Тӗленмелле эпир ҫынсем... Пепке ҫураласса пӗлсен вӗҫӗ-хӗррисӗр савӑнатпӑр: кӗтетпӗр, хатӗрленетпӗр. Анчах та ача тинех кун ҫути курсан — хӑш-пӗрисем тискерленеҫҫӗ. Тӑван ашшӗсемех урӑлла-ӳсерлӗ хӑйсен шӑпӑрланӗсене «чышкӑлама» тытӑнаҫҫӗ, тен упӑшкисен тыткалӑшне тӗслӗхе хурса ачан амӑшӗсем те нимпе кая юлмаҫҫӗ.
Канаш хулинчи йӗрлӗв органӗ 26 ҫулхи хӗрарӑма хирӗҫ пуҫарнӑ пуҫиле ӗҫӗн тӗпчевне туллин вӗҫленӗ. Хайхискере вара тимлӗ пулмасӑр хӑйӗн 9 уйӑхри пепкен пурнӑҫне татнишӗн айӑплаҫҫӗ.
Йӗрлевҫӗсем тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх 2012 ҫулхи раштавӑн 14–28-мӗш кунсем хушшинче хӗрарӑм хӑйӗн шӑпарланӗ йывӑр чирленине пӗлнӗ пулин те сыватма васкаман. 9 уйӑхри пепке вара тип пыр пневманине пула ҫут тӗнчерен уйрӑлса кайнӑ.
Паянхи кун йӗрлев органӗсемпе ҫирӗпленнӗ айӑплав пӗтӗмлетӗвне Канаш районӗн судне янӑ. Ҫакӑн пек тискерлӗхшӗн хӗрарӑма 2 ҫуллӑх термене хупма пултараҫҫӗ..
Унсӑр пуҫне йӗрлев органӗсем ҫакӑн йышши тискер пулӑмсем малашне ан тухччӗр тесе Канаш хулин администрацийӗн тата Канашри медицина центрӗн пуҫлӑхӗсене ятарлӑ асӑрхаттару хутне ярса панӑ.
Сиссе те юлаймарӑмӑр ҫуллахи вӑхӑтӑн икӗ уйӑхӗ шӑхӑрса та иртсе кайрӗ. Шкул ачисемпе студентсем ҫӗнӗ вӗренӳ ҫулӗ ҫывхарнипе туйма та пуҫларӗҫ пулӗ. Вӗсемсӗр пуҫне ҫӗнӗ вӗренӳ ҫулне шкул ҫулне ҫитмен шӑпӑрлансем те хатӗрленме тытӑннӑ.
Ҫитес кунсенче канашсемшӗн савӑнӑҫлӑ пулӑм пулса иртмелле. Машин тӑвакан урамӗнчи 24-мӗш ҫуртра ҫӗнӗ ача пахчи хӑйӗн алӑкне уҫать. Шкул ҫулне ҫитмен шӑпӑрлансем ҫӗнӗ учрежденире хӑйсене юмахри пек туйма пултарччӗр тесе ача пахчинче мӗн кӑна туса ирттермен-ши. Хӑтлӑ ҫутӑ пӳлӗмсем, спорт, юрӑ-кӗвӗ залӗ, бассейн, медицина блокӗ, апатланмалли блок пурри ача-пӑчасене кӑна мар, амӑшсене те савӑнтарӗ. Ача пахчи таврашӗнче 15 вылямалли тӳрем вырнаҫнӑ.
Паян ача ушкӑнӗсен пӳлӗмесенче кирлӗ сӗтел-пукансене, вылямалли хатӗрсене вырнаҫтарса ҫитереҫҫӗ. Унсӑр пуҫне ҫӗнӗ учрежденире ӗҫлекен кадрсене туллин ҫирӗплетнӗ.
Ҫурлан 1-мӗшӗнче ҫӗнӗ ача пахчи шӑпӑрлансене йышӑнма та тытӑнӗ.
Канаш районӗнчи Шӑхасанта пурӑнакан 46 ҫулти арҫынна хӗрсене ӳте сутса пурӑнма явӑҫтарнишӗн хӑй вӑхӑтӗнче судпа пӗрре айӑпланнӑ пулнӑ-ха. Анчах кун пек мул тума пурри ӑна пӗрех илӗртнӗ курӑнать. 2010 ҫулхи пуш уйӑхӗнчен тытӑнса вӑл каллех хӑйӗн «ӗҫне» пуҫарса ярать. Ҫапла вара пӗлтӗрхи ҫӗртме уйӑхӗччен 17–25 ҫулсенчи 13 хӗре явӑҫтарать. Вӗсем Канаш тата Йӗпреҫ район пикисем пулнӑ иккен.
