Хапăлласа кĕтсе илетпĕр

 

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

 

Кĕнекесем

Йӳçĕ кулăСулпикепе Валĕм хунӖмӗр вӗренТĕлĕнтермĕш юмахсемАли-паттăрАкăшсем таврăнаççĕМа инҫе-ши ҫӑлтӑрӑм?..

Сиктермерĕн мана кĕленче сăпкара...


Сиктермерĕн мана кĕленче сăпкара,

Макăрсан пыл хумарăн тута-çăвара.

Анчах сансăр пуçне, ыр çĕршывăм,

Тĕнчере чи хакли тек пур-ши вăл?..

 

Акă савнă Пăла, вылянать-çке вăл тек,

Чĕр вăйне чĕреме иксĕлмесĕр парать...

Ак чечен сад пахчи, аппан шур пирĕ пек,

Çурхи кун шуралса ыр шăршне вăл сарать.

 

Ял хĕрри укăлча. Симĕсленнĕ калча

Хĕвелпе пĕрлешсе йăрăм-йăрăм юхать.

Сыв-и, ватă юман! Кунĕпех ачапча

Сан туйру айĕнче туй тăвать, çуйăхать.

 

Çут тăванлăхăм! Пар аллăна

Сан патна савăнса таврăнан ывăлна.

Ĕмĕтсен илемне, шухăшсен тупсăмне

Вăл санра çеç шырать, ыр çĕршывăм-анне!

Çын пекех пуль йывăç...


Çын пекех пуль йывăç

вăрманта ӳсет:

саркаланнă лешĕ,

çакă хĕн тӳсет;

ав, пĕрне çил ватнă,

тепри тăн-тăнах.

Йывăçсен шăпи те

çынсен пек, чăнах.

Ку енче чак хăйăр,

кĕллĕ çĕр кăшт пур,

айлăмра çу-хĕлĕн

пăчăртатĕ шур…

ăнлансам, тайгаçăм,

çĕрĕм урăх ман,

пурăнаймăп эпĕ

ӳсмесен юман.

Эп сунарçă мар çав,

пулăçă та мар.

Манăн тĕп тĕрекĕм –

хура çĕр-тымар.

 

25.10.2007. Кăнтăрла.

Тĕттĕмрен хăрамас...


Тĕттĕмрен хăрамас,

тĕттĕмлĕхрен хăратăп.

 

Çутăпа пурăнмас,

çутăлăхпа пурнатăп.

 

Çынсене çĕклемес,

хам çынлăха çĕклетĕп.

 

Чунсене чӳклемес,

хам чунлăха чӳклетĕп.

 

25.10.2007. Ир кӳлĕм.

Хăмăш


Çилпеле йăпанать çеçенхир,

Хĕвел ăшшăн кулать маччаран.

Ирĕлет пĕлĕт çи – кăвак пир –

Сарăлать майĕпе катаран.

 

Хумпа хăмăш кӳлĕре тупăшаç,

Тупăшсах хумханса хутăшаç.

Шĕпĕл-шепĕл шăваç, сĕтĕрнеç...

Юратса çупăрлаç пĕр-пĕрне.

 

Шыв кахаллăн çилпе хумханать...

Хĕвел тупнă шывра куç кĕски;

Тăкăнать шыв çине йăлтăркки,

Хумпа хутăш ун сăнĕ вылять.

 

Хăмăш шăппăн, хăй ăссĕн юрлать,

Хушшăн-хушшăн ши-ши! шăхăрать,

Сасси шутсăр тушнан* янăрать,

Юррине итлесех çил чарăнать.

 

– Мĕн юрлан эсĕ, хăмăш, ялан?

Ма тушна сан кĕввӳ, ма салху?

Çулçă çийĕн куççуль ма тăкан?

Ирĕк курăк вĕт эс хуна ху!

 

Сана выльăх килсе таптать-и?

Сана хурçă çава çулать-и?

Вичкĕн çилĕ сана ачашлать,

Сан айра шыври хум таш ташлать.

 

– Çук, ман кĕвĕ уншăн мар пит тушна,

Уншăн мар хумхатап шух(ă)шăма.

Уншăн мар куç çинче чĕр куççуль,

Маншăн ирĕк – тăван çутă кӳл...

Малалла

Хĕр патне


Ан кулянсам, савни, ан хурлан.

Эс йĕрсе çут куçна ан пăссам!

Вăхăт урăх, йĕме тивĕç мар,

Йывăр шухăш ан пултăр, – пусар.

