Элӗк районӗнчи Вырӑс Сурӑм ялӗнче пысӑк инкек пулсан шухӑша путрӑм. Ҫичӗ ҫын пурнӑҫӗ татӑлчӗ унта. Ку республикӑшӑн питӗ пысӑк ҫухату. Пушар ҫӗрле тухнӑ. Тен, ҫулӑм алхаснине тӳрех асӑрхайман. Ҫынсем каланӑ тӑрӑх, пӳрт тӑрринчи шифер шаплатса ҫурӑлма тытӑнсан ҫеҫ ял халӑхӗ пушар алхаснине сиснӗ.

Йывӑҫ пӳрт, кивӗскер, хӑвӑрт ҫунса кӗлленнӗ. Тӗнче тетелӗнчи канашлура кун пирки чылай ҫырчӗҫ. Пӗрисем пӗлтернӗ тӑрӑх, пушар машини 1 сехетрен ҫеҫ ҫитнӗ. Паллӑ ӗнтӗ: ку тапхӑрта йывӑҫ ҫутран ҫынсене ҫӑлас шанчӑк ҫук. Пушарнӑйсем киличчен ял халӑхӗ ҫулӑма хӑйсен вӑйӗпе сӳнтерме тӑрӑшнӑ. Анчах вӑйлӑ алхасакан пушара пӗр витре шыв сапни тинӗсе тумлам ӳкнипе танах.

Эпир лайӑххи пирки ҫеҫ пуплеме юрататпӑр ҫав. Юлашки вӑхӑтра тӗре-шара ялсене таса шывпа тивӗҫтересси пирки нумай калаҫрӗ. Ку тӗлӗшпе патшалӑхӑн ятарлӑ программи те ӗҫлерӗ. Анчах Трак тӑрӑхӗнче пӗр ял пур. Унта таса шыв ҫук. Тӗрӗссипе, ялӗнче ҫынни те юлман. Ҫамрӑксем хулана туртӑнаҫҫӗ, ваттисем вилсе пыраҫҫӗ… Хуларан автобуспа килес тӗк — нумай утмалла, 5 ҫухрӑм.

Малалла...

Йӗпреҫ районӗнче пурӑнакан Валентин Воронин пӗр самантра паттӑр евӗр пулса тӑрасса хӑй те шухӑшламан-тӑр. Хӑйӗн тыткаларӑшне вӑл, тепӗр тесен, паттӑрлӑх вырӑнне хумасть те. Анчах ӗҫтешӗсем ҫакна пысӑка хурса хакланӑ.

«Чӑвашэнерго» предприятин Йӗпреҫ районӗнчи электричество ҫыхӑнӑвӗнчи оперативлӑ тухса ҫӳрекен бригадинче ӗҫлекенскер вӑл чӳк уйӑхӗн 23-мӗшӗнче лавккара пулнӑ. Арҫын кӳлле путни пирки хӗрарӑм хурахлатса кӑшкӑрнине илтсе электромонтер лавккаран вӗҫтерсе тухнӑ та кӳлӗ патне чупнӑ. Пулӑ тытса ларакан этем ҫыранран 20–25 метрта путма пуҫланӑ. Электромонтер вырӑна пырса ҫитнӗ васкавлӑ пулӑшу машинипе пӗрле пулӑҫа вӗрен персе панӑ. Лешӗ ӑна ярса илсе шывран тухнӑ.

Валентин Воронин пирки ӗҫтешӗсем ырӑпа кӑна палӑртаҫҫӗ. Тӳрӗ чунлӑ, яваплӑ, пуҫаруллӑ тесе ырлаҫҫӗ. Электричество сетӗнче 20 ҫула яхӑн ӗҫлет. Ҫав хушӑра ӑна Промышленность тата энергетика министерствин Хисеп грамотипе те чысланӑ.

Халӗ, саккунпа килӗшӳллӗн, урапасен хӗлле ҫуллахи шинӑпа ҫӳреме юратмасть. Ҫавӑнпа, ахӑртнех, кашни водителех хӑйӗн «урхамахне» хӗллехи тум «тӑхӑнтартнӑ». Анчах урапа шипли пулсан та чутах инкекпе вӗҫленмен пӗр пулӑм.

Ку Сӗнтӗрвӑрри районӗнче пулса иртнӗ. Ҫанталӑк сивӗтнӗ май ҫулсем пӑрлакланнӑ. Тӑвалла хӑпармалли ҫул ҫинче Фольксваген урапа каялла чакнӑ. Ҫавӑнпа салонра ларакан упӑшкипе арӑмӗн кайнӑ ҫӗртех сиксе тухма тивнӗ.

Мӑшӑр сиксе тухнӑ чухне аманнӑ. Кун хыҫҫӑн урапа каялла чакса-чакса пынӑ та пӗвене чӑмнӑ. Видеорегистратор салона шыв мӗнле тулнине ҫеҫ ӳкерсе юлнӑ.