Арҫынсемпе тӗл пулма арҫын икӗ хваттер: пӗрне — Канашра, теприне — Шӑхасанта — тытса тӑрать. Кирлӗ пулсан хӗрарӑмӗсем чӗннӗ ҫӗре те ҫӳренӗ: хваттерсене, саунӑсене. Арҫына ҫапла майпа пӗр сехет киленӗҫ кӳме 1 пин тенкӗрен пуҫласа 1,5 пин тенкӗ таран илнӗ. Тупрана вӗсем хӑйсене «ӗҫпе» тивӗҫтерекен арҫынпа ҫурмалла пайланӑ. Арҫына халӗ суд ҫирӗп режимлӑ колоние 7 ҫуллӑха хупса хумалла тунӑ. Йышӑну хальлӗхе сакккунлӑ вӑя кӗреймен-ха.
Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫин салтакӗсен паттӑрлӑхӗ ҫинчен пӗлмен ҫын та ҫук пуль. Вӗсем тарпа, юнпа паянхи мирлӗ пурнӑҫшӑн ҫапӑҫнӑ. Пурнӑҫ йывӑрлӑхӗсене чӑтса ирттерсе паянхи самана таранах пурӑнса ҫитнӗ ветерансем темиҫӗ хутлӑ герой ятне те илме тивӗҫ.
Утӑн 23-мӗшӗнче Канаш районӗн пуҫлӑхӗн ҫумӗ Валентина Алантьева, Канаш хулин тата Канаш районӗн халӑхӑн социаллӑ хӳтелев пайӗн пуҫлӑхӗ Надежда Маркелова Катек ялӗнче пурӑнакан Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫин ветеранӗ Евдоким Егорович Егорова 95 ҫулхи юбилейпа ӑшшӑн саламланӑ. Ҫирӗп сывлӑх, нумай ҫул пурӑнма суннӑ, Раҫҫей Федерацийӗн президенчӗн Владимир Путинӑн ҫыру саламне вуласа панӑ, алла тытарнӑ, чечек тата асӑнмлӑх парнепе чысланӑ. Ҫак кунхине юбиляра ҫывӑх тӑванӗсем, ял ҫыннисем те ӑшӑ салам сӑмахӗсем каланӑ.
Е.Е.Егоров Катек ялӗнчех 1918 ҫулхи утӑн 23-мӗшӗнче ҫуралнӑ, кунтах ӳснӗ. 1938 ҫулта ӑна чукун ҫул ҫарне хӗсмете илнӗ. Юбиляр каласа панӑ тӑрӑх, вӑл «чукун ҫулӗнчен фронта ҫул тытнӑ», чукун ҫул ҫарӗ шутӗнче ҫапӑҫнӑ, Днепр, Кременчуг урлӑ кӗперсем, 95 ҫухрӑмлӑ ҫӗнӗ чукун ҫула тунӑ.
Тӗрӗс-текел, сывлӑхлӑ пурӑнма тӑрӑшатпӑр пулин те никам та пӗлмест шӑпа пире мӗнле тӗрӗслевсем илсе килессине. Хӑш чухне ҫын пурнӑҫӗ хӑй айӑпӗпе мар, урӑх сӑлтавсене пула татӑлать.
Ӗнер, утӑн 23-мӗшӗнче, 10:25 минут тӗлнелле Тӑвай районӗнчи «Енӗш» урапа ҫулӗ ҫинче хӑрушӑ ҫул инкеке сиксе тухнӑ.
Чӑваш Енӗн ҫул-йӗр хӑрушсӑрлӑхне йӗркелесе пыракан инспекцийӗнче палӑртнӑ тӑрӑх инкек «ВАЗ-21099» урапапа Тӑвай ялӗнчен Канаш хули еннелле руль умӗнче ларакан 50 ҫулхи арҫын айӑпӗпе тухнӑ. Хальлӗхе тӗпчесе пӗлмен сӑлтавсемпе водитель машина парӑнтарайманран трассӑран ҫул хӗрне тухнӑ, унта пӗтӗм вӑйпа ҫуран утакан ҫынна ҫапса кайнӑ, хыҫҫӑн урапа кювете ҫаврӑнса ӳкнӗ.
Ку инкекре урапа кустӑрми айне пулнӑ ҫын пурнӑҫӗ татӑлнӑ. Водителе тата «ВАЗра» ларса пыракана тӗрлӗ сурансемпе Канаш хула пульницине леҫнӗ.
Ыран, утӑ уйӑхӗн 23-мӗшӗнче, Раҫҫей Федерацийӗн тата Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Григорий Моклаков ҫуралнӑранпа 90 ҫул ҫитет. Вӑрӑмах мар ҫак материалта унӑн юррисен ячӗсене асӑнса каймӑпӑр. Вӗсене вӑл 1956 ҫултах кӗвӗлеме пуҫланӑ. Унччен вара, вӑрҫӑ ҫулӗсенче, тӑван Вӑрмар районӗнче окоп чавнӑ ҫӗрте бригадир та пулнӑ, пушар хуралӗн пуҫлӑхӗнче те тӑрӑшнӑ. Унтан вӑл Хӗрлӗ Ҫар ретне тӑрать. Анчах ҫапӑҫу хирӗнче нумай пулаймасть вӑл. Сӗм суккӑр пулса тӑван киле таврӑнать. «Интернатрах юлас-и?» — тесе ыйтса ҫырса янӑ иккен вӑл госпитальте выртнӑ чух. Анчах ӑна тӑван килте чунтан кӗтнине пӗлтернӗ. Савнӑ хӗрӗ те ҫавнах систернӗ. Сӑмах май, мӑшӑрӗпе вӗсем 10 ача ура ҫине тӑратнӑ.
Тӑван ялта, Кавалта, ӑна клуб заведующине лартаҫҫӗ. Пулӑшуҫӑ пулма саккӑрмӗш класра вӗренекен Вася Долгова шанаҫҫӗ. 1950 ҫулта Григорий васильевич Мускав облаҫӗнчи Загорск хулинче музыка шкул-интернатне вӗренсе пӗтерет, баянист пулса тӑрать. Тӑван ялта вӑл пысӑк хор йӗркелет. 1952 ҫулта ӑна районти культура ҫуртне халӑхпа ӗҫлекен инструктор пулма куҫараҫҫӗ.
Нумай ачаллӑ ҫемьесене пӳрт лартма, хушма хуҫалӑха аталантарма е дача валли усӑ курма ҫӗр панине пӗлетпӗр ӗнтӗ. Чӑваш Енре паян ҫак ӗҫ малалла пырать.
Ҫак уйӑхӑн ҫурри тӗлне ҫӗр лаптӑкӗ илес текен 3 370 ҫемье черете тӑнӑ. Ун пеккисем пысӑк хуласенче уйрӑмах йышлӑ. Сӑмахран, Шупашкарта 1 209 ҫын черете тӑнӑ. Ҫак уйӑхӑн ҫурри тӗлне илсен, ҫӗрлӗ пулас текенсенчен 1 284-шӗн ыйтӑвне тивӗҫтернӗ. Улатӑр, Элӗк тата Канаш районӗсенче ҫӗр илме ирӗк тата кӑмӑл пур ҫемьесене кашнинех валеҫсе тухнӑ. Ыйтӑва Куславкка, Комсомольски, Пӑрачкав, Шӑмӑршӑ, Ҫӗмӗрле тата Етӗрне район территорийӗсенче те татса пыраҫҫӗ иккен. Ҫав вӑхӑтрах Ҫӗнӗ Шупашкар, Ҫӗмӗрле, Шупашкар тата Канаш хулисенче ку енпе йывӑртарах. Кунта, эпир ӑнланнӑ тӑрӑх, тӗп йывӑрлӑх — ҫӗр ҫитменнинче.
Кӑҫалхи иккӗмӗш кварталта Чӑваш Енре 848 ҫын наркӑмӑшланнӑ. 100 ҫын пуҫне илсе пӑхсан кӑтарту 68,0 тӗслӗхпе танлашать иккен. Иртнӗ ҫулхи асӑннӑ тапхӑртинчен ку вӑл 2,6 процент пӗчӗкрех.
Тӗрлӗ ӗҫме-ҫимепе сиенлекенсен хушшинче такам та пур: ватти-вӗтти, арӗ-арӑмӗ. Наркӑмӑшланнин йышӗпе Куславкка, Красноармейски районӗсем, Шупашкарпа Канаш хулисем начаррисен шутӗнче.
Спиртлӑ шӗвексемпе 374 ҫын шар курнӑ, вӗсенчен 27-шӗ вилнӗ. Ҫапах та эрех-сӑрапа сиенленекенсен шучӗ пӗлтӗрхи ака-ҫӗртме уйӑхӗсенчинчен чакнине палӑртма кӑмӑллӑ. Инфекционитсенчен пулӑшу ыйтни тӑрӑх хакласан, хаяр шӗвекпе иртӗхме арҫынсем ытларах кӑмӑллаҫҫӗ тесе шухӑшлама май килет. Спиртлӑ шӗвеке пула наркӑмӑшланнисен шутӗнче 80,2 проценчӗ — шӑпах вӗсем. Ҫынна пульница койки ҫине суррогат кӑна мар, этил спирчӗ те илсе ҫитерет: 374 тӗслӗхрен 65 проценчӗ шӑпах ӑна пула аптӑранӑ та. Ҫулталӑк каяллахипе танлаштарсан эрех-сӑрапа наркӑмӑшланакансен шучӗ Вӑрнар, Йӗпреҫ, Куславкка, Шупашкар, Елчӗк районӗсенче тата Шупашкарпа Канаш хулисенче ӳснӗ.
Утӑн 8-мӗшӗнче Раҫҫейри халӑх хаваспах юрату тата шанӑҫлӑх кунне паллӑ турӗ. Уяв кунне республикӑ тӗп хулинче те районсенче те тӗрлӗрен мероприятисем иртнӗ. Канаш хулинче вара ҫак кунхине 70 хваттерлӗ пурӑнмалли ҫурта купалассипе ӗҫсене вӗҫленӗ. Ҫуртӑн пулас кил-хуҫисем — ашшӗ-амӑшӗсӗр тӑрса юлнӑ тӑлӑхсем. Вӗсемсӗр пуҫне аварилле кил-ҫуртран куҫарас программипе килешӳллӗн 10 ҫемье ҫӗнӗ хваттерсен кил хуҫисем пулса тӑрӗҫ.
Строительсем ҫӗнӗ ҫурт таврашӗнче ача-пӑча лаптӑкне туса лартнӑ, подъездалла ҫул сарнӑ.
Кун пирки республикӑн вӗренӳ министрӗ Владимир Иванов правительство ларӑвӗнче пӗлтернӗ иккен. Ҫакна тӳре-шара темиҫе сӑлтавпа ҫыхӑнтарать. 100 ачалӑх учрежденире паян 41-ӗн пурӑнаҫҫӗ. Анчах ҫак пӗчӗк цифра пӑшӑрхантармаллискер марри паллӑ ӗнтӗ. Апла тӑк, ача ҫуртӗнче пурӑнакансен йышӗ чакни куҫ кӗрет (ҫав вӑхӑтрах куккук амӑшсен йышӗ сахалланать-ши? Кӑна, шел те, пӗлейместпӗр). Ача ҫурчӗсенче пурӑнакансен шучӗ пӗчӗкленсе пыни патшалӑх ачасене ҫемьене усрава парассипе ҫине тӑнипе те ҫыхӑннӑ. Тӑван мар тӗпренчӗке кил ӑшши паракансене укҫа-тенкӗпе те пулӑшаҫҫӗ-хавхалантараҫҫӗ. Маларах, сӑмах май, Етӗрнери ача ҫуртне хупнӑччӗ. Юрӗ, канашри патнех таврӑнам-ха. Унта паян пурӑнакан 41 ачаран 17-шӗ ҫул ҫитнипе кӑҫал ун ҫунатти айӗнчен тухса каять иккен. Тепӗр вуннӑшне усрава илес кӑмӑллисем пур. Ытти 14-шне ытти ача ҫурчӗсене яраҫҫӗ иккен.
Ача ҫуртне хупас шухӑш патне вӑл кивелнӗрен те ҫитнӗ-мӗн. Тата, эпир ӑнланнӑ тӑрӑх, унта тӑрӑшакансене хӑйсен тивӗҫне пурнӑҫласа ҫитерейменшӗн те министерство кӑмӑлсӑр-мӗн. Ара, паян унта пурӑнакан 41 ачаран ҫиччӗшӗ вӑл е ку енӗпе харсӑрланнӑшӑн ҫул ҫитменнисемпе ӗҫлекен инспекцире шутра тӑрать иккен.
+22.3 °C