Хулари ачасен ҫурхи каникулсем иртсе те кайрӗҫ ӗнтӗ, ялтисен вара тин ҫеҫ пуҫланчӗҫ. Ҫак кунсене Комсомольски районӗнчи Хырхӗрри тӗп шкулӗнче вӗренекенсем усӑллӑ ирттерес шутпа тӗп хуламӑра ҫул тытрӗҫ. Малтанах вӗсем Трактор историйӗн музейне ҫитсе курчӗҫ. Кунта курмалли-тӗлӗнмелли пайтах: авалхи вӑхӑтри суха пуҫӗнчен пуҫласа хальхи хӑватлӑ тракторсемчченех! Вӑхӑт ҫинчен мансах ҫӳрерӗҫ ачасем экспонатсем хушшинче. Ҫӳрерӗҫ ҫеҫ мар, кӑмӑла кайнӑ тимӗр утсем ҫине ларса та курчӗҫ!
Унтан «Мадагаскара» ҫул тытрӗҫ: пин-пин ҫухрӑмра вырнаҫнӑ утрав ҫине мар ӗнтӗ, паллах, 3D форматлӑ кино курма кинотеатра.
Малалла ҫул хальхи вӑхӑтри историн архивне выртрӗ. Кунта та тӗлӗнмелли нумай пулчӗ. Ачасем документсене еплерех упранине хӑйсен куҫӗсемпе курма пултарчӗҫ, чылай сӑнӳкерчӗксемпе паллашрӗҫ. Ҫур ӗмӗр каялла тунӑ хамӑр ял ҫыннисен сӑнӳкерчӗкӗсене курса тӗлӗнчӗҫ. Уйрӑмах паллӑ ентешӗмӗр Андриян Николаев сӑнӗсем кӑсӑклантарчӗҫ.
Экскурсие яланхилле Атӑл хӗрринче вӗҫлерӗҫ ачасем. Ҫӗкленӳллӗ кӑмӑлпа килелле ҫул тытрӗҫ.
«Ҫуртне-йӗрне хӑпартни пирки вӗҫӗмех пӗлтереҫҫӗ. Камсем тӑваҫҫӗ-туянаҫҫӗ-ши ӑна?» — тет те пӗр пӗлӗшӗм, вӑй-хал ҫитерекенсем пурах ҫав ӗнтӗ. Пӳрт купалакансем те, хваттер туянакансем те ҫук мар.
Чӑвашстат пӗлтернине ӗненсен кӑҫалхи кӑрлач–чӳк уйӑхӗсенче республикӑра 660,1 пин тӑваткал метр чухлӗ хӑпартса лартнӑ. Асӑннӑ ведомство пӗлтерни ҫине таянса республикӑн Экономика министерстви хыпарланинче сӑмах уйрӑм ҫурт-йӗр е нумай хутли пирки пынине ӑнланма ҫук, мӗншӗн тесен уйӑрса кӑтартман.
Пӗлтӗрхи вунпӗр уйӑхрипе танлаштарсан, Канаш хулинче — 3 хут; Ҫӗнӗ Шупашкарта 2,2 хут; Шупашкарта икӗ хута яхӑн (91,9 процент) ытларах хута янӑ-мӗн. Сӗнтӗрвӑрри районӗнче ӳсӗм — 31,9 процент; Пӑрачкавра — 23,8 процент, Патӑрьелӗнче — 23,4%; Комсомольскинче — 22%; Ҫӗмӗрле хулинче — 11,9%. Йӗпреҫ, Канаш, Куславкка, Ҫӗпрӳ. Хӗрлӗ Чутай, Элӗк районӗсем те танлаштаруллӑ тапхӑртинчен ирттернӗ.
«Ҫӗрулми пуҫтарма кайма тухрӑмӑр та», — тесе шӑнкӑравларӗ Каҫал тӑрӑхӗнче отпускри пӗлӗшӗм. Чӑн та, хальхи вӑхӑтра хуҫалӑхсенче ҫӗрулми кӑларас ӗҫ пырать. Юпа уйӑхӗн ҫуррине ҫывхаратпӑр та, «иккӗмӗш ҫӑкӑр» ҫинче паян кун та тар тӑкнине илтсен тӗлӗнмелле пек те тейӗн. Анчах, мӗн тӑвӑн, кӑҫал ҫанталӑкӗ ӗҫлеме май памарӗ те ҫак кунсенчи уяр кунсемпе усӑ курса юласшӑн.
Усӑ курма терӗмӗр те, чӑн та, пурин вӑйӗпе те усӑ курма тӑрӑшаҫҫӗ. Аслӑ классенче вӗренекенсене те, хысна тытӑмӗнче тӑрӑшакансене те паян хирте курма пулать. Вӗсем кӑна-и — республикӑн Ял хуҫалӑх министерствин специалисчӗсем те Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи пӗр хуҫалӑха кайса кишӗр кӑларса пулӑшнӑччӗ.