ҪҪХПИрен пӗлтенӗ тӑрӑх, ҫав ҫула тӑварлӑ-хӑйӑрла хутӑш сапман. Урапа вара шыва чӑмса самаях сиенленнӗ.

Вӗсем ҫӳлтен пулӑшасса кӗтмеҫҫӗ, хӑйсемех тавралӑха хӑтлӑх кӗртеҫҫӗ. Сӑмах Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Волковсем пирки. Ял халӑхӗпе пӗрле вӗсем ҫырма-ҫатрара пӗве тунӑ, катамаран та ярӑнтарать халь унта.

Халӗ пиччӗшӗпе шӑллӗ йывӑҫран беседка тӑваҫҫӗ, тӗрлӗ кӳлепепе Тихӑнушкӑнь ялне илемлетеҫҫӗ. Нумаях пулмасть ҫеҫ унта пӗве пулман. Ҫакна тунӑ ҫӗре пӗтӗм ҫын хутшӑннӑ. Тӑватӑ ҫулта вӗсем 3 пӗвене шыв тултарма пултарнӑ. Пӗрисем укҫан пулӑшнӑ, теприсем — техникӑпа. Халӗ унта катамаранпа ярӑнма кӑмӑллаҫҫӗ.

Владимир Волков яла пӑчлантарасшӑн мар. Пиччӗшӗпе шӑллӗ йывӑҫран касса кӑларма ӑста. Йӑлтах укҫасӑр тӑваҫҫӗ вӗсем. Волковсем хулара пурӑнаҫҫӗ, анчах тӑван ялӗ пирки манмаҫҫӗ. Ҫуртӗнче йӑлтах йывӑҫран.

Кун пек илемлӗ яла килес те килет. Туристсене те кӑтартма пулать. Волковсем малаллах ӗҫлесшӗн-ха.

Шыва кӗмелли ятарлӑ вырӑнсене йӗркелес тесен вӗсене тӗрӗслемелле. Ҫак ӗҫе пӗве-кӳлӗ хуҫисен санитарипе эпидемиологи службине те, шыв айӗнчи ӗҫсене тӑвакансене те явӑҫтармалла. Малтанхисем шыв пахалӑхне хаклаҫҫӗ пулсан, иккӗмӗшсем — водолазсем — шыв управҫисен тӗпӗнче мӗн пуррипе ҫуккине пӑхаҫҫӗ, кирлӗ пулсан тасатаҫҫӗ.

Асӑннӑ ӗҫе пурнӑҫлама тӑкаклине шута илсе ял тӑрӑхӗсен чылай пуҫлӑхӗ «Ишме юрамасть» текен асӑрхаттарусем ҫырса ҫапать те ӗҫӗ-пуҫӗ пӗтет. Ара, асӑрхаттармасан тӗрӗслемен пӗве-кӳлӗре шыва кӗрекенсемшӗн вӗсем яваплӑ пек пулса тухать-ҫке...

Муркаш районӗнчи Чуманкасси ял тӑрӑхӗ апла хӑтланас темен: ҫынсене ишмелли вырӑн туса парас тесе ҫав ялти Казанчик пӗвене водолазсене чӗнсех тӗрӗслеттернӗ.

Сӑнсем (7)

Ку харкашу Патӑрьел районӗнчи Сител ялӗнче пӗлтӗрхи ҫӗртме уйӑхӗнче пулса иртнӗ.

Мускав облаҫӗнчен пӗрисем патне хӑнана килнӗ ҫемье Сител ялӗ ҫывӑхӗнчи пӗве патне канма кайнӑ. Вырнаҫса ларнӑ кӑна — икӗ арҫын вӗҫтерсе те ҫитнӗ. Вӗсем Каншел ял ҫыннисем, ашшӗпе ывӑлӗ пулнӑ. Утмӑла ҫывхараканни коммерци организацийӗн тӗп директорӗнче тар тӑкаканскер иккен, вӑл районти Депутатсен пухӑвӗн депутачӗ те шутланать.

Пӗве хӗрринче ларакан ушкӑна ашшӗпе ывӑлӗ унтан тасалма ыйтнӑ, ҫакна пӗвене хӑйсем тара илнипе сӑлтавланӑ. Анчах лешсем хускалма шутламан. Хирӗҫленине кура ашшӗпе ывӑлӗ хайхисене хӗнеме тытӑннӑ. Патакӗ Мускав облаҫӗнчен килнӗ 56-ри арҫынна та, унӑн 52-ри арӑмне те, вӗсен 28-ти тата 30-ти ывӑлӗсене те лекнӗ. Ҫапӑҫакан Каншел арҫыннисенчен ҫамрӑкки, 33 ҫулти, газпа пемелли пистолет туртса кӑларнӑ. Мускав тӑрӑхӗнчен килнисенчен пӗрин урине унпа персе суранлатнӑ.

