Иртнӗ ҫул республикӑн тӗп хулинче 48 лифта юсаса ҫӗнетнӗ. Ун валли 46,7 миллион тенкӗ уйӑрнӑ. Ҫав шутран 35 миллионне хула хыснинчен, ытти 11-шне ҫурт-йӗр харпӑрлӑхҫисем хӑйсем уйӑрнӑ.

Асӑннӑ кӗмӗле перекетлесе усӑ курнине пула тупра тӑрса юлнӑ. Юлнӑ 10 миллион тенкӗ ытла укҫана халӗ нумай хваттерлӗ 5 ҫуртри 9 лифта юсама яма палӑртнӑ. Кунсӑр пуҫне тата уйрӑм ҫынсенчен пухакан укҫа тӳпине те пысӑклатма май килнӗ. Ҫынсем тӳпе хывнипе ҫав тупра унчченхи 10 процентран чӗрӗк пая ҫитнӗ.

«Тата кам юсатӑр ӗнтӗ?» — тесе, тен, тӗлӗнӗҫ уйрӑм ҫуртсенче пурӑнакансем. Анчах кунта сӑмахӑмӑр нумай хваттерлисем пирки пырать. Малашне ҫавсенче пурӑнакан харпӑрлӑхҫӑсене ҫурта тӗпрен юсама тӳлеме уйрӑм статьяпа тӳлеттерме тытӑнӗҫ. Чӑвашра кӑна мар, Раҫҫейӗпех тени лӑплантарас ҫук та, анчах пирӗн патра ҫӗршывӑн Регионсен аталанӑвӗн министерстви ӳстерме сӗннӗ тарифран чи пӗчӗк хисепе суйласа илнине палӑртмалла. Тӑваткал метршӑн Раҫҫейӗн регионӗсенче 5 тенкӗрен пуҫласа 12 тенкӗ таран тӳлеттерме ирӗк панӑ иккен. Пирӗн патра вара 5 тенкӗ те 20 пуспа ҫырлахас тенӗ.

Халӑхран пухнӑ «кӗмӗле» ятарлӑ счет е регионта уҫакан оператор счечё ҫинче пухса пырӗҫ те кайран тупрана шӑкӑрт кӑларса хурӗҫ. Юсамалли ҫуртсен республикӑри программине ишӗлекен ҫурстемсӗр пуҫне пурне те кӗртмелле. Хӑш ҫурта маларах юсассине нумай хваттерлӗ ҫуртсенче пурӑнакансен пухӑвӗсем татса памалла иккен.

Ҫӗнелнӗ пысӑк зал

Чылай вӑхӑт юсавра пулнӑ хыҫҫӑн Чӑваш патшалӑх пукане театрӗ пысӑк зала уҫма хатӗрленет. Кун пирки республикӑн Культура министерстви пӗлтерет.

Театра юсама 2012 ҫулта 8 миллион тенкӗ уйӑрса панӑ. Ҫав укҫана ӑшӑтмалли тытӑма, канализаци, шыв пӑрӑхӗсене, ҫивиттие ылмаштарма янӑ. Кӑҫал та юсав ӗҫӗсем малалла пынӑ май пысӑк зала юсаса пӗтернӗ. Ҫак тӗллевпе хыснаран 10 миллион тенкӗ уйӑрнӑ. «Кӗмӗл» курав залне те пысӑклатма май панӑ.

Ҫапах та театра пӗтӗмӗшле ҫӗнетсе пӗтермен-ха — ӑна ҫитес ҫул та юсӗҫ. Ҫак тӗллевпе Чӑваш Ен хыснинче 2014 ҫул валли тепӗр 10 миллион тенкӗ пӑхса хӑварнӑ. Апла пулин те вӑл тупра та ҫитмест. Мӗнпур ӗҫе тӗплӗн пурнӑҫлама 32 миллион тенкӗ кирлӗ иккен.

Элӗк районӗнчи Тури Хурасан ялӗнче пурӑнакан Надежда Афанасьева ялти клуба хӑй туприпе юсанӑ. Ун валли кинемейӗн ӗнепе пӑру та сутма, банкран кивҫен укҫа та илме тивнӗ. Юрать-ха, ачисем ватта ӑнланнӑ — чарман. Ӗҫне пуҫӑнсан ял ҫыннисем те пулӑшнӑ.

Хӑй вӑхӑтӗнче ҫав ҫурт кинемейӗн аслашшӗпе асламӑшӗн пӳрчӗ пулнӑ. Унтах унӑн ашшӗ ҫуралнӑ. Аслашшӗне репрессиленӗ хыҫҫӑн ҫурт вырӑнти колхоза панӑ та клуба ҫавӑрнӑ. Ҫав ҫулсенче клубра концертсем те лартнӑ, ҫӗнӗ мӑшӑрсене те ҫырӑнтарнӑ. Самани улшӑнса кайнӑ хыҫҫӑн ҫурт никама та кирлӗ мар тӑрса юлнӑ. Унтанпа 14 ҫул иртнӗ. Ҫав вӑхӑтра сӗтӗрмеллине сӗтӗрсе-ҫаратса пӗтернӗ. Йӑх-несӗлсен ҫурчӗ ҫапла япӑхса-юхӑнни Надежда Афанасьева чунне хытах хурлантарнӑ. Ҫавӑнпах вӑл ӑна юсас ӗҫе кӳлӗннӗ. Паян унта ял ҫыннисем пӗрле пухӑнса лараҫҫӗ.

Халӗ кинемее юсаса ҫӗнетнӗ ҫурт никам балансӗ ҫинче те марри кӑна пӑшӑрхантарать. Ял халӑхӗ пухӑннӑ каҫсенче ҫутта вӑл хӑй килӗнчен парса тӑрать.

Калӑн, пӗве юсанӑ. Анчах Муркаш районӗнчи Купӑрля пӗви ахальскер мар. Ӑна чӑвашсен пӗрремӗш профессорӗн Николай Никольскин ашшӗ тунӑ пулнӑ.

Вӑхӑт иртнӗҫемӗн пӗве япӑхма тытӑнинчен тӗлӗнме кирлӗ мар-тӑр. Тепӗр тесен, эпир шухӑшланӑ тӑрӑх, ӑна юсамасӑрах пурӑнман пулӗ. Ахальлӗн ҫавӑн чухлӗ ҫул хушшинче вӑл тахҫанах япӑхса юрӑхсӑра тухса каймалла. Халӗ вара пӗверен ытла пӗве пуҫӗ патӗнчен иртекен асфальт ҫул шывпа йӗпенсе тӑма тытӑннӑ. Пӗвене юсамасан ҫул та япӑхса кайма пултарнӑ.

Вырӑнти ял тӑрӑхӗ халӑха пулӑшма ыйтнӑ. Лешсем хирӗҫлемен. Ара, пӗве выльӑх-чӗрлӗхе тата йӑрана шӑварма та, пушар тавраш (усалли ан пултӑр та) тухсан шыв илме те кирлӗ-ҫке. Ильич ячӗллӗ ял хуҫалӑх кооперативӗ техника уйӑрса панӑ. Ял ҫыннисенчен Л.В. Прокопьев, В.В. Ипатьев, М.М. Васильев, А.Н. Никифоров уйрӑмах тӑрӑшса ӗҫленӗ-мӗн.

Сӑнсем (9)

Ишӗлекен, нумай хваттерлӗ ҫуртсенче пурӑнакансене ҫӗнӗ ҫуртсене май килнӗ таран куҫарса пыраҫҫӗ-ха. Ҫапах та ку ыйту вӗҫне тухса пӗтейменнине ун йышшисенче пурӑнакансем пӗлеҫҫӗ ӗнтӗ.

Ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ хуҫалӑха реформӑлассипе ӗҫлекен фонд нумаях пулмасть ишӗлекен хӑш ҫурта хӑҫантарах юсамалли плана ҫирӗплетнӗ. Миҫе ҫынна ҫӗнӗ ҫурта куҫарассине те кӑтартнӑ. Ку списокра ишӗлекеннисен шутне пӗлтӗрхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗччен кӗртнисене шута илнӗ. Списокпа тӗплӗнрех паллашас тесен http://gov.cap.ru/info.aspx?id=2660381 каҫӑпа каймалла.

Вӑрнар районӗнчи Вӑрманкассинчи Вӑтам Ҫавал юханшывӗ ҫинче плотинӑна тӗплӗн юсама тытӑннӑ. Калӑпӑшлӑ ҫак ӗҫ валли пурӗ 9,1 миллион тенкӗ укҫа уйӑрнӑ. Ку виҫерен пысӑк пайӗ, 8 миллионӗ, федераци хыснинчен килнӗ. 700 пинне республика хыснинчен уйӑрса хӑварнӑ, 290-шне — вырӑнти бюджетран.

Вырӑнтисем пӗлтернӗ тӑрӑх, плотинӑна юсама тахҫанах вӑхӑт ҫитнӗ. иртнӗ ӗмӗрӗн 70-мӗш ҫулӗсенче туса лартнӑскер ишӗлме пуҫланӑ.

Юсав епле пынипе паллашма ӗнер унта ҫутҫанталӑк ресурсӗсемпе экологи министрӗн ҫумӗ Евгений Юшин тата вырӑнти тӳре-шара пырса ҫитнӗ. Вӑрманкасси ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Владимир Павлов плотинӑна юсанӑшӑн ҫынсем савӑннине палӑртнӑ.

Шупашкарта ниҫта ҫук стадион туса лартма ӗмӗтленеҫҫӗ. Ниҫта тесе, тен, ӳстеререх те каларӑмӑр пуль-ха, анчах ыттисенчен расна тума ӗмӗтленни пирки республикӑмӑрӑн тӗп хула администрацийӗн пуҫлӑхӗ Алексей Ладыков каланӑ. Кунта сӑмах Шупашкарти «Атӑл» стадиона юсаса ҫӗнетесси пирки пырать. Хӑй вӑхӑтӗнче вӑл Чапаев ячӗллӗ производство пӗрлешӗвӗн балансӗ ҫинче пулнӑ, кайран ӑна завод тытса тӑрас темен курӑнать — хула администрацийӗн пурлӑхӗн шутне кӗртнӗ. Нумаях пулмасть вара ӑна епле тӑвассине палӑртма аукционах ирттернӗ.

Хулан тӗп архитекторӗ Александр Шевлягин унчченхи «Атӑл» вырӑнӗнче спорт ҫурчӗсемпе стадионтан тӑракан комплекс ҫӗкленсе лармалла. Унта бассейн, хальхи вӑхӑтри тренажер пӳлӗмӗсем, хоккей лаптӑкӗ тата ытти пулмалла.

Канаш район администрацийӗн сайтӗнче вырнаҫтарнӑ кӗске информаци тӑрӑх унта халӗ ачасем вӗреннипе вӗренменнине ӑнланса илме йывӑр. Ӳкерчӗксем тӑрӑх пӑхсан, вӑл хупӑннӑ шкул мар-ши тесе те шухӑшлас килет. Е, тен, ҫук та пуль — икӗ хутлӑ пысӑк ҫурт ӗҫлекенскерех-тӗр. Вӗренекенӗсем сахал пирки аххӑртнех шӑпӑрлансем валли вырӑн туса парасшӑн пулӗ… Юрӗ, апла-и, капла-и, пуҫа ытлашши ватар мар…

Паян унта юсав ӗҫне пуҫарса янӑ. Шкула ҫӗнетсе 92 вырӑнлӑх ача пахчи уҫмалла тӑвасшӑн. Ҫак ӗҫ валли 45 миллион тенкӗ укҫа кирлӗ пулать.

Сӑнсем (10)

Комсомольски районӗнчи Кӗҫӗн Каҫал ялӗнче пурӑнакансем ялӗпех ҫул юсама тухнӑ иккен. Ӗҫне вара Комсомольски ял тӑрӑхӗн депутачӗ Геннадий Георгиев пуҫарнӑ.

Ара, ҫул пурне те кирлӗ-ҫке: машинӑллисене те, ҫуран ҫӳрекенӗн те пылчӑк ҫӑрса утас килмест. Малти урапа куссан хыҫалти ҫӑмӑл тенешкел, пуҫараканӗ пулсан ыттисем те кӑмӑлпах ӗҫе тытӑннӑ. Малтан тӑпрана якатса хытарнӑ, кайран вара вак чул сарма тытӑннӑ. Строительство материалӗпе вырӑнти Комсосольски ял тӑрӑхӗ тивӗҫтернӗ.