Комсомольскинче кӑна мар, ытти районта та уя тӗрлӗ ҫӗрте тӑрӑшакансене кӑларнӑ. Ҫӗмӗрле, Пӑрачкав, Улатӑр тӑрӑхӗсенче те ҫавӑн пекех. Юпан 11-мӗшӗнче вӑл енчи ӗҫ-пуҫпа паллашма Чӑваш Енри Гостехнадзорӑн пуҫлӑхӗ Владимир Дмитриев тухса кайнӑ. Сӑмах май, район администрацийӗсенче, ял тӑрӑхӗсенче, социаллӑ учрежденисенче тата ытти сферӑра тӑрӑшакансемпе пӗрлех Гостехнадзор инспекторӗсем те хирте ӗҫленӗ.
Ҫул-йӗр ҫинчи хӑрушсӑрлӑха ӳстересси ҫинчен калакан республикӑри программӑна пурнӑҫа кӗртнӗ май ҫул-йӗр правилине пӑхӑннине Улатӑр хулинче автоматика тытӑмӗ сӑнаса тӑрӗ. Ӗнер унти Гагарин урамӗнче фото ӳкерекен «Арена» ятлӑ стационарлӑ комплекс вырнаҫтарнӑ. Халӗ вӑл епле ӗҫленине тӗрӗслеҫҫӗ.
Унччен ун пек комплекссем Шупашкарпа Ҫӗнӗ Шупашкар хулинче кӑна пулнӑ. Халӗ, ав, Улатӑра та ҫитнӗ. Ҫывӑх вӑхӑтра тата тепӗр 21 комплекс вырнаҫтарасшӑн иккен. Вӗсенчен тӑваттӑшне — Шупашкарта, виҫҫӗшне — Шупашкар районӗнче, саккӑрӑшне — Канаш хулипе районӗнче, Комсомольски ялӗпе Пӑрачкав районӗнче — икшер, унсӑр пуҫне Ҫӗрпӳ хулипе Комсомольски районӗнче — пӗрер. Вӗсене кӑҫалхи чӳк уйӑхӗн 11-мӗшӗччен вырнаҫтарса пӗтересшӗн.
Чӑваш музыка фольклорне пухаканӗ, чӑваш халӑх музыка инструменчӗсене тӗпчекенӗ тата хатӗрлекенӗ, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Николай Эриванов паян 75 ҫул тултарчӗ. Вӑл Патӑрьел районӗнчи Вӑрманхӗрри Шӑхаль ялӗнче ҫуралнӑ.
Николай Эриванов Шупашкарти Федор Павлов ячӗллӗ музыка училищине вӗренсе пӗтернӗ. Мускаври Чӑваш халӑх хорӗн концертмейстерӗ-баянистӗнче, Комсомольскинчи ача-пӑча музыка шкулӗн директорӗнче, Чӑваш Республикин халӑх пултарулӑхӗн ҫуртӗнче фольклор енӗпе методистра ӗҫленӗ. 1970 ҫултанпа вӑл Ҫӗнӗ Шупашкарти химиксен Культура керменӗ ҫумӗнчи «Сӑрнай» халӑх фольклор ансамбльне ертсе пырать. Вӑл 110 ытла юрӑ кӗвӗленӗ. 40 ытла юрӑ, хор, инструментпа каламалли хайлавсем Чӑваш радио фондӗнче упранаҫҫӗ.
Моряксене асӑнса Комсомольскинче палӑк уҫни пирки эпир хыпарланӑччӗ. Пӗлекенсем каланӑ тӑрӑх, ун пекки Патӑрьелте те пур. Халӗ, ав, Шупашкар хулинче уҫма шухӑшлаҫҫӗ. Моряк пулнисем Шупашкар хулинче, Патӑрьел, Сӗнтӗрвӑрри тата Пӑрачкав районӗсенче уйрӑмах йышлӑ-мӗн.
Палӑка «Ҫӗнтерӳ» мемориал комплексӗнче вырнаҫтарӗҫ. Никӗсе Ҫарпа Тинӗс флочӗн кунӗнче янӑ. Ку мероприятие флот ветеранӗсемсӗр пуҫне тӳре-шара та хутшӑннӑ. Пӗрремӗш чула хума ӗнерхи моряксене тата кадет шкулӗн вӗренекенӗсене шаннӑ. Палӑка ҫитес ҫул уҫма палӑртаҫҫӗ.
Ҫак уйӑхӑн юлашки вырсарникунӗнче Ҫарпа тинӗс флочӗн кунне паллӑ тӑваҫҫӗ. Историе илсен, ҫар флотне 1696 ҫултах йӗркелеме йышӑннӑ. Ун пирки пӗрремӗш Петӗр патша ятарлӑ Хушӑвах кӑларнӑ. Унтанпа сахал мар шыв-шур юхса иртнӗ. Ҫарпа тинӗс флочӗ аталаннӑ, ку енӗпе службӑра тӑракансене халалласа уяв кунӗ те туса хунӑ.
