Лайӑш районӗнчи Габишево салинче Амӑш куннӗ ячӗпе ирттернӗ концертра чӑвашла тумланнӑ ача те сцена ҫине тухнӑ. Тутарстанра тухса тӑракан «Сувар» хаҫатра Александра Романова пӗлтернӗ тӑрӑх, шурӑ тумлӑ Мария Яковлева юратнӑ та хаклӑ амӑшне «Ман аннен паян ҫуралнӑ кунӗ» юрӑпа саламланӑ. «Чӑваш ҫи-пуҫне тӑхӑннӑ, шӑпчӑк саслӑ хӗрачана куракансем тахҫанччен сцена ҫинчен ямарӗҫ, тӑвӑллӑн алӑ ҫупса саламларӗҫ. Чӑвашсем нумай кунта», — хыпарланӑ хаҫатҫӑ.
Габишевӑри вӑтам шкулта 5-мӗш класра вӗренекен Мария мӗн пӗчӗкренпех вырӑнти Культурӑпа спорт центрне ташлама ҫӳрет иккен.
«Юрлама пуҫласси унӑн пӗр кӗтмен ҫӗртен пулса тухрӗ. Виҫӗ ҫул каялла, хӗрӗм 2-мӗш класра вӗреннӗ чухне, шкулта халӑхсен туслӑхне халалласа наци уявне йӗркелеме шухӑшланӑ. Вӗрентекен ӑна чӑваш юррине вӗренме ыйтнӑ. Эпир ашшӗпе иксӗмӗр те чӑваш пулнине кура тархасланӑ пуль те-ха. Шухӑша путрӑмӑр вӗт – «Кукаҫипе куками» юрӑ пуринчен те ҫӑмӑлраххи пек туйӑнчӗ», — каласа кӑтартнӑ хӗрачан амӑшӗ Елена Яковлева.
Анатолийпе Надежда Никитинсем «Янташ» ушкӑн йӗркеленнӗренпе 25 ҫул ҫитнине паллӑ туса концерта йыхравлаҫҫӗ. «Эпир 25 ҫулта» ятлӑскер Яков Ухсай ячӗллӗ культура керменӗнче раштавӑн 21-мӗшӗнче иртмелле. Сире унта 18:30 вӑхӑталла кӗтеҫҫӗ.
Концертра ҫӗнӗ юрӑсем те, халӑх кӑмӑлне кайнисем те янрӗҫ.
Билет хакӗ 400 тенкӗ. Туянас кӑмӑл пур пулсан Яков Ухсай ячӗллӗ культура керменте, «Ача-пӑча тӗнчи» суту-илӳ ҫуртӗнче, «Меридиан» суту-илӳ центрӗнче туянма пулать. Уйрӑм ҫынсем те сутаҫҫӗ. Ыйтса пӗлмелли телефонсем: 608-609, 8-903-359-40-92.
Тӳрӗ кӑмӑллӑ Evil Sun пушпараппанланса вырӑнсӑр мухтанчӑкланманнипех эсӗ, вулаканӑм, Усал Хӗвелӗн пултарулӑх ӗҫӗ пирки сахал пӗлме пултаратӑн. Паянхи кун вара чылай ҫынна кӑсӑклантарнӑ ыйтусене татса парас та уҫӑмлатас терӗмӗр.
Ӑҫтарах-ши Усал Хӗвел татти?
Руслан Михайлов, вӑлах Evil Sun, вӑлах Усал Хӗвел, мусӑк ӗҫне пуҫӗпех 2007–2008 ҫулсенче кӗрсе кайнӑ, ун чух вӑл альтернативлӑ кӗвве кӑмӑлланӑ, ҫав вӑхӑтрах мусӑк пур тӗсне те тивӗҫлипех йышӑнса хакланӑ. Пирвайхи тапхӑрта вӑл хайланӑ кӗвӗсем — йӑлтах электрон мусӑк. Шупашкарти профессиллӗ лицейра вӗреннӗ вӑхӑтра пӗр кӗтес тара илсе пурӑнакан йӗкӗт гитара калама , мусӑк хатӗрӗпе мӗн каланине ҫыртарнипе кӑсӑкланма тытӑнать...
