тесен акан 25-мӗшне аса илетчӗҫ. Чӗлхе пирки калаҫма, унӑн йывӑрлӑхӗсене сӳтсе явма халӑхӑн ҫав кун кӑначчӗ. Пӗтӗм тӗнчери Тӑван чӗлхе кунӗ те пурри пирки пӗлсех каймастчӗҫ.
Ҫавах та юлашки ҫулсенче ку уяв пӗлтерӗшӗ ӳссе те ӳссе пырать. Ҫулран ҫул ӑна анлӑрах та анлӑрах паллӑ тӑваҫҫӗ. Гуманитари институчӗпе вӗренӳ заведенийӗсенче уява халалласа тӗрлӗ мероприятисем ирттересси йӑлана кӗчӗ ӗнтӗ. Тепӗр май каласан, пирӗн тӑван чӗлхен шӑпи халӑха вӑйлӑрах та вӑйлӑрах пӑшӑрхантарма пуҫлани курӑнать.
Паллах, Чӑваш халӑх сайчӗ те ҫак куна хӑйне май палӑртмасӑр ирттерсе яма пултараймасть. Ҫавӑнпа та эпир паян пӗр ыйту ҫӗклесшӗн. Вӑл вырӑсла калаҫассипе, тӗрлӗ мероприятисенче сӑмах каланӑ чухне вырӑс чӗлхи ҫине куҫнипе ҫыхӑннӑ. Ытларах чухне вӗсем ҫакна «пурне те ӑнланма пултӑр» тенипе сӑлтавлаҫҫӗ. Вырӑсла куҫнӑ чухне те малтан кун пирки асӑнса та хӑвараҫҫӗ.
Ман шутпа ҫакӑ чӑваш халӑх культурин, уйрӑмах унӑн чӗлхин, чи хӑрушӑ чирӗсенчен пӗри.
Чӑваш пурнӑҫӗнче ял-йышпа пухӑнса ирттерекен йӑла-йӗрке чылай. Вӗсене пирӗн асаттесем уявланӑ, хальхи вӑхӑтра вара атте-аннесем ҫуркунне, ҫулла, хӗлле е кӗркунне ялан пӗр вӑхӑта пӑхӑнса ирттереҫҫӗ.
Кашни уявӑнах авалтан килекен хӑйне евӗр пӗлтерӗшӗ, сӑмахлӑхӗ, юрри-ташши, илемӗ пур. Ҫӑварни уявӗнче сив хӗле ӑсататпӑр, ҫуркуннене, ҫуллана кӗтсе илмелли шухӑш-туйӑма палӑртатпӑр. Ҫӑварни юрри-такмакӗ ҫӗр ӗҫӗпе те тачӑ ҫыхӑннӑ. Ку уява хирти ӗҫсене хӑвӑрт, вӑр-вар пуҫтармалла пултӑр тесе ирттереҫҫӗ.
Красноармейски районӗнчи Упи шкулӗн ачисем те ҫав йӑласене ирттереҫҫӗ — нарӑсӑн 16-мӗшӗнче вӗсем «Ҫӑварни уявне» паллӑ тунӑ. Унта 5-7 класс ачисем хутшӑннӑ.
Ҫӑварни — пысӑк та савӑнӑҫлӑ уяв. Ӑна ӗлӗк-авалхи Италири шавлӑ карнавалсенчен пуҫланнӑ теҫҫӗ. Ҫӑварни кунӗсене Мӑнкун умӗнхи типпе кӗриччен 8 кун маларах (пӗр вырсарникунтан пуҫласа тепӗр вырсарникунччен) уявлаҫҫӗ. Ку уяв кашни ҫул пӗр вӑхӑтра килмест, вӑл Мӑнкун хӑҫан пулассипе тачӑ ҫыхӑннӑ.
Ҫӑварни пуҫламӑшӗ — Аслӑ ҫӑварни. Кӑҫалхи календарьпе аслӑ ҫӑварни нарӑсӑн 12-мӗшӗнче пулчӗ, вӗҫӗ — Кӗҫӗн ҫӑварни. Вӑл нарӑсӑн 18-мӗшӗнче пулать.
Паян Шупашкарти Халӑхсен туслӑхӗн ҫуртӗнче «Иван Яковлев - ҫамрӑксен чӗринче» уяв каҫӗ иртнӗ. Ӑна Халӑхсен туслӑхӗн ҫурчӗ, Чӑваш патшалӑх киностудийӗ, Шупашкарти ҫамрӑксен пӗрлӗхӗ тата ыттисем йӗркеленӗ.