 

Макăрмашкăн маншăн – эп вилмен,

Маншăн пурнăç сĕткенĕ типмен...

Эп хавас ирĕк халăх çĕрне

Сыхламашкăн мĕн пур чĕрепе!

 

Ман юлташ халĕ урăх – пăшал;

Сар хĕртен те вăл маншăн паха.

Эп ăна сан пекех ачашлап,

Хамăн çирĕп аллăмра хыт тытап.

 

Эп хавас. Маннă эп макăрма.

Маншăн илемлĕ, чипер касăрма*.

Эп хавас хастар шухăшпа,

Вĕт мĕн пур çут тĕнче ман умра.

 

Нумай мар – ик çул çеç, ик çĕрте

Курнăçмасăр пурнăпăр пĕр-пĕрне.

Вăхăт шухă, иртĕ хăвăртах –

Сисеймĕн те, таврăнăп каллах.

 

Эс сисетни, савни, çут тĕнчен

Урăх сăн вĕлкĕшет питĕнче.

Эс сисетни – пурнăç çĕнĕ шăлт,

Çĕн тумтир тăхăннă çĕрĕ йăлт.

 

Кунран-кун улшăнать самана,

Илемленĕ кун-çул яланах,

Йăлтăртатĕ çап-çутă ял хушши,

Йăлтăртатĕ электрицă çути.

 

Малалла

Улăп хыççăн килнĕ этем вĕтĕ...


Улăп хыççăн килнĕ этем вĕтĕ,

чĕрчунсен тĕнчи те çавнашкал:

кĕсрене ашак хăварĕ пĕтĕ,

кашкăр-йытăран хунать шакал…

 

Мăн Аçа, упраннă-ши вăрру? –

Çĕр-Ама çие юлса пĕр кантăр,

çăва çумĕн хăмăшлăх хумхантăр,

çавра çилĕн çиттĕр çĕн ăру.

 

Хăмăшлăхран тухĕ пин-пин кĕвĕ,

пирнешкелĕ пырĕ итлеме…

Улăпсен çи-пуçĕ ылтăн-кĕмĕл.

Мула мар саваççĕ, – ИЛЕМЕ!

 

24.10.2007.

Кĕтӳ пухăвĕ


Пуху пуçтарăннă. Халăхсем пĕр-пĕринпе сăмахлакаласа тăраççĕ. Старости, сĕтел хушшинче лараканскер, ури çине тăчĕ те: «Ан шавлăр-ха, чарăнăр. Кĕтӳçĕсем паян тытар-и?» - тет. «Тытас, тытас», - теççĕ сĕтел умĕнче тăракансем. «Тепĕр пухура тытар-и, мĕн-и?» - тет старости.

- Килнĕ-килнех, ĕçе туса пĕтермесĕр хаварас мар, пăрахас мар!

- Ну, кам кĕтӳçе кĕрет. Пĕлтĕрхисем кĕретĕр-и? - теççĕ.

- Юрать, калаçса пăхас ак, мĕн калĕç, - теççĕ пĕлтĕрхи кĕтӳçĕсем.

- Хакĕ мĕнле пулĕ, - тесе ыйтать старости. Ку кĕтӳçĕсем пилĕк уйăх хушшинче пĕр çулталăк тарçăра тăрас укçана илеççĕ. Анчах çул ӳстерме хунă йăлипе вĕсем кашни выльăх пуçне вунă пус хушса ыйтаççĕ.

- Кашни çул хакне хăпартаççĕ. Хăçан вăл пирĕн ӳстерес йăла пĕтĕ? - теççĕ халăхсем.

Хыçаларах тăраканнисем темĕн мăкăртатса тăраççĕ. Ял куштанĕсем сĕтел патĕнчех тăнласа лараççĕ. Кăшт шавлакаласан, вĕсенчен пĕри калать:

- Юрать, эпир хакне ӳстерĕпĕр. Эсир эрех нумай ĕçтерĕр-и? - тет.

Пухӳ пĕтемпе тăпах чарăнчĕ.

- Кашни пуçшăн вунă пус ӳстерсен, эпир пĕлтĕрхинчен икĕ витре ытла парăпăр, теççĕ кĕтӳçисем.

Малалла

Кĕркуннене кĕтĕмĕр пулас...


Кĕркуннене

кĕтĕмĕр пулас,

кĕрекине

пурсăмăр хавас,

кĕр çитнишĕн

пĕртте кулянмарăм.