Мӗншӗн-ха «Evil Sun», ма-ха Хӗвелӗ Усал тесе ыйтатӑн-и-ке? Кунта манӑн сан тарӑн шухӑш тупас ӗмӗте татма лекет. Руслан усал хӗвел ӳкерчӗкне тетелте асӑрхать ҫех. Вӗсем пӗр-пӗрне тупнӑ ӗнтӗ ахӑртнех.
Усал Хӗвеле сӑвӑ ҫырма хавал пӗчченлӗхпе халӑхран айккинченех пулас килнӗ туртӑм парса тӑраҫҫӗ.
Мӗншӗн-ха мусӑкпа пачах та ҫыхӑнман професси алла илнӗ ҫамрӑк чӑвашла хӑйнеевӗрлӗ хайлавсем шӑрҫалама тытӑнать?
Шупашкарта шӑматкун «Раҫҫей чӑваш пики» конкурс иртни пирки эпир хыпарланӑччӗ. Республикӑри журналистсем халӗ ӑна массӑллӑ информаци хатӗрӗсенче, халӑх тетелӗсенче сӳтсе яваҫҫӗ. Акӑ Тӑвай район хаҫачӗн корреспонденчӗ Алексей Александров та пултарулӑх тупӑшӑвӗ пирки тиркевлӗ куҫпа ҫырмасӑр чӑтайман.
«Чӑваш халӑхӗн культури калама ҫук пуян пулни никамшӑн та вӑрттӑнлӑх мар. Халӑх юрри-ташши, ҫи-пуҫӗ, апат-ҫимӗҫӗ пӗр ҫынна та тӗлӗнтермесӗр хӑвармасть пулӗ. Ҫак эткере мӗн ӗмӗртен ҫамрӑк та хӳхӗм, сӑпайлӑ, ал-ӗҫне ӑста чӑваш хӗрӗсем тата вӗсен амӑшӗсем ламран лама куҫарса пынӑ. Ҫавӑнпах-тӑр ӗнтӗ пирӗн пикесем валли ҫулран-ҫул тӗрлӗ йышши конкурс йӗркелеҫҫӗ. Ҫав тупӑшура хӗрсем хӑйсен сӑн-сӑпатне кӑтартаҫҫӗ кӑна мар, тӑван халӑх культурине еплерех пӗлнине, чӑваш пикин чыслӑхӗпе тасалӑхне, сӑпайлӑхне еплерех упранине кӑтартаҫҫӗ», — ҫапла пуҫланӑ хӑйӗн тишкерӳллӗ статйине журналист, вӑл ӑна «Контактра» халӑх тетелӗнче хӑйӗн страницине вырнаҫтарнӑ.
«Чӑваш хӗрӗсем валли ҫакнашкал конкурссем ирттерни, паллах, питӗ аван. Анчах куракансем тата хутшӑнакан пикесем палӑртнӑ тӑрӑх, мӗне кура пӗтӗмлетӳ туни паянхи кун та паллӑ мар.
Иркутск тарӑхӗнчи чӑвашсем этнокараокене хутшӑнма чӑвашсен ушкӑнне пухнине пӗлтереҫҫӗ. Унта лекес тесен конкурс витӗр тухмалла. Унӑн пӗрремӗш тапхӑрӗ — ас-тӑн вӑййи. Слайдра кӑтартнӑ халӑх инструменчӗсене пӗлмелле. Конкурсӑн иккӗмӗш тапхӑрӗ — «Угадай мелодию» (чӑв. Ҫемме уйӑр) мелпе караокене хутшӑнмалла. Ҫав вӑхӑтра тӗнчери халӑхсен тӗрлӗ чӗлхипе караоке мелӗпе юрламалла. Куҫарӑвӗ кириллицӑпа пулӗ.
Конкурса хутшӑнакан чӑвашсен чӑваш чӗлхипе юрлама хатӗрленмелле. Этнокараокене раштав уйӑхӗн 13-мӗшӗнче 18 сехетре ирттерӗҫ. Вӑл Иркутскри Гагарин урамӗнчи 11-мӗш ҫуртри «Нежный бульдог» ресторанта пулӗ. Йӗркеӳлӗҫӗсем этнокараоке кӑсӑклӑ та савӑнӑҫлӑ пуласса шантарса унта хутшӑнма кӑмӑлтан йыхравлаҫҫӗ.
