Этем тени хӑш-пӗр чухне ҫутҫанталӑкпа ытла та сӗмсӗррӗн усӑ курать — ҫӳпӗлет, терпейсӗрлӗх кӗртет.
Авӑнӑн 8-мӗшӗнче Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Кукашни шкулӗн ачисем «Таса ҫыран» акци ирттерсе вырӑнти пӗве ҫыранӗсене ҫӳп-ҫапран тасатрӗҫ. Пластик савӑт, хут таткисем, кӑвайт юлашкийӗсем — ку ӑпӑр-тапӑра, паллах, ют ҫынсем мар, канма е пулӑ тытма килекенсем хӑварнӑ. Вӗсем пуҫтарманнине шкул ачисем, 7-8 классенче вӗренекенсем пӗр ҫӗре пухрӗҫ. Уйрӑмах 7-мӗш класс ачисем хастар ӗҫлерӗҫ. Пӗтӗмӗшле 50 кило ытла пуҫтарӑнчӗ.
Шӑмӑршӑ районӗнчи Палтиел ҫумӗнчи вӑрманта, Хырла юханшывне пӳлсе мӑн плотина тунӑ. Унӑн лаптӑкӗ пысӑк — 420 гектар. Управра 15,7 миллион кубла метр шыв пуҫтарӑннӑ. Тӗп дамба тӑршшӗ икӗ ҫухрӑм. Строительсен «штабӗн» ертӳҫи Камиль Салихов тӗп инженер пӗлтернӗ тӑрӑх — федерацин Атӑлҫи округӗнче этем аллипе тунӑ ҫакнашкал объект (ӗҫмелли шыв пухмалли) хальлӗхе урӑх ҫук.
Республикӑри тата Раҫҫейри «Таса шыв» программӑпа килӗшӳллӗн ҫакӑнти шывпа республикӑн кӑнтӑр енче вырнаҫнӑ Шӑмӑршӑ, Патӑрьел районӗсенчи тата Каҫал енӗн пӗр пайӗнчи ялсене тивӗҫтерме тытӑнмалла — пурӗ 84 ял. Сӑлтавӗ паллӑ: халӗ пусӑсенчен тата артезиан шӑтӑкӗсенчен илекен шыв санитари нормисене пӗрре те тивӗҫтермест. Уйрӑммӑн илсен таврари ҫӑлсенче тимӗр тата бор виҫисем виҫӗ хут пысӑк. Акӑ мӗншӗн эпир вар-хырӑм чирӗсемпе нушаланатпӑр!
Управӑн никӗсне 2005 ҫулхи ҫу уйӑхӗнче хывма пикеннӗ. Виҫӗм ҫул вара ҫулталӑк вӗҫӗнче гидроузела патшалӑх комиссийӗ хута яма йышӑннӑ.
Ҫуллахи шӑрӑх кунсенче шыва кӗме кӑмӑллӑ. Лапсарсен ку енӗпе хальччен йывӑртарахччӗ: юнашар ниепле те кӳлӗ ҫук, чи ҫывӑх пӗве те — Ассакассинче. Кӑҫал пӗлтӗрхи пек типӗ ҫанталӑк тӑмасть пулин те — кӑнтарлахи температура пӗчӗк мар — 20 ытла.
Ҫакна асра тытса ӗнтӗ вырӑнти пуҫлӑхсем ялта пӗвесем тума шут тытнӑ та ӗнтӗ — пӗрре мар, иккӗ таранах. Нумай пулмасть Шоссепе Шупашкар урамӗсем хушшинче вырнаҫнӑ Киремет ҫырминче пӗрремӗшне пӗвеленӗ. Ҫапла май ялти ача-пӑчан, халӑхӑн халь Асса пӗвине (Ассакасси ялӗпе ҫуммӑн вырнаҫнӑскерне) каяс сӑлтавсем сахаланнӑ. Тепри унран кӑшт анатаран пулӗ.
Ялта пӗве пачах та ҫук теме май ҫук ӗнтӗ — пурри пур-ха, анчах тахҫанах тунӑскер типсе ларнӑ, ҫурхи вӑхӑтра ҫеҫ шывпа тулать. Ӑпӑр-тапӑр пайтах, юшкӑнлӑ — ку вырӑнта, паллах, шыва кӗме май ҫук.
| ҪӖР | 24 |
Анаткас Уҫырма ялӗнчи (Канаш районӗ) Уй урамӗнче (ул. Полевая) нумай пулмасть, ҫӗртмен 21-мӗшӗнче, пӗве юсарӗҫ. Ӗҫе вырӑнти ял тӑрӑхӗн администрацийӗ йӗркеленӗ — ҫӗр турттарма «Агат» ТМЯО-ран экскаваторпа самосвал ыйтса илнӗ. Пархатарлӑ ӗҫе Анаткас Уҫырма ялӗнче пурӑнакан Виталий Николаев та хутшӑннӑ — хӑйӗн тиев машинипе ҫӗр турттарнӑ.