Комсомольски салинче вара моряксене асӑнса палӑках уҫма шут тытнӑ. Ӑна Ҫарпа тинӗс кунӗ умӗн, шӑматкун, ирхи 11 сехетре савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ.
Чӑваш Енӗн ИӖМ служби ҫакӑн пек статистикӑпа пире паллаштарать. Чӑнахах та, шел пулин те «хӗрле автан» тухасси эрнесерен ҫирӗпленсе пырать республикӑра. Иртнӗ кану кунӗсенче те пушар виҫӗ хутчен тухнӑ имӗш.
Шӑматкун, утӑн 13-мӗшӗнче, Хӗрле Чутай районӗнчи Шулю ялӗн пӗр кил-ҫурт таврашӗнче пушар тухнӑ. Асӑннӑ инкек вара ҫунакан кӑмака хӗмӗнчен тухнӑ. Унтан выльӑх апатне хатӗрлемелли кивӗ сарай та хыпса илнӗ. Вутпа кӗрешекенсем пушара 20 минут хушшинче сӳнтернӗ. Анчах хуҫалӑхри сарай тӗпипех ҫунса кайнӑ.
Ҫак кунхинех Патӑрьел районӗнчи Тутар Сӑкӑчӗ ялӗнче 53 ҫулхи арҫынӑн кил-ҫурчӗ ҫунма тытӑннӑ. Пируса сӳнтерме манни кил хуҫине чутах пурӑнмалли ҫуртсӑр хӑварӗччӗ — пушарпа кӗрешекенсем вӑхӑтра ҫитнипе шал енӗ ҫеҫ юрӑхсӑрланнӑ. Инкек кил хуҫине 25 пин тенкӗллӗх шырлӑх кӳнӗ.
Унсӑр пуҫне кану кунӗсенче Комсомольски ҫумӗнче тепӗр пушар тухнӑ. Кунти инкек сӑлтавне вара сарайра выртакан ҫӗмрӗк скутерпа ҫыхӑнтараҫҫӗ. Ҫулӑм айӗнче асӑннӑ ҫурт-йӗр тӑрри ҫунса кайнӑ.
Комсомольскинче черетлӗ вӗренӳ ҫулӗнчен ҫӗнӗ ача пахчи хута ямалла. Унта пурӗ сакӑр ушкӑн пулмалла.
Вырӑнти район хаҫатне — «Каҫал Ене» — уҫма хатӗрленекен учреждени пуҫлӑхӗ Анна Албутова пӗлтернӗ тӑрӑх, хальхи вӑхӑтра ҫутӑ кӗртессипе тимлеҫҫӗ. Тата ытти вак-тӗвек ӗҫ те юлнӑ-мӗн. Ҫапах та учреждение авӑн уйӑхӗн 1-мӗшӗ тӗлне хута ярасшӑн иккен.
Тӗп йывӑрлӑх шутне заведующи кадрсем тупассине кӗртет-мӗн. Сӑмахран, воспитатель, музыка ертӳҫи, медаппа, педагог-психолог, апат пӗҫерекен, ачасене вӑй-хал культурине хӑнӑхтаракан, завхоз, ҫӗвӗҫ-кастелянша, машинӑпа кӗпе-йӗм ҫӑвакан, ӑна-кӑна тӑвакан рабочи, хуралҫӑ кирлӗ. Ача пахчине ӑшӑтма тытӑнсан газ котельнӑйӗн операторне ӗҫе илме тивӗ.
Патшалӑхӑн пӗрлехи экзаменӗ пирки хыпарланӑ чух эпир «Ҫырса илме йывӑр пулӗ» тесе пӗлтернӗччӗ. Ҫапах та йӗркене пӑсакансем Чӑвашра та тупӑннӑ-мӗн. Ун пек пӑтӑрмах Вӑрмар районӗнче пулнӑ. Унта тӗрӗслевпе хаклав материалӗсене Тӗнче тетелне вырнаҫтарнӑ тӗслӗхе асӑрханӑ. Ҫавӑн пек хӑтланнӑ хӗрӗн ӗҫне халӗ пӑрахӑҫласси пирки сӑмах пырать.
Асӑрханӑ ытти ҫитменлӗх пирки каласан, Комсомольскинчи вӑтам шкулта экзамен хыҫҫӑн материалсене кӑлтӑкпа пухнине палӑртнӑ. Теприсем карас телефонӗпе усӑ курнӑ тӗслӗхсем те пулнӑ иккен. Экзамен бланкӗсене чылай ҫӗрте ӑна тытакансемсӗрех шутлани те йӗркене пӑсни шутне кӗрет. Шупашкарти 18-мӗш лицейре экзамена вӑхӑт ҫитичченех вӗҫленӗ. Хальлӗхе ҫакнашкал кӑлтӑксем паллӑ, патшалӑх экзаменӗсем вӗҫленнӗ тӗле вӗсен йышӗ нумайланма та пултарӗ.
-12.7 °C