 

Çуркунне çитни çӳçентерет,

вăрăм çĕрсенче тĕллентерет, –

çур акилĕх

вăрлăх туянмарăм.

 

Кĕркуннийĕ

килĕ-ха татах,

хам та пулăп

пулĕ-ха тутах,

тус-тăванпа эпĕ

пуян мар-им!

 

4.09.2007. Элĕк.

Телейсĕр кăвакал


Кăларса янă хуçа кăвакалне,

Кайнă вăл кĕрсе

Вăрăм курăк хушшине,

Тунă вăл унта йăвине,

Тунă вăл унта çăмартине.

Çăмартине тупнă тарçисем,

Кăтартман çăмартине хуçана:

Хуçи, çăмартине курман та,

Кăвакалне те шыраман.

Кайса кĕнĕ кăвакал

Вăрăм курăк хушшине,

Тухаймас лутра кăвакал

Вăрăм курăк хушшинчен.

Шухăшлать лутра кăвакал

Тырă пуссине тухмашкăн:

Тырă пуссинче çын нумай,

Çынсем унта тырă выраç,

Пире унта ярас çук,

Ярсан та пире тырă парас çук.

Кăçта каяс лутра кăвакал?

Улăхра та юрĕччĕ те,

Унта курăк пит вăрăм,

Манăн ура пит кĕске,

Эпĕ унта çӳрес çук,

Мана унта ярас çук.

Мĕн тăвас лутра кăвакал?

Чĕппĕмсем пит нумай:

Урисем пит кĕске,

Курăка таптаса пымасăр,

Курăк çинчен тухайрас çук;

Çунатпа хупса лартмасăр,

Çуначĕсем çитĕнес çук.

Пĕлетĕп ăçта лайăхне:

Кӳлте пулă пит нумай,

Кӳ(л)е çитсе кĕресси,

Кӳлĕ çитсе кĕрсессĕн,

Пулли те нумайччĕ,

Малалла

Мархваран юлмастпăр


Мархва карчăк йăранĕ çине пĕр мăкăнь вăрри таçтан килсе ӳкнĕ. Вăл шăтнă, ӳснĕ, чечеке ларнă. Йăранне ик-виçĕ хут та çумларĕ — тĕкĕнмерĕ ăна Мархва карчăк. «Илемлĕ. Лартăр», — терĕ.

Пралукпа иртсе пынă чухне мăкăне Иван Симунчă участковăй асăрхарĕ. «Наркотик. Немедленно уничтожить!» — çырса хучĕ вăл блокночĕ çине.

Ирхине урам енчи кантăк умĕнче мăнукĕ валли çăм чăлха çыхса ларакан Маюк кинемей хăйсен умĕнчен участковăй машини иртсе кайнине курса юлчĕ. Урайĕнче, ура вĕçĕнче, тĕлĕрсе ларакан кушак аçинчен такăнса кайсах кантăкран пырса уртăнчĕ. «Мархва патне кĕчĕ. Тем пулман пулĕ те. Калаканччĕ-çке», — хăй тĕллĕн калаçса илчĕ вăл.

Пукан çине уртса янă тутăрне пуç тавра туртса çыхрĕ. «Турра шанса туясăр çула ан тух», — тенешкел туя тытрĕ. «Тур çырлахтăрах!» — тесе пӳртрен тухса утрĕ. Пичĕ çине юхса аннă кăвак çӳçне пуçтара-пуçтара Мархва карчăкăн мунчи кĕтессине пырса тăчĕ.

Кунтан, карта хушăкĕнчен йăлтах курăнать. Иван Çимунчă участковăй пăлтăр пусми çинче çырса ларать. Ун умĕнче Мархва карчăк тăрать. Аллисемпе хăлаçланса участковăй темскер ăнлантарать.

Хăлхине тутăр айĕнчен кăларсах итлерĕ пулин те, Мархва карчăк сăмахĕсене Маюк кинемей лайăххăн илтсе юлаймарĕ. Участковăй: «Алă пус!» — тенине пит тĕрĕс илтрĕ. «Ахальтен алă пустармасть. Мархвана илсех каять ĕнтĕ», — шухăшларĕ вăл. Унталла-кунталла пăхрĕ. Чалăшла пурăнакан Уртем мучи патне чупнă пек кĕрсе кайрĕ.

Малалла

■ Страницăсем: 1... 718 719 720 721 722 723 724 725 726 ... 794