Ку пӗве пысӑках мар пулин те, ҫурхи шыв ӑна татса каяс хӑрушлӑх пурччӗ. Халӗ вара, пӗве пуҫне ҫирӗплетнӗ хыҫҫӑн, вӑл сирӗпех тӑрасса шанӑҫ пур.
Тирпейлӗ вырӑн ялан илем кӳрет. Ҫакна асра тытсах ӗнтӗ нумай пулмасть, авӑнӑн 16-мӗшӗнче, Хирти Мӑнтӑр ялта пӗве тасатрӗҫ. Ӗҫе юнашар урамсенчи халӑх тухрӗ. Хирти Мӑнтӑрти тӗп пӗлӳ паракан вӑтам шкул ачисем уйрӑмах хастар ӗҫе кӳлленчӗҫ — пӗрле ӗҫлесе пӗр трактор ӑпӑр-тапӑр пуҫтарчӗҫ.
Хастар ӗҫленисене уйрӑммӑн асӑнса хӑвармалла: класс ертӳҫи Астраханова Елизавета Александровна; Афанасьев Федор Ильичпа Данилов Сергей Александрович кил-йышӗ. Васильева Ольга Павловна, Мордяков Александр Витальевич тата Миронов Алексей Юрьевич та вӗсене самай пулӑшрӗҫ.
Ҫуллахи шӑрӑх кунсем иртсе кайрӗҫ пулин те чӑваш халӑхӗ ҫӑлсемпе пӗвесем пирки манмасть. Ак, нумай пулмасть, Патӑрьел районӗнче пӗвесене тарӑнлатрӗҫ. Кун пирки «Хыпар» хаҫат пӗлтерет.
Хуравай ҫырми Патӑрьел районӗнче вырнаҫнӑ Вӑрманхӗрри Шӑхаль ҫумӗнчи вӑрман уҫланки урлӑ хӑйне валли ҫул уҫнӑ. Тахҫан тунӑ пӗве вӗҫне ӗнесем тапӑра анатчӗҫ. Пуҫӗнче, тарӑнрах вырӑнта, ял ҫыннисем ҫӑвӗпех ӑшӑ шывра чӳхенсе уҫӑлатчӗҫ. Шел, иртнӗ ӗмӗр вӗҫнелле ҫурхи шыв-шур татса кайнӑ хыҫҫӑн курорт евӗр хитре вырӑн юрӑхсӑра тухрӗ. Кӑҫалхи шӑрӑхра кӳлленчӗксем кӑна мар, ҫырми хӑй те типсе ларчӗ. Ӑна чӗртсе тӑратасчӗ тесе халӑх сахал мар шухӑшланӑ. Улатӑрпа Йӗпреҫ енче вӑрмансем ҫунни те ял пуҫлӑхне ҫирӗп утӑмсем тума хистерӗ пулӗ. Вут-ҫулӑм тухас-тӑвас пулсан таврара пӗр витре шыв ӑсмалӑх ҫӑл ҫук!
Патӑрьелӗнчи Шӑнкӑртам строительство организацийӗ пархатарлӑ ӗҫе пурнӑҫлама килӗшнӗ. Бульдозерсемпе скреперсем хытнӑ ҫӗре хырса тикӗсленӗ хыҫҫӑн шыв управӗ тепӗр хут «шӑтса» тухрӗ.
Кӑҫалхи шӑрӑх ҫанталӑк тӑнӑ май ял халӑхӗн ҫӑлсемпе ҫӑлкуҫсен тирпейлӗхӗ пирки ҫеҫ мар, пӗвесен тарӑнлӑхӗ пирки те шутлама тивет. Кам ялсене ҫитсе курнӑ, пӗлет — пӗвесенчи шыв типсе ларман пулсан та, шыв шайӗ самай чакнӑ. Ҫавах та шывпа тивӗҫтерес ыйтӑва пӗве пуртан татса пама ҫӑмӑлрах — ҫӑлкуҫран пӗр цистерна шыв тултар-ха — халран кайӑн. Пӗве пулсан вара — насусна чӗрт те тултар кӑна. Пушар тухсан ялта пӗве пурри ӑна сӳнтерме самай пулӑшать, ҫаванпа пушарниксем те пӗвесене тирпейлӗ тытнине ырлаҫҫӗ.
