Чӑваш кӗнеке издательстви республикӑри тата унӑн тулашӗнчи куравсене вӗҫӗмех хутшӑнать. Хальхинче вӑл Хусанта иртнӗ «Образование России» (чӑв. Раҫҫейри вӗренӳ) форума ҫитнӗ.
Унта пуҫтарӑннисене пирӗн республикӑри издательство ача-пӑча, илемлӗ литература, наукӑпа популярлӑ, краеведени литературисене кӑтартнӑ.
Кӗнеке издательствинче пӗлтернӗ тӑрӑх, форумрисем Н.И. Ашмаринӑн «Болгары и чуваши», Е.В. Еньккин «Повествование о чувашах», Ю.Ю. Ювенальевӑн «Военное искусство суваро-болгар – предков чувашей», В.Д. Дмитриевӑн «Чувашский народ в составе Казанского ханства: предыстория и история» тата ытти хӑш-пӗр кӗнекепе кӑсӑкланса паллашнӑ. Чӑваш тӗррипе ҫыхӑннӑ кӑларӑмсемпе те интересленнӗ.
Туянакансем те пулнӑ. «Грибы», «Блюда чувашской кухни», «Чувашская музыкальная литература», «Праздники, обряды и верования чувашского народа», «Чувашские народные сказки» ятлисене ытларах туяннӑ.
Чӑваш кӗнеке издательствинче «Блюда чувашской кухни. Чӑваш апат-ҫимӗҫӗ» кӗнеке кун ҫути курнӑ. Унта авалтан пыракан ӗҫме-ҫимепе пӗрлех хальхи вӑхӑтри кухньӑра ҫирӗпленнӗ апат-ҫимӗҫ те вырӑн тупнӑ. Унсӑр пуҫне кӳршӗллӗ халӑхсенчен куҫнӑ, чӑвашсем тахҫантанпах хӑйсенни евӗр хатӗрлекеннисем те унта пичетленнӗ.
Ҫӗнӗ кӑларӑма хатӗрлекенӗсем – З.Л. Антипова, В.Н. Алексеев. Художникӗсем – В.Н. Гончаров, С.А. Бритвина. Фото ӳкерчӗксен авторӗ — М.А. Костарев. Чӑваш Енӗн кӗнеке издательстви пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫӗнӗ кӑларӑм 1500 экземпляр тиражпа кун ҫути кӑтартнӑ. Вӑл тӗпелтен тухма пӗлмен кил хуҫи хӗрарӑмӗсемшӗн кӑна мар, чӑваш культурипе, йӑли-йӗркипе кӑсӑкланакан ҫынсемшӗн те кӑсӑклӑ пуласса шанмалла.
Кӗнекене «СУМ» лавккара туянма пулать. Хакӗ — 175 тенкӗ.
Кӑҫал паллӑран та паллӑ, сумлӑран та сумлӑ драматург, композитор, дирижёр, чӑваш драматургийӗн тата профессилле музыкин никӗслевҫийӗсенчен пӗри, Федор Павлов ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитет. Ҫав куна халалласа Чӑваш кӗнеке издательствинче Михаил Кондратьев музыкҫӑ «Гора золотая…» Федор Павлов и его время» ятпа кӗнеке кун ҫути кӑтартнӑ.
Федор Павлов 1892 ҫулта авӑнӑн 25-мӗшӗнче Хусан кӗпернин Етӗрне уесӗнчи (халӗ Ҫӗрпӳ районӗ) Патӑрьелӗнче хресчен ҫемйинче ҫуралнӑ. 1907–1911 ҫулсенче Чӗмпӗрти чӑваш шкулӗнче пӗлӳ илнӗ. 1930 ҫулта вӑл Ленинградра Н.А. Римский-Корсаков ячӗллӗ консерваторине вӗренме кӗнӗ.
Михаил Кондратьевӑн ҫӗнӗ кӑларӑмне нарӑсӑн 27-мӗшӗнче Чӑваш наци вулавӑшӗнче 13 сехетре хӑтлама палӑртнӑ.
Патӑрьелти ача-пӑча вулавӑшӗнче иртнӗ ҫулхи чи вуланӑ кӗнекесен куравне йӗркеленӗ. 110 литературӑпа художество хайлавӗнчен унта 14 кӗнеке вырӑн тупнӑ: саккӑрӑшӗ — чӑвашла, пиллӗкӗшӗ — вырӑсла.
Аслисем валли курава Ангелина Павловскаян «Вӗрене шывӗ те пылак», Иван Михайловӑн «Чӗкеҫем», Николай Терентьевӑн «Суйласа илнӗ пьесӑсем», Улька Эльменӗн «Сарӑ кӗпе», Владислав Николаевӑн «Хула хӗрачи», Александр Захватовӑн «Сказочный мир добра» кӗнекисене тӑратнӑ.
Вӑтам тата кӗҫӗн ҫулхисем валли ҫырнисенчен Аркадий Казановӑн «Ҫӗнӗ туссем», Николай Ларионовӑн «Вут хӳре», Дмитрий Поздеев «По ступенькам школьных лет», Надежда Медюкован «Клад для Настеньки», Алимпиада Кручининан «Загадки – тупмалли юмахсем» тата ҫавӑн пекех «Кӗлпук мучи юптарать», «Мамины, бабушкины и мои сказки» кӑларӑмсем вырӑн тупнӑ.
Пурӑннӑ пулсан, иртнӗ эрнекун, нарӑсӑн 10-мӗшӗнче, Фёдоров Георгий Иосифович профессор 75 ҫул тултармалаччӗ. Шел те, ҫак куна ҫити вӑл пурӑнса ҫитереймерӗ, виҫӗмҫул пирӗнтен яланлӑхах уйрӑлса кайрӗ. Паллӑ ӑсчаха, пултаруллӑ ҫыравҫа халалласа наци вулавӑшӗнче ыран, нарӑсӑн 15-мӗшӗнче, юбилей каҫӗ иртӗ. Вӑл 14 сехетре пуҫланӗ.
Юбилей каҫӗнче Георгий Фёдоров профессорӑн пултарулӑхне хак пама ӑслӑлӑх ҫыннисем, ҫыравҫӑсем, тӑванӗсем пухӑнӗҫ. Мероприятире ҫавӑн пекех «Чӑваш фразеологийӗн ӑнлантаруллӑ сӑмах кӗнеки» словарьне пахалӗҫ тата авторне хӑйне халалланӑ асаилӳсен кӗнекипе паллаштарӗҫ.
Федоров Георгий Иосифович 1942 ҫулхи нарӑсӑн 10-мӗшӗнче Ҫӗмӗрле районне кӗрекен Патаккасси (халӗ Тӑванкасси) ялта ҫуралнӑ. Тӑванкассинчи ҫичӗ ҫул вӗренмелли шкулта ӑс пухнӑ хыҫҫӑн И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика институтӗнче аслӑ пӗлӳ илнӗ. Георгий Иосифович ӑслӑлӑхра та, илемлӗ литературӑра та, ӳнерте те палӑрнӑ ҫын. Ӑслӑлӑх енӗпе вӑл илемлӗ литературӑна тӗпченӗ, чылай кӗнеке пичетлесе кӑларнӑ. Ҫыравҫӑ ӑсталӑхне илес пулсан, чи малтан унӑн «Рондо» сӑвӑ кӗнекине тата «Ай, мӑнтарӑн, хир мулкачи» повеҫне асӑнма пулать.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ хӑй кӑларса тӑракан ӑслӑлӑх журналӑн черетлӗ номерне вулакан патне ҫитерчӗ.
«Чувашский гуманитарный вестник» (чӑв. Чӑваш гуманитари хыпарҫи) журналӑн 11-мӗш номерӗнче кӑсӑклӑ статья сахал мар. Вулакан кунта «авалхи мӑкшӑ культурин» Анат Сӑр тӑрӑхӗнчи уйрӑмлӑхӗсемпе паллашма пултарать. Журналта ҫавӑн пекех Хусан тӑрӑхӗнчи «ясаклӑ чӑвашӗсене» хӑш литературӑра тата хӑҫан асӑннине тишкерсе тухнӑ. Истори пайӗнче атӑлҫи пӑлхарсен пурнӑҫне те тӗпченӗ — ку тӑрӑха килнӗ хыҫҫӑн вӗсен право йӗрки мӗнле улшӑннине ҫутатнӑ.
Ку кӑларӑмра мӑшӑрлану йӑлипе ҫыхӑннӑ статьясем пур. Александр Кобзев ӑсчах Чӗмпӗр кӗпернийӗнчи чӑвашсем 1879-1918 ҫулсенче хӑйсен пулас мӑшӑрӗсене ӑҫта тата мӗнле тупнине ҫырса кӑтартнӑ. Игорь Петров вара хӗве хупнипе (пирвайхи туй каҫӗпе) ҫыхӑннӑ йӑла-йӗркене ҫутатнӑ: ывӑл ача ҫуралтӑр тесен мӗн-мӗн тумаллине, упӑшки хӗрӗн сылтӑм енне выртма тӑрӑшнине, хӗр тасалӑхӗ чӑвашсемшӗн мӗн тери пӗлтерӗшлӗ пулнине, хӗр таса килменнине пӗлсен шӑтӑк куркапа сӑра ӗҫтернине.
Ҫӗнӗ кӑларӑмра тӑван чӗлхене халалланӑ тӗпчев те пур — Эдуард Лебедев статйинче вулакан пирӗн чӗлхери ӗҫхӗл вӑхӑчӗсемпе (вӑхӑт формисемпе) тӗплӗнрех паллашма пултарать.
Раҫҫейӗн Патшалӑх Думине Чӑваш Енрен суйланнӑ Алена Аршинова «Фейсбукра» пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫал вӑл ҫынсене пуҫласа йышӑннӑ. «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» партин йышӑну пӳлӗмне депутат патне «паллӑ чӑваш ҫыравҫи тата общество деятелӗ Михаил Юхма» пынине пӗлтернӗ. Алена Аршиновӑна ҫыравҫӑ хӑйӗн ӗҫӗсенчен пӗрне парнеленӗ. Депутат палӑртнӑ тӑрӑх, вӑл кӗнеке — Чӑваш Республики Раҫҫее кӗни ҫинчен. Халӗ ҫыравҫӑ республикӑри шкулсем валли чӑваш чӗлхин пособине хатӗрлессипе ӗҫлет-мӗн.
Маларах Юхма Мишши Чӑваш Енӗн пӗрремӗш президенчӗпе Николай Федоровпа тӗл пулнӑччӗ. Наци музейӗнчи курнӑҫура ҫыравҫӑ хӑйӗн «Авалхи пӑлхар-чӑвашсем» ятлӑ ҫӗнӗ кӗнекине хӑтланӑччӗ. Ӑна Николай Федоров пулӑшнипе кӑларнӑ. Юхма Мишши Николай Васильевича чӑваш культурине аталантарма пулӑшнӑшӑн тав тунӑччӗ, пӗрремӗш президента Иван Яковлевӑн премине панӑччӗ.
Иртнӗ ҫулталӑк вӗҫӗнче Чӑваш кӗнеке издательстви ҫӗнӗ сӑмах пуххисем кӑларса савӑнтарчӗ.
Чи малтанах вулакансем патне Г.И. Фёдоровӑн «Чӑваш фразеологийӗн ӑнлантаруллӑ сӑмах кӗнекин» 2-мӗш томӗ («СУМ» лавккара вӑл 270 тенкӗ тӑрать) ҫитрӗ. Унта Ҫ-Я саспаллирен пуҫланакан фраземӑсем кӗнӗ. Вӗсене стиль тӗлӗшӗнчен, эмоциллӗ, экспрессиллӗ хаклав енчен пахаланӑ, вӗсемпе усӑ курнин уйрӑмлӑхӗсене тӗслӗхсемпе ҫирӗплетнӗ, фраземӑсен синонимӗсене кӑтартнӑ. Ку словарь тӗпчевҫӗсемшӗн те, культура ӗҫченӗсемшӗн те, студентсемпе шкул ачисемшӗн те усӑллӑ пуласса шанаҫҫӗ.
Ҫавӑн пекех сӑмах хаклавҫисем патне «Чӑваш чӗлхин ӑнлантаруллӑ сӑмах кӗнекин» 3-мӗш томӗ те ҫитнӗ. «СУМ» лавккари хакӗ — 330 тенкӗ. Ку тома К, Л, М, Н, О тата П саспаллисенчен пуҫланакан сӑмахсем кӗнӗ. «Ӑнлантаруллӑ сӑмах кӗнеки хатӗрлесси — чӑваш чӗлхи ӑслӑлӑхӗшӗн ҫӗнӗ пулӑм», — тесе пӗлтернӗ кӗнекен умсӑмахӗнче.
«СУМ» электрон лавккара вара эсир ӑнлантару сӑмахсарӗн харӑс виҫӗ томне те туянма пултаратӑр — хакӗ 610 тенкӗ кӑна.
Чӗмпӗр облаҫӗнче пурӑнакан Микулай Павловский чӑваш «Фейсбукри» хӑйӗн страницинче Николай Ашмарин словарьне туянасшӑннине пӗлтернӗ. Ку калаҫу: «Ҫыркаланӑ чух чӗлхе хыттине, ҫаврӑнкалайманнине туятӑп... Ӑна мӗнпе туптамала, ислетмелле, ҫапкаламалла, ҫемҫелтӗр тесен?:)) Хӑш меслет вирлӗрех, тухӑҫлӑрах?» — тесе вӑл пост ҫырнинчен пуҫланнӑ.
Микулай Павловские Иосиф Дмитриев паллӑ режиссер Ашмарин словарӗпе усӑ курма сӗннӗ. Чӗмпӗр чӑвашӗ ҫав кӗнекене кӗтсе илейменнине хыпарланӑ. «Шупашкартан Кӗнеке издательстви ярса паратӑп терӗ... Ҫухалчӗҫ, хуравне памаҫҫӗ. Пӗтӗм томӗсене илесшӗнчӗ... 400 тенкӗпех выртать тет. Эпӗ кунта тарӑхса вилетӗп», — малалла тӑснӑ Микулай Павловский. Ӑна ӑнланнине палӑртса Николай Кондрашкин скульптор: «Ҫапла ӗнтӗ, Шупашкар чӑвашӗсем пире ӑнланмаҫҫӗ...», — тесе хуравланӑ.
Сӑмах май, Ашмарин хатӗрленӗ сӑмах пуххине «СУМ» лавккара туянма пулать, унти хакӗ — 750 тенкӗ. «СУМ» лаввка урлӑ тавара пирӗн патшалӑхӑн хуть те хӑш кетесне илсе ҫитерме пулать.
2011 ҫулта Чӑваш кӗнеке издательствинче Дмитрий Григорьевӑн «Кровь или 72 часа» мистикӑлла романӗ пичетленсе тухрӗ. Кӗнеке авторӗ – врач-генетик. Ун чухне вӑл Америкӑри Джонс Хопкинс институтӗнче (Балтимор хули) ӗҫлесе пурӑнатчӗ, ҫулсерен пӗр-икӗ хутчен Шупашкара килсе кайма май тупатчӗ. Пӗррехинче ҫыравҫӑ-медик кӗнеке корректурине вулама килчӗ, пысӑк калаҫу пуҫлас тӗллевпе хӑйпе илсе килнӗ пысӑках мар чӑматанне уҫса кӑтартрӗ. Унта туллиех темле пробиркӑсем лартса тухнӑччӗ, вӗсене… юн ярса тултарнӑ иккен. Чӑваш юнӗ! Ҫакна Дмитрий Николаевич палӑртсах каларӗ. Пробиркӑсене Шупашкарти юн илекен станцире хатӗрленӗ, вӗсене океан леш енне илсе ҫитерсе генетиксене параҫҫӗ, лешсен вара хӑш ген мӗн енӗпе этеме витӗм кӳнине тупса палӑртмалла.
«Чувашская полицитемия» текен чир пур иккен, унпа ытларах чӑваш ҫыннисем аптраҫҫӗ иккен, ҫавӑнпа ҫапла ят панӑ иккен ку чире. Генетикӑна тӗпчекенсем палӑртнӑ тӑрӑх, ҫак чир 62 пин ҫул каяллах пулнӑ, анчах ӑна 1960 ҫулта кӑна шыраса тупнӑ. 1977 ҫулта Чӑваш патшалӑх университетӗнче Лидия Полякова вырӑс храрӑмӗ ҫӗр ытла пациентӑн юнне тӗрӗслесе пӑхнӑ, хӑшӗсен хӗрлӗ пайӑркасем ытла та нумай пулни палӑрнӑ.
+18.3 °C