Ҫапӑҫакан ашшӗпе ывӑлне суд нумаях пулмасть 350-шар сехет ӗҫлеттерсе явап тыттарма йышӑннӑ. Суд йышӑнӑвӗ саккунлӑ вӑя хальлӗхе кӗреймен-ха.

Сӑмах май каласан, пӗвене тара илни ун ҫывӑхне ҫынсен пыма юраманнине пӗлтермест.

Малалла...

Елчӗк районӗнчи Атӑкҫырми ялӗнче пурӑнакансем маттурлӑхӗпе палӑрса тӑраҫҫӗ тесен те йӑнӑш мар. Унта уйрӑмах Владимир Николаевич Еремеев хастар. Вӑл чӑннипех те ырӑ ӗҫ пуҫарнӑ.

Владимир Николаевич пуҫарнипе ялти пӗвене лайӑхлатма тытӑннӑ. Вӑл кунтах ҫуралса ӳснӗ. Халӗ ашшӗ-амӑшӗ патне хӑнана час-часах ҫӳрет. Хӑй Шупашкар районӗнче пурӑнать, «Атӑл» ял хуҫалӑхне ертсе пырать.

Ялти пӗве юлашки ҫулсенче шӑрӑхра типме тытӑннӑ. Халӗ ӑна 2 метр тарӑнӑш чаваҫҫӗ. Унта 1 экскаватор, 2 самосвал ӗҫлеҫҫӗ.

Элӗк районӗнчи Кураккасси ялӗнче пурӑнакан Андреевсем ҫурт-йӗр таврашне илем кӳрессишӗн тӑрӑшаҫҫӗ. Людмила Никитичнӑна малтанах ку ӗҫре хӗрӗсемпе мӑшӑрӗ Юрий Иванович пулӑшнӑ. Халӗ кӗрӳшӗсем те ку ӗҫе явӑҫнӑ.

Кураккасси хапхинченех хӑнасене акӑшсем, чечек клумбисем кӗтсе илеҫҫӗ. Инҫех мар ача-пӑча лапамӗ вырнӑҫнӑ. Ӑна кивӗ шинӑсенчен ӑсталанӑ. Ҫурт умӗнчи пахчара тӗрлӗ чечек ешӗрет. Унтах — ҫӑлкуҫ.

Пахчана икӗ пӗчӗк пӗве илем кӳрет. Пӗрин тавра ҫатан карта тытса ҫаврӑннӑ. Ҫуртпа юнашарах пӗчӗк вӑрман кашлать. Унта мӗн тӗрлӗ йывӑҫ-тӗм ҫук-ши! Андреевсен илем тӗнчи ял халӑхне те, хӑнасене те илӗртет.

Сӑнсем (11)

Шӑмӑршӑ районӗнче пурӑнакан Костя Ефимов — чӑн-чӑн паттӑр. Вӑл хӑйӗнчех кӗҫӗнрех тусӗн пурнӑҫне ҫӑлнӑ.

Тӑватӑ арҫын ача Шӑмӑршӑ районӗнчи Ярӑслав ялӗнчен 1 ҫухрӑмра вырнаҫнӑ пӗвене аслисенчен ыйтмасӑрах шыва кӗме кайнӑ. Костя ыттисенчен аслӑрах пулнӑ.

Костя 5 ҫулти Глеб ҫыран хӗрринче пулманнине асӑрханӑ. Пӗвери пӗр вырӑнта вара хӑмпӑсем ҫиеле тухнӑ. Костя тӑхтаса тӑмасӑр юлташне шырама шыва чӑмнӑ. Глеба ҫыран хӗррине илсе тухса тӑна кӗртнӗ.

Арҫын ачасем пулса иртни пирки никама та шарламан. Пӗр талӑкран Глеб кун пирки аслашшӗне персе янӑ. Лешӗ ачасене пухнӑ та калаҫу ирттернӗ, Костьӑна телефон парнеленӗ. Паттӑр арҫын ача ӳссен моряк пуласшӑн.

Ӗнер каҫхине Муркаш районӗнче пурӑнакан пиллӗк ҫулхи хӗрачана аслати ҫапнӑ.

Унпа ашшӗ ял пуҫӗнчи пӗвене пулӑ тытма кайнӑ иккен. Ҫумӑр ҫунӑ вӑхӑтра хӗрача ашшӗн машининче ларнӑ. Вӑйлӑ ҫумӑр иртсе кайнӑ хыҫҫӑн вӑл салонтан тухса ашшӗ патне утнӑ. Ҫав вӑхӑтра ӑна аслати ҫапнӑ.

Халӗ ку факта тӗпчевҫӗсем тӗрӗслеҫҫӗ тесе пӗлтернӗ РФ Следстви комитечӗн Чӑваш Енри Следстви управленийӗн ертӳҫин пулӑшуҫи Олег Дмитриев.