Пур ялта та пӗве ҫук ҫав. Теприсенче малтан пулнӑ та, е татса кайнипе, е юшкӑнланса ларнине пула типсе ларнӑ. Вӑрмар районӗнчи Чупайра та пӗве малтан пулнӑ. Кӑҫал ҫав типсе ларнӑ пӗвене ял тӑрӑхӗн администрацийӗ пулӑшнипе тарӑнлатма шут тытрӗҫ. Ку ыйтӑва ял халӑхӗ пухусенче темиҫе хут те ҫӗкленӗччӗ ӗнтӗ, нумай пулмасть вара Чупай ял тӑрӑхӗн администрацийӗ «Иванов» КФХ-па килӗшӳ турӗ. Вӗсен техникине усӑ курса темиҫе пӗве тасатрӗҫ, тарӑнлатрӗҫ. Пӗве валӗсене те ҫирӗплетрӗҫ. Техника техниках ҫав вӑл — трактор пӗрре ӑвӑсса илес тӑпрапа тӑма темиҫе ҫынӑн пӗр сехет чакаланмалла.
Ҫурлан 2-мӗшӗнче Канаш районне кӗрекен Аслӑ Асхва Пикшик ялӗнчи Кӑнтӑр морякӗсен урамӗнчи (выр. ул. Южных моряков) пӗвене юсаса пӗтерчӗҫ.
Пӗвене тӳрлетекенӗ, юсаканӗ — «Чӑвашавтоҫул» АУОн Канашри ТПУ-йӗ. Вырӑнти Асхва ял тӑрӑхӗн администрацийӗ вӗсемпе ҫак пӗвене юсама ятарлӑ килӗшӳ тунӑччӗ. Унччен ҫак предприятиех Вырӑскас Пикшихпе Семенӑвккӑра пӗве тасатнӑччӗ, Вырӑскас Пикшихри Ленинпа Николаев урамӗсене ҫыхӑнтаракан кӗпере юсанӑччӗ.
Малашне ӗнтӗ халӗ плотина урлӑ машинпа ним хӑрамасӑр каҫма май пулӗ.
Тупах ялӗ Вӑрмар тӑрӑхӗнчи илемлӗ вырӑнта вырнаҫнӑ. Ҫырми-ҫатрийӗ, юханшывӗсем, уйӗсем чуна илӗртеҫҫӗ. Тупах ялӗнче пӗве те сахал мар. Тин кӑна Келкеш ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ тӑрӑшнипе виҫӗ пӗвене ҫӗнетсе юсама йышӑннӑ. Ял ҫыннисем вара ку питӗ лайӑх хыпар — пӗвесем тем тесен те яла илем кӳреҫҫӗ, ялти пурнӑҫа та самай ҫӑмӑллӑх параҫҫӗ.
Ял тӑрӑхӗн кантурӗ вырнаҫнӑ Келкешре вара Шкул урамӗнчи ҫула такӑрлатаҫҫӗ — чул сараҫҫӗ. Валерий Данилов, ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ, ҫула ялти магазин таранах хытарса тухасшӑн.
Тупахпа Келкеш ялӗсем Кӗҫӗн Енӗш тавралӑхӗнче, Вӑрмар районӗн ҫурҫӗр-тухӑҫ енче вырнаҫнӑ. Келкешри 5 урамра пурӗ 350 ытла, Тапахра вара 400 ытла ҫын пурӑнать. Келкеш ял тӑрӑхне пурӗ 4 ял кӗрет: Келкеш, Тупах, Ҫитмӗш, Чӗкету. Пӗтӗмӗшле илсен ял тӑрӑхӗнче пин ытла ҫын пурӑнать. 2 шкул (Келкешри вӑтам шкул тата Тупахри тӗп пӗлӳ паракан шкул), 3 ял клубӗ (Килкешре, Тупахра тата Ҫитмӗшре), 3 фельдшер пункчӗ (Чӗкетусӑр пуҫне кашни ялта пур), Вӑрмар райпойӗн 3 лавкки (Килкешре, Тупахра тата Ҫитмӗшре), 1 ял вулавӑшӗ (Келкешре).
Анаткас Уҫырма ял тӑрӑхӗн хыпарҫи пӗлтернӗ тӑрӑх ку ялти «Штанар» ҫырминче ҫӗнӗ пӗве йӗркеленӗ. Пӗви Анаткас Уҫырман Уйкас (Полевая) урамӗнче вырнаҫнӑ иккен. Пӗвене кӗске вӑхӑтра Кириллов Сергей тракторҫӑ туса лартнӑ. Пӗви хальхи вӑхӑтра шывпа тулать.
+12.5 °C