Иосиф Александрович Дмитриевпа эпир пӗр-пӗрне пуҫран шӑлса, пӗр-пӗрне юрас тесе, алай-алай тесе калаҫман. Унпа хутшӑннӑ чух эп, М.М. Бахтин калашле, достоевскилле ҫавра ҫил кӑларма юрататтӑм, ҫуралтӑр-ха чӑн сӑмах тесе. Юлашки вун ҫулхи калаҫусене вӑл темле салхуллӑ (халь ӑнланатӑп — ыратулла, трагедилле салхуллӑ) шухӑш-кӑмӑлпа вӗҫлетчӗ: «Яваплӑх ӑҫта, яваплӑх…». Аслӑ юлташӑн («Сан хыҫҫӑн йӗм пӗҫҫи тавӑрса чупаймастӑп ӗнтӗ эп», — тетчӗ вӑл.) сӑмахӗсем маншӑн халь халал пек янӑраҫҫӗ… Чӑвашлӑх пирӗн пурнӑҫран хӑрушла кайса пынине чылай чухне яваплӑх ҫуккипе ӑнлантарма пулать.
В мире много вариантов празднования Нового года. Один из многих праздников- чувашский Сурхури. У древних народов природные явления имели огромное значение в жизни. Самыми важными были Луна, Солнце и звезды. После летнего солнцестояния световой день уменьшается, а с начала осени уже существенно сокращается сила Солнца и ночи становятся все длиннее, то есть тьма все увеличивается и медленно достигает своей вершины в конце декабря когда происходит зимнее солнцестояние. В тюркских языках "хора, «кара» - "темно" и таким образом можно полагать, что сегодняшнее значение в слове сурхури,"хури" скорее всего означает "темноту",а "сор" означают вершину тьмы или переворот тьмы .
Тавтапуҫах хурӑнташа,
Хуран панчи тус-юлташа
Ҫӗн Ҫул саламӗ янӑшӑн,
Ытар сӑмах каланӑшӑн.
Ун пек чухне урмасть чӑваш,
Куҫҫульпеле кулать йӑваш.
Кураймансем кулсассӑн та
Чун кӳтнӗрен юрлать чунташ.
Хуламӑрта хура палӑк.
Атте тесе эп кайрӑм та
Хаяр Йӑван пулчӗ тӑчӗ,
Чун хурланчӗ, макӑртӑм та…
Шупашкарта шурӑ палӑк.
Анне тесе эп кайрӑм та
Майра патша пулчӗ тӑчӗ,
Чун хурланчӗ, макӑртӑм та…
Тӗп хулара тӗссӗр палӑк.
(К 70-летию Михаила Воробьева)
В историю чувашского нонконформизма Михаил Воробьев вписал яркие страницы. Перестройка в СССР, принесшая в нашу жизнь свободу слова, давшая толчок к развитию инициативы, творческой мысли, позволила ему проявить свой бунтарский дух, который, скорее всего, восходит к воспетому Геннадий Никандровичем Волковым красночетайскому духу (родители Воробьева из деревни Тралькасы Красночетайского района).
Михаил Николаевич попал в поле моего зрения в 1989 году.
Читатель нашего сайта, бывший член университетского литературного объединения «Ҫилҫунат» (Ветрокрылый) Николай Алексеев, сам уже пенсионер и сельский старейшина, посетил накануне юбилея своего учителя, председателя Центрального совета чувашских старейшин Виталия Станьяла. Свою беседу с ним оформил в виде диалога о времени и о себе — о радостях и горестях, об удаче и трудностях, о славе и забвении, которые встречаются в жизни каждого из нас.
— Виталий Петрович, вы стоите на пороге восьмидесятилетия.
17 ӗмӗрте-20-мӗш ӗмӗр пуҫламӑшӗнче Пушкӑртстанра пурӑннӑ типтерсен (тептярьсен) сословийӗ чӑваш халӑх историйӗнче пысӑк пӗлтерӗшлӗ вырӑн йышӑнать пулсан та, ҫак анлӑ сарӑлнӑ халӑх сословийӗ ҫинчен чӑваш историкӗсем ҫырни ҫукпа пӗрех. Пӗтӗмӗшле илсен, типтерсем ҫинчен тутар-пушкӑрт историкӗсем (А.З.Асфандияров, Р.К.Рахимов, Р.Г.Кузеев, Д.М.Исхаков тата ыттисем), тата вӗсем ҫырнипе усӑ курса, ытти ӑсчахсем ҫыраҫҫӗ. Ҫакна шута илсе, типтерсен историйӗ ҫине чӑвашла куҫпа пӑхса, эпӗ ҫак тишкӗрӳллӗ статьяна ҫырас терӗм.
