Çул юлташĕ
— Санăн ыран У. хулине тухса каймалла пулать, — терĕ мана, тĕпчев институчĕн сотрудникне, ирхине ĕçе пырсан, хамăрăн директор. — Пĕлетĕн ĕнтĕ, унта пирĕн Агния Васильевна Белянская искусствовед пурăнать, çак кунсенче утмăл çул тултарать. Кайса чыс тăвас пулать карчăка. Институт саламĕпе парнисене илсе каятăн. Хамăрăн чăваш правительствин наградине — Хисеп грамоти — Каканаров искусствовед илсе пырать. Пĕр пилĕк кунлăх командировка хучĕпе укçине ил те — çула хатĕрлен.
— Хатĕрленме — темех кирлĕ мар пуль? Эпĕ хатĕр.
— Апла пулсан, Данил Макаровича систер. Пĕрле каятăр. Анчах та асту, вăл, ватти, чирлĕрех, ăна çул çинче пăхкалама ан манса кай. Мĕнле калас, крыльца çине те санпа танах ĕрĕхсе хăпараймĕ вăл. Билетне паянах илсе хурăр.
Çапларах вĕрентсе, ăнăçлă çул сунчĕ мана пуçлăх.
Тепĕр кунне ирхине Каканаров, мана кĕтсе, ури айĕнчи юра çухăрта-çухăрта, Ленин площадĕнчи шап-шурă пасарнă çăка аллейипе уткаласа çӳретчĕ.
Самолет çине лармалли икĕ билет ĕнертенпех кĕсъере те — эпĕ питех хыпаланмарăм пулас. Ватти патне ерипен утса пытăм, сывлăх сунтăм, хамăн хушамата каларăм.
— Миçе сехет халь? — хăвăрт ал сехечĕ çине пăхса илчĕ Каканаров.
Эпĕ темиçе минут каярах юлса килнĕшĕн каçару ыйтрăм.
— Çичĕ минута халь эсир йыт çӳппине те хумарăр тейĕпĕр-ха, тата мĕнле йăла вăл сирĕн вăхăта «яхăнпа» виçесси? — тесе хучĕ старик.
— Мĕнле? — ăнланаймарăм эпĕ.
— «Сакăр сехет тĕлнелле» терĕр эсир ĕнер телефонпа. Мĕн тени вăл? Атомпа кибернетика ĕмĕрĕнче вăхăта çеккунтăн миллионмĕш пайĕпе шутлаççĕ. Вăхăт вăл иртнĕçемĕн иртет, вăхăт мар, ĕмĕр иртет, çамрăк çыннăм каçарăр, ятăр-хушаматăр темлеччĕ?..
— Николай Николаевич.
— Эпир пĕрремĕш хут тĕл пулатпăр-ха та, каçарăр, эп сире ӳлĕм, çул çинчи çывăх юлташ тесе, пĕррелле хисеппех чĕнĕп. Эсир юлташ асăрхаттарнăшăн ан кӳренĕр.
— Тавтапуç, Данил Макарович… Аэропорта эпир троллейбуспа кайăпăр-и е… Кӳрĕр-ха чăматанăра кунта…
— Аэропортне кайăпăр та, вĕçет-и-ха паян самолет? Кур, епле тĕтре.
Чăн та, паян мăн кăрлачăн тĕтреллĕ сивĕ кунĕ тăрать. Тĕтри тата çынна ăшран шалтан шăнтса ярать. Кун пек çанталăкра самолет пĕр вунă çухрăм вĕçсенех пăрланса ларать пуль. Ĕнер, Çĕнĕ çул хыççăнхи кун, уяр тăчĕ те, паян вĕçмелли кун пулас çуккине çанталăка сăнакансем те чухлайман курăнать: аэропортра билетне сутрĕç ав.
Тĕтрене пула урамсенчи электричество ламписене те сӳнтермен. Шкул ачисен хĕллехи каникулĕ иртичченех ларакан уяв ёлки те площадре Çĕнĕ çул каçĕнчи пекех илемлĕн ялкăшса çунать.
Эпир чăрăш лăсси-йĕппи тăкăнса тулнă сукмак тăрăх çăка аллейипе утса кайрăмăр.
— Пирĕн васкас пулать, юлташăм. Аэропортра сехет малтан билет регистрацилеççĕ.
— Атьăр хăвăртрах, — троллейбус еннелле утăмларăм эпĕ.
Эпир хускалтăмăр. Чиперех манпа юнашар вашлаттарса пыракан çын, аллея вĕçне çитсен, сасартăк чарăнчĕ те ик-виç утăм каялла ярса пусрĕ, çул хĕрринче йăваланса выртакан çĕмрĕк кĕленчене пĕшкĕнсе илчĕ, инçех мар сак вĕçĕнче ларакан çӳп-çап сулчи патне утрĕ, ванчăк кĕленче тĕпне типтерлĕн кăна çав чул савăта пăрахрĕ.
Эпĕ ним калама аптраса, çăвара карса пăрахса тăтăм-ха.
— Атя, атя хăвăртрах — терĕ хайхискер, мана çанăран карт! туртса. — Мĕн васкамастăн эсĕ?.. Ӳркеннĕ йĕксĕк çавăнта утса çитме, — калаçса пычĕ хăй. — Урăхла ят параймастăп эп ăна. Йĕркесĕрлĕх!..
— Юрĕ ĕнтĕ, ав, троллейбус чарăнчĕ.
— Тăхта, ан васка, — тăп! чарăнчĕ Данил Макарович. — Сывлăш çавăрам-ха… Ман чĕри çавнашкал. Спазм.
Каканаров пальто кĕсйинчен çур пӳрне тăршшĕ кĕленче кăларчĕ те ун ăшĕнчен пĕр кантăр вăрри пысăкăш пĕрчĕкне ывăç тупанĕ çине силлесе илчĕ.
— Нитроглицерин вăл… Çакна чĕлхе айне хурсан, тăвалла та пĕр икçĕр метр салтак пек утса каятăп… — терĕ вăл, тарăннăн сывлама хăтланса.
Пирĕнтен пĕр çирĕм утăмра чарăннă троллейбус патне вара вăл, чăн та, манран та вăр-вартарах утса пычĕ.
Эпĕ хам Каканаров пек çынсем ятран-шывран е ĕçĕм-хĕлĕмрен пĕлсе тăмалла çын мар. Çавăнпа Данил Макарович мана ку таранччен пĕлмен. Эпĕ вара, хулари политвĕренӳ çуртне халăх университечĕн занятийĕсене çӳрекеленĕскер, вăл искусство историйĕпе, эстетикăпа вуланă лекцисене пĕрре мар итленĕ. Унăн Инçет Хĕвел-тухăçĕ çинчен поэтла хавхаланса çырнă очеркĕсен кĕнекине те вуланă. Халĕ вăл ватлăх укçипе пурăнать, килте ĕçлет. Хулари институтсемпе университет ыйтнипе кăна, сайра хутра унта-кунта тухкаласа, лекцисем вулать.
Данил Макарович çӳллĕ мар, çăтă пӳллĕ, кăвакарнă пуçлă, йĕкĕр янахлă старик; мăнхырăмланнă, кăшт курпунланнă. Шакмакрах кăвак куçĕпе витерсе пăхать. Калаçнă чух хĕрсе каять те яшлăхран юлнă йăлапа вăрт-варт пăркаланса илме хăтланать, анчах шăмшакĕ те, алли-ури те ăна текех итлесшĕнех мар çав. