Етӗрне районӗнчи Тепте ял старости Игорь Овчинников кӳршӗри Вӑтам Ирҫери «Вӑрман юмахӗ» ача-пӑча пахчине ан хупчӑр тесе Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев патнех ҫитнӗ.
Староcта Михаил Васильевича пӗлтернӗ тӑрӑх, асӑннӑ учреждение 30-а яхӑн ача ҫӳрет. Ача-пӑча пахчине хупсан шӑпӑрлансене ӑҫта ямалла тесе пӑшӑрханаҫҫӗ иккен ашшӗ-амӑшӗ. Тӗрӗссипе, вӗсем кӑна мар-тӑр-ха. Унта ӗҫлекенсен те сехри хӑпнӑ пуль. Ара, ялта ӗҫ вырӑнӗсӗр юл-ха...
Пӗчӗккисен учрежденийӗ санитари правилисен нормисене тивӗҫтерсе тӑманнине кура юсама хупмалла-мӗн. Шикленсе ӳкнӗ староста тата ял ҫыннисен шучӗпе ӑна юсама мар, пуҫӗпех хупса лартӗҫ.
Чӑваш Ен Элтеперӗ Тептере тата Вӑтам Ирҫере пурӑнакансене лӑпланма хушнӑ. Етӗрне район администрацийӗ ача-пӑча пахчине юсама 1,2 миллион тенкӗ уйӑрма пӑхнӑ иккен. Ҫав укҫана тӗплӗ юсав ирттерме уйӑрӗҫ. Мӗнпур ӗҫе ҫуллахи каникул вӑхӑтӗнче пурнӑҫламалла. Ҫӗнӗ вӗренӳ ҫулӗ тӗлне ӑна уҫма хатӗрлесе ҫитермелле.
Республикӑра урапа (машин) ҫулӗсене юсасси малалла пырать. Ҫанталӑк ӑшӑтиччен вӗсене сивӗ асфальт сарса сапланӑ. 7 пин тӑваткал метр ытла лаптӑка ҫӗнетме 699 тонна ытла ҫавӑн йышши асфальт тухса кайнӑ иккен.
«Чӑвашавтодор» тата «Автодорсервис» обществӑсем регион, муниципалитетсем тата вырӑнти пӗлтерӗшлӗ ҫулсене Улатӑр, Элӗк, Патӑрьел, Вӑрнар, Канаш, Комсомольски, Красноармейски, Муркаш, Ҫӗрпӳ, Шупашкар, Шӑмӑршӑ, Етӗрне районӗсенче 587 тӑваткал метр юсанӑ.
Маларах асӑннӑ организацисемсӗр пуҫне хуласенче «Строй ТЕК», «Ликта», «Стройсервис» тулли мар яваплӑ обществӑсем юсав ӗҫӗпе аппаланаҫҫӗ.
Шупашкарти Иван Яковлев проспектӗнче ҫул сарнине иртен-ҫӳрен асӑрханах ӗнтӗ. Туса пӗтерсен автомоболистсене лайӑх пулать-ха. Хальлӗхе вара ҫуран ҫӳресен пылчӑкра ҫӑрӑлма тивет.
Ҫула сарас ыйтупа ӗнер хула администрацийӗн пуҫлӑхӗн ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ хуҫалӑх енӗпе ӗҫлекен ҫумӗ Герман Александров тӗрӗслев ирттернӗ. Ҫул юсакан «Чӑвашавтодор» предприятин яваплӑ ӗҫченӗсене вӑл электромеханика колледжӗнче вӗренекенсенчен ҫӑхав ҫитни пирки пӗлтернӗ. Ҫамрӑксем хӑмаран ҫапса тунӑ кӗпер евӗр каҫӑпа алтса хунӑ шӑтӑк урлӑ ҫӳреме тивнишӗн пӑшӑрханаҫҫӗ-мӗн. Каҫӑ шанчӑклипе шанчӑксӑррине хула тӳри хӑй тӗрӗсленӗ. Коллеждра вӗренекенсем ахальтен пӑшӑрханманнипе килӗшнине палӑртнӑ. Ҫӗрле ун пек ҫӳреме пушшех хӑрушӑ иккен. Автоҫула тӑвакансем кӑлтӑка ҫийӗнчех пӗтерме шантарнӑ.
Шупашкар администрацийӗн пуҫлӑхӗн ҫумӗ юсав ӗҫне графикран юлса пурнӑҫлани пирки те аса илтернӗ. Юсавҫӑсем инженери сечӗсене куҫарма тивнипе тӑсӑлса кайнипе сӑлтавлама пӑхнӑ-ха. Тӳре вара ӗҫе виҫӗ сменӑпа йӗркелесе хӑваласа ҫитме хушнӑ.
Иван Яковлев тата Мир проспекчӗсене ҫыхӑнтаракан ҫул ҫаврине ҫитес уйӑхра тума пуҫламалла.
Шупашкарта Иван Яковлев проспектне реконструкцилес ӗҫ хӗрӳ пырать. Халӗ унта чи йывӑр ӗҫ — пӑрӑхсемпе ҫыхӑну хатӗрӗсене куҫарасси — вӗҫленет.
Ҫула 6,5 метр таран сарлакалатма палӑртнӑ. Ҫавна май строительсен пӑрӑхсене, кабельсене куҫарма тивнӗ. Республика ертӳлӗхӗ магистрале унччен палӑртнинчен маларах туса пӗтерме йышӑннӑ. Унччен строительсем ӗҫе юпа уйӑхӗччен вӗҫлеме палӑртнӑччӗ те тӳре-шара ҫула Республика кунӗ тӗлне сарлакалатма ыйтнӑ. Ҫавӑнпа строительсен сывлӑш ҫавӑрма та вӑхӑт ҫук: виҫӗ сменӑпа ӗҫлеҫҫӗ. Коммуникацисене куҫарасси нумай юлман. Халӗ Мир проспекчӗ енчи ӑшӑ тата газ пӑрахӗсене вырнаҫтараҫҫӗ. Чылай коммуникаци юрӑхсӑра тухнӑ май вӗсене ҫӗннисемпе ылмаштарма тивнӗ.
Чи ҫивӗч ыйту: коммуникацисене куҫармашкӑн уйӑрнӑ укҫа ҫитменни. Ку проект йӑнӑшӗ мар. Юлашки вӑхӑтра хаксем ӳсеҫҫӗ-ҫке. Ку ыйтӑва хула тата республика ертӳлӗхӗпе сӳтсе явӗҫ.
Халӗ Пичет ҫурчӗ тата Суту-илӳпе курав центрӗ ҫывахӗнче хӗрӳ ӗҫ пырать. Яковлев тата Мир проспекчӗсем хӗресленнӗ вырӑнта ункӑ пулӗ. Строительсене ӗҫлеме йывӑр: кунта ҫула пӳлмен, мӗншӗн тесен тавран каймалли ҫук.
Кӑҫал хӗл ӑшӑ тӑнипе тата ҫӗрлехи тата кӑнтӑрлахи сывлӑш температури хӑвӑрт ылмашса тӑнипе ҫулсем ытти ҫулхинчен маларах ванма пуҫлани пирки эпир маларах ҫырнӑччӗ-ха. Ҫул-йӗрҫӗсем ҫанталӑк яри ӑшӑтасса кӗтмен — юсама тытӑннӑ. Ҫакӑн валли сивӗ асфальтпа усӑ кураҫҫӗ иккен. Ҫапла, ун пекки те пур.
Вӑрнар, Йӗпреҫ, Сӗнтӗрвӑрри, Пӑрачкав тата Ҫӗмӗрле районӗсенче юсанӑ та ӗнтӗ. Шӑтӑк-путӑка сапланӑ вырӑнсене виҫнӗ те пӗтӗмӗшле 119 тӑваткал метрпа танлашнине палӑртнӑ. Хӑйсем пӑхса тӑракан ҫул ҫинче юсава «Чӑвашавтодор», «Воддорстрой», «Автодорсервис», «Ликта» обществӑсем пурнӑҫланӑ. Юсава ятарлӑ ҫул-йӗр техникине явӑҫтарнӑ.
Республикӑн Строительство министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, Чӑваш Енре ҫул-йӗр ҫинчи шӑтӑк-путӑка юсама тытӑнӗҫ. Кунта сӑмах хӗл каҫипе япӑхланнисем пирки пырать. Вӑл ваннине республикӑн автоҫулсен управленийӗ каҫхи тата кӑнтӑрлахи сывлӑш температури вӑйлӑ ылмашса тӑнипе сӑлтавлать.
Ҫул-йӗр пахалӑхне вара асӑннӑ управлени вӑтам тесе хаклать иккен. Пӑрлакланса ларасран 1,5 пин ытла тонна ятарлӑ хатӗр сапаҫҫӗ иккен. Федераци пӗлтерӗшлӗ ҫул-йӗре тытса тӑма 51 ятарлӑ техника явӑҫтарнӑ, республика пӗлтерӗшлисем валли — 89.
Шупашкарти Иван Яколвев проспектӗнче юсав ӗҫӗсем пынине пӗлмен-асӑрхаман ҫын ҫукпа пӗрех-тӗр. Ҫӗнетме палӑртнӑ ҫул тӑршшӗ 2 километра яхӑн. Ҫул ултӑ ретлӗ пулӗ. Кунсӑр пуҫне унта ункӑсем тума та пӑхса хӑварнӑ. Ҫула юсаса ҫӗнетме 680 миллион тенке яхӑн тухса каять иккен.
Калӑпӑшлӑ ҫак ӗҫе пула ҫул сарӑлнине машинӑпа ҫӳрекенсем сисрӗҫех-тӗр. Ӑна хальлӗхе 9-мӗш Пилӗкҫуллӑх проспектӗчнен тытӑнса Хевеш урамне кӗмелли ҫул пӑрӑнчӑкӗ таран сарнӑ та. МТВ-центр патӗчне вара ҫуран ҫӳрекенсем валли ҫӗр айӗнчен каҫмалли вырӑн туса хӑварӗҫ. Ҫапла тунине пула светофорсен шутне чакарма май парать, апла тӑк машинӑсем «пӑкӑсенче» лармӗҫ.
Иртнӗ ҫул республикӑн тӗп хулинче 48 лифта юсаса ҫӗнетнӗ. Ун валли 46,7 миллион тенкӗ уйӑрнӑ. Ҫав шутран 35 миллионне хула хыснинчен, ытти 11-шне ҫурт-йӗр харпӑрлӑхҫисем хӑйсем уйӑрнӑ.
Асӑннӑ кӗмӗле перекетлесе усӑ курнине пула тупра тӑрса юлнӑ. Юлнӑ 10 миллион тенкӗ ытла укҫана халӗ нумай хваттерлӗ 5 ҫуртри 9 лифта юсама яма палӑртнӑ. Кунсӑр пуҫне тата уйрӑм ҫынсенчен пухакан укҫа тӳпине те пысӑклатма май килнӗ. Ҫынсем тӳпе хывнипе ҫав тупра унчченхи 10 процентран чӗрӗк пая ҫитнӗ.
«Тата кам юсатӑр ӗнтӗ?» — тесе, тен, тӗлӗнӗҫ уйрӑм ҫуртсенче пурӑнакансем. Анчах кунта сӑмахӑмӑр нумай хваттерлисем пирки пырать. Малашне ҫавсенче пурӑнакан харпӑрлӑхҫӑсене ҫурта тӗпрен юсама тӳлеме уйрӑм статьяпа тӳлеттерме тытӑнӗҫ. Чӑвашра кӑна мар, Раҫҫейӗпех тени лӑплантарас ҫук та, анчах пирӗн патра ҫӗршывӑн Регионсен аталанӑвӗн министерстви ӳстерме сӗннӗ тарифран чи пӗчӗк хисепе суйласа илнине палӑртмалла. Тӑваткал метршӑн Раҫҫейӗн регионӗсенче 5 тенкӗрен пуҫласа 12 тенкӗ таран тӳлеттерме ирӗк панӑ иккен. Пирӗн патра вара 5 тенкӗ те 20 пуспа ҫырлахас тенӗ.
Халӑхран пухнӑ «кӗмӗле» ятарлӑ счет е регионта уҫакан оператор счечё ҫинче пухса пырӗҫ те кайран тупрана шӑкӑрт кӑларса хурӗҫ. Юсамалли ҫуртсен республикӑри программине ишӗлекен ҫурстемсӗр пуҫне пурне те кӗртмелле. Хӑш ҫурта маларах юсассине нумай хваттерлӗ ҫуртсенче пурӑнакансен пухӑвӗсем татса памалла иккен.
Чылай вӑхӑт юсавра пулнӑ хыҫҫӑн Чӑваш патшалӑх пукане театрӗ пысӑк зала уҫма хатӗрленет. Кун пирки республикӑн Культура министерстви пӗлтерет.
Театра юсама 2012 ҫулта 8 миллион тенкӗ уйӑрса панӑ. Ҫав укҫана ӑшӑтмалли тытӑма, канализаци, шыв пӑрӑхӗсене, ҫивиттие ылмаштарма янӑ. Кӑҫал та юсав ӗҫӗсем малалла пынӑ май пысӑк зала юсаса пӗтернӗ. Ҫак тӗллевпе хыснаран 10 миллион тенкӗ уйӑрнӑ. «Кӗмӗл» курав залне те пысӑклатма май панӑ.
Ҫапах та театра пӗтӗмӗшле ҫӗнетсе пӗтермен-ха — ӑна ҫитес ҫул та юсӗҫ. Ҫак тӗллевпе Чӑваш Ен хыснинче 2014 ҫул валли тепӗр 10 миллион тенкӗ пӑхса хӑварнӑ. Апла пулин те вӑл тупра та ҫитмест. Мӗнпур ӗҫе тӗплӗн пурнӑҫлама 32 миллион тенкӗ кирлӗ иккен.
-7.7 °C