Из архива краеведа
Следопытские пути университетского литературного объединения «Сильзюнат» лежали по всем весям чувашского мира от Болгарии до Камчатки. В Чувашии и в диаспоре нет ни одного района, где бы сильзюнатцы не проводили литературные поиски и свои находки не использовали в докладах на семинарах и конференциях, курсовых и дипломных работах.
У меня в архиве сохранилось несколько материалов с того времени. Один из них – портрет 1937 года чувашского писателя Спиридона Шыпчыка, уроженца села Янгорчино Вурнарского района Чувашии, родившегося 28 декабря 1897 года.
Заметки секретаря с заседания общественного объединения
В Национальной библиотеке республики в Чебоксарах под председательством Виталия Станьяла состоялось заседание Центрального совета чувашских старейшин (ЦСЧС).
Несмотря на протесты чувашского населения у села Слакбаш (чув. Слакпусь) и других соседних деревень Белебеевского района Башкортостана начинается строительство крупного свинокомплекса.
Виҫҫӗ-тӑваттӑри ывӑлӗпе вырӑсла калаҫса тӑракан чӑваш хӗрарӑмӗнчен, ма вӑл ачипе чӑвашла калаҫманни ҫинчен ыйтрӑм та вӑл мана ҫапла хуравларӗ:
— Ывӑл манпа вырӑсла калаҫнӑран, эпӗ унпа темшӗн элле чӑвашла калаҫаймастӑп ҫав: чӗлхе ҫаврӑнмасть. Именетӗп-ши вырӑсла калаҫакан хамӑн ачапах чӑвашла калаҫма, е урӑх сӑлтавӗ ҫакӑн, анчах ҫакна ниепле те ӑнлантараймастӑп. Шалти тормоз чарать, пӗр сӑмахпа.
Тепрехинче ҫамрӑкранпах пӗрне-пӗри пӗлекен юлташ, калаҫӑва чӗлхе проблемисем ҫинчен хускатсан, хӑйӗн сӑмахӗсене пӗртен-пӗр тӗрӗс чӑнлӑх вырӑнне хурса, татӑклӑн тата уҫҫӑн ҫапла каласа хучӗ:
— Эпир — чӑвашсем, пирӗн хушша пӗр-пӗр вырӑс е урӑх халӑх ҫынни пырса кӗрсенех, пурте ҫав самантрах вырӑсла калаҫма пуҫламалла.
Куҫа курӑнакан историлле вӑрах мар перспективӑра тӗнчери тата пирӗн ҫӗршыври чӗлхесем епле енне улшӑнассине мӗнле куратпӑр-ха? Епле пӑтӑрмахсем кӗтеҫҫӗ хальхи халӑхсен чӗлхисене?
Раҫҫее илсен, шкулсенче ачасене ППЭ-пе экзамен тыттарсах акӑлчан чӗлхине вӗрентме пуҫланине пурте пӗлетпӗр ӗнтӗ. Ҫакна пула кӑшт вӑхӑтран, пӗр вунӑ-вунпилӗк ҫултан Раҫҫейри кашни шкул пӗтерекен ача акӑлчанла калаҫма пӗле пуҫласси каламасӑрах паллӑ. Пирӗн тӑван чӗлхене тиркекен чылай чӑвашсем паян хӑйсен ачисене вырӑс чӗлхине ҫеҫ вӗрентме тӑрӑшнӑ пекех, паянхи нумай вырӑс та ачисене пурнӑҫра акӑлчанла калаҫма вӗрентме тӑрӑшнине куратпӑр.
Шупашкарта ҫывӑх вӑхӑтра (29.09.2024 03:00) тӗтреллӗ ҫанталӑк, атмосфера пусӑмӗ 757 - 759 мм, 16 - 18 градус ӑшӑ пулӗ, ҫил 5-7 м/ҫ хӑвӑртлӑхпа кӑнтӑр енчен вӗрӗ.
| Иван Мучи, чӑваш ҫыравҫи ҫуралнӑ. | ||
| Виноградов Нестор Петрович, Чӑваш АССРӗн тава тивӗҫлӗ артисчӗ вилнӗ. | ||
Пулӑм хуш... |