(Л.Н. Сачковӑн юбилейӗ ҫитнӗ май)
Хур кайӑксем карталанса вӗҫетчӗҫ,
Алӑ сулса ӑсатрӑм вӗсене.
Кӗрхи ҫанталӑк куҫҫульпе йӗретчӗ,
Текерлӗк ҫеҫ шыратчӗ савнине...
...Хуркайӑксен вӗсен хӑйсен ҫул терчӗ.
Алӑ сулсах ӑсатрӑм вӗсене.
Паян сив хӗл ҫил вӗҫтерсех хӳтерчӗ
Ман чунӑмри аса илӳ йӗрне.
(Сачкова Л.Н. Ҫеҫенхирти ир. – Шупашкар, 2012. С. 22).
Халӗ те, ӗлӗк те кун-ҫул лавне пуҫӗпех кӳлӗннӗ чӑваш ҫыннишӗн пурнӑҫ сукмакӗсем пӗртте ҫӑмӑл пулман. Уйрӑмах, тен — ҫыравҫӑсемшӗн те. Апла пулин те, кашни ҫын ӑраскалӗ-шӑпи савӑнӑҫлӑ та хумхануллӑ самантсем ҫак тӗркешӳллӗ пӑрӑҫ-пурӑнӑҫ-пӑрӑнӑҫра парнелетех пире. Ҫавна ытлӑн-ҫитлӗн туйма-курма ҫуралнӑ та хут ҫине сипетлӗ Сӑмах шӑрҫалакан калем ӑсти. Ун валли — куҫпа виҫейми, алпа тытайми, сӑмахпа вырнаҫтарайми пӗтӗм ӑс-хакӑл тӗнчи.
Пӗр енчен, ҫав вӗршӗн евӗрлӗ харсӑр та вӗҫевлӗ Ҫӗр-аннемӗрӗн, Ҫутҫанталӑкӑн, Ӑс-Хакӑлӑн таҫти авӑрӗсенчен капланса килекен тарӑнӑҫлӑ тивлетсем утса тухнӑ кун-ҫулӑн такӑрах мар сукмакӗсене куҫ умне ҫавра ҫил пек кӑларса тӑратаҫҫӗ те ҫыравҫӑсем, тен, туса ҫитереймен ӗҫсем патне тепӗр хут вӗсемех таврӑнма пире хистеҫҫӗ, малаллах шав уттараҫҫӗ.
Фонограммӑпа юрлакансене «Контактра» халӑх тетелӗнчи «Киремет tv» ушкӑнра арҫын ачаран тӗслӗх илме сӗннӗ. Хӑйӗн ятне пытарса Шӗвӗртӳк аппа тесе ҫыракан ҫав этем ҫапла ҫавӑрттарнӑ: «Пустуях калаҫҫӗ: куракан фонограмма плюспа юрланине йӗркеллӗ пулӑм евӗр йышӑнать, хӑнӑхрӗ тесе. Ҫакна хирӗҫлес килет. Ҫынсем искусствӑллӑ хӑтланусенчен йӑлӑхрӗҫ, вӗсем чӑн-чӑннине курасшӑн. Полина Борисовӑн концертӗнче эпӗ хам асӑрхарӑм ҫакна.
Полина ашшӗпе пӗрле номер хатӗрленӗ. Раҫҫей культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Геннадий пичче купӑс каласа хӗрӗпе пӗрле халӑх юррине шӑрантарчӗ. "Ҫапла мӗн пӗчӗкрен аттепе пӗрле юрласа ӳснӗ эпӗ", - аса илчӗ Полина. Вӗсене зал тӑвӑллӑн алӑ ҫупрӗ. Чи лайӑх номер пулчӗ вӑл маншӑн. Патреккелтен ҫитнӗ фольклор ушкӑнне те лайӑх йышӑнчӗ куракан. Полинӑн ывӑлӗ Максим, амӑшӗн пӗр концертӗнчен те юлманскер, хальхинче «Кампур» юрра шӑрантарчӗ. Хӑйсене чӑваш эстрадинче ят-сум ҫӗнсе илнӗ тесе шутлакан юрӑҫсене ҫак арҫын ачаран тӗслӗх илме сӗнес килет: Максим пек чӗрӗ сасӑпа юрлӑр! Вара сирӗншӗн те алӑ ҫупма ӳркенмӗҫ».