Тӑван халӑхӑмӑра ҫутта кӑларнӑ, ҫырулӑх панӑ Иван Яковлев ҫуралнӑранпа кӑҫалхи ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче 170 ҫул ҫитет. Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи вак халӑхсен чи сумлӑ ҫыннисенчен пӗри вӑл.
«Эпӗ нихӑҫан та чапшӑн, ӑшӑ вырӑншӑн, пысӑк укҫашӑн, мухтав сӑмахӗшӗн ӑшталанман, хамӑн тӑван халӑхшӑн, ӑна вӗрентес ӗҫшӗн усӑллӑ та кирлӗ ҫын пулнине туйса, ҫак ӗҫе эпӗ ҫеҫ тума пултаратӑп пулӗ тесе те ӗненсе вӑй хунӑ…», — илсе кӑтартнӑ Иван Яковлев сӑмахӗсене Надежда Смирнова журналист. Аслӑ вӗрентекенӗмӗр ячӗ паян та пирӗн асӑмӑрта. Паянхи уяв каҫӗ ҫакна тата тепӗр хут ҫирӗплетсе пачӗ.
Ҫак самантра Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗнче «Ҫӗнӗ сывлӑш — Ҫӗнӗ варкӑш — Кӗтрет» уяв каҫӗ пырать. Мероприятие культура учрежденийӗ ҫӗнӗ ҫуртри (пӗлтӗртенпе вӑл «Ҫеҫпӗл» кинотеатрта тӗпленчӗ) ҫӗнӗ сценӑна уҫнӑ ятпа йӗркеленӗ.
Уяв пуҫланиччен театрӑн ӗҫченӗсем сӑн ӳкерӗннӗ, театрӑн халӑхпа ҫыхӑну тытакан специалисчӗ Надежда Андреева: «Кӗҫех уяв пуҫланать», — тесе Фейсбукри хӑйӗн страницинче нумаях пулмасть ҫырнӑ.
Аса илтерер, театра йӗркеленнӗренпе кӑҫал 85 ҫул ҫитет. Сумлӑ юбилее вӑл юсаса ҫӗнетнӗ 375 ҫынлӑх ҫӗнӗ сценӑпа кӗтсе илет. Ӑна юсама, ҫутӑ хатӗр-хӗтӗрӗ, кирлӗ ытти оборудовани туянма республика хыснинчен пӗлтӗр 12 миллион тенкӗ ытла уйӑрнӑ.
Чӗмпӗр облаҫӗнче И.Я. Яковлев ҫуралнӑранпа 170 ҫул тултарнипе ҫыхӑннӑ мероприятисен ярӑмӗ нарӑсӑн 4-мӗшӗнче Димитровградри «Восход» Культура керменӗнче тытӑнчӗ. Ку тӑрӑхри чӑвашсем Аслӑ Патриархӑмӑра халалланӑ Чӑваш чӗлхипе культурин кунне ҫӳллӗ шайра ирттерчӗҫ. Ҫакна чӑвашсене саламлама пынӑ Чӗмпӗр облаҫӗн кӗпӗрнаттӑрӗ Сергей Морозов та, Мелекесс район пуҫлӑхӗ Сергей Сандрюков та, УОЧНКА председателӗ Олег Мустаев та, салам сӑмахӗсемпе тата парнесемпе килсе ҫитнӗ ытти халӑхсен автономийӗсен пуҫлӑхӗсем те хӑйсен сӑмахӗсенче палӑртрӗҫ.
— Раҫҫейӗн тӗп хӗҫ-пӑшалӗ — халӑхсем, тӗн конфессийӗсем хушшинчи туслӑх. Пирӗн тӗллев ҫав туслӑха сыхласа, ҫирӗплетсе вӑйлӑ, ҫынсене телейлӗ пурӑнмалли регион туса хурасси. Чӑваш ҫынни регионти пур тытӑмра та вӑй хурать, ҫак Аслӑ халӑхран тухнӑ ҫынсем пирӗн регион чапне, сумне ӳстереҫҫӗ. Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче Совет Союзӗн Геройӗ ятне 7 чӑваш, пӗри Мухтав орденӗн тулли кавалерӗ пулнине манмалла мар. И.Я. Яковлев ҫуралнӑранпа 170 ҫул ҫитнине палӑртнӑ май ҫакна каласшӑн, вӑл Чӗмпӗр ҫӗрӗ ҫинче чӑн-чӑн педагог пулса тӑнӑ, 150 ҫул каялла Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи халӑхсене ҫутта кӑларакан центр йӗркеленӗ.
К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх драма театрӗ 100 ҫулхи юбилейӗ тӗлне музей уҫасшӑн. «Хыпар» издательство ҫурчӗн сайтӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, экспонатсемпе ҫитес эрнери ытларикунтан, кӑрлач уйӑхӗн 30-мӗшӗнчен, паллашма май килӗ.
Аса илтерер, академи драма театрӗ кӑҫалхи кӑрлачӑн 27-мӗшӗнче 100 ҫул тултарать.
Юбилей мероприятийӗсене ҫав кун тата кӑрлачӑн 30-мӗшӗнче ирттерӗҫ.
Музей пирки каласан, театрӑн тӗп режиссерӗ, СССР халӑх артисчӗ Валерий Яковлев ун пирки тахҫанах ӗмӗтленнӗ-мӗн. Унта архиври сӑн ӳкерчӗксем, афишӑсем, реквизитсем вырӑн тупӗҫ.
«Иртнӗ ӗмӗрӗн 60-мӗш ҫулӗсенчех «Хура ҫӑкӑр» спектакль валли асаттен ҫавра хӑйрине, асаннен ҫип арламалли урапине илсе килнӗччӗ. «Юнлӑ туйри» ал арманӗ те, «Кай, кай Ивана» ӗҫри шӑнкӑравсем те музейре упранӗҫ», — каласа кӑтартнӑ Валерий Яковлев Марина Тумаланова журналиста.
Паян Раҫҫейре Студентсен кунне анлӑ паллӑ тунине пурте пӗлетпӗр-ха. Чӑваш студенчӗсене ҫав ятпа ҫӗршыв Президенчӗ Владимир Путин саламланӑ.
Ӗнерпе паян Хусанта студентсен клубӗсен Пӗтӗм Раҫҫейри «Пӗрле малалла» вӗренӳ форумӗ иртнӗ. Унта Чӑваш Енри 40 хӗрпе каччӑ хутшӑннӑ. Йышра И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн, И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗн, Чӑваш патшалӑх ял хуҫалӑх академийӗн тата Шупашкарти коопераци институчӗн студенчӗсем пулнӑ.
«Хыпар» издательство ҫурчӗн сайтӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, мероприятие федерацин Ҫамрӑксен ӗҫӗсен агентстви тата Тутарстан Правительстви йӗркеленӗ. Унта 38 регионти ҫамрӑксем пухӑннӑ. Каччӑсемпе хӗрсем пӗр-пӗрин опычӗпе паллашнӑ, тӗрлӗ ӑсталӑх класне, тренд-сессисене хутшӑннӑ. Уяв ячӗпе вӗсене ҫӗршыв Президенчӗ саламланӑ.
Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗ ҫӗнӗ ҫуртри ҫӗнӗ сценӑна халӑхпа уҫма хатӗрленет.
Хӑйӗн килӗсӗр нумай ҫул ӗҫлесе пурӑннӑ ӳнер учрежденине 2016 ҫулхи раштавра Шупашкарти «Ҫеҫпӗл» кинотеатра куҫарасси ҫинчен республика шайӗнче йышӑну турӗҫ. Унчченхи пек пӗр-пӗр учреждение тара пама мар. Хальхинче ку ҫурт театрӑн тӑван килӗ пулса тӑчӗ.
Нарӑс уйӑхӗн 15-мӗшӗнче театр «Ҫӗнӗ сцена – Ҫӗнӗ сывлӑш – Кӗтрет» ятпа уяв программине йыхравлать. Ӑна учреждени хӑйӗн кун-ҫулӗнчи ҫӗнӗ ярӑм тесе хаклӗ.
Юсаса йӗркене кӗртнӗ хыҫҫӑн ҫӗнӗ сцена ӗҫлесе кайӗ. Вӑл — 375 ҫынлӑх. Ӑна хатӗрлеме, ҫутӑ хатӗр-хӗтӗрӗ тата ытти кирлӗ оборудовани туянма пӗлтӗр республика хыснинчен 12 миллион тенкӗ ытла уйӑрнӑ.
+4.3 °C