Чӳк уйӑхӗн 10-мӗшӗнче Чӑваш наци вулавӑшӗнче «Анатолий Юман — пирӗн вӑхӑтри поэт» пултарулӑх каҫӗ иртӗ. Вулавӑш ӗҫченӗсем ӑна чӑваш ҫыравҫи, публицист, куҫаруҫӑ, Раҫҫей культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Анатолий Юман 85 ҫул тултарнине халалланӑ.
Анатолий Фёдорович 1932 ҫулхи юпа уйӑхӗн 28-мӗшӗнче Чӗмпӗр облаҫӗнчи Чӑнлӑ районӗнчи Чӑвашкасси Улхаш ялӗнче ҫуралнӑ, Хусанти партин аслӑ шкулне пӗтернӗ, 1963–1989 ҫулсенче облаҫри район хаҫачӗсенче ӗҫленӗ, 1989–1994 ҫулсенче «Канаш» хаҫат редакторӗн ҫумӗ пулнӑ.
Анатолий Юман — 40 ытла кӗнеке авторӗ, вӗсенчен паллӑраххисем — «Ҫунатсем», «Телей сӑпки», «Чӗмпӗр чулӗ калаҫать», «Суйласа илнисем», «Чӗре ҫӗввисем», «Сонетсем», «Паттӑрлӑх вӑрттӑнлӑхӗ».
Палӑртса хӑварар, мероприяти вулавӑшӑн конференц-залӗнче 14 сехетре пуҫланӗ.
Иртнӗ шӑматкун, чӳкӗн 4-мӗшӗнче, Раҫҫейре Халӑх пӗрлӗхӗн кунне уявларӗҫ. Ҫавна май ҫӗршыври кашни тӑрӑхра концертсем иртрӗҫ. Ҫав шутра — Красноярск хулинче те. Красноярск енӗнчи «Енисей» телеканал пӗлтернӗ тӑрӑх вырӑнти чӑвашсен хорӗ те ҫак уява хутшӑннӑ. Вӗсем халӑх умӗнче «Ҫурхи вӑрманта» юрра шӑрантарса панӑ. «Ах, юратупа выляма кирлӗ мар, Юрату вӑл, юрату вӑл, вӑйӑ мар» сӑмахсене Красноярск ҫыннисем хаваслӑн итленӗ, хӑлхисене чикнӗ.
Халӑх пӗрлӗхӗн кунне Раҫҫейре 2005 ҫултанпа уявлаҫҫӗ. Ӑна 1612 ҫулта пулса иртнӗ пулӑма халалланӑ. Вӑл вӑхӑтра Кузьма Мининпа Дмитрий Пожарский тӗрле халӑха пухса Мускавран поляксен ҫарне хӑваласа янӑ. Паянхи уявӑн тӗп шухӑшӗ — халӑх пӗрлӗхне сума суни.
«Ҫурхи вӑрманта» юрӑ вара Константин Евруков юрӑҫ репертуарӗнчен. Авторӗсем паллӑ мартан халӑх юрри шутланать.
Нумаях пулмасть пултарулӑх ушкӑнӗсем Раҫҫей правительствин премине тивӗҫнӗ. Ҫак хавхалантарӑва пурте мар, чи маттуррисем кӑна илейнӗ.
Раҫҫей правительствин «Раҫҫей кӑмӑлӗ» премине 15 ушкӑн тивӗҫнӗ. Вӗсем халӑх пултарулӑхӗн аталанӑвне нумай тӳпе хывнӑшӑн преми илнӗ.
Лауреатсен йышне пирӗн ентеш те кӗнӗ. Владимир Павлов Комсомольски районӗнчи «Каҫал» халӑх фольклор ансамбльне ертсе пырать. Вӑл «Йӑлана кӗнӗ халӑх культури» номинацире ҫӗнтернӗ. Владимир Павлов 100 пин тенкӗ премие, кӑкӑр паллине тата преми лауреачӗн дипломне тивӗҫнӗ.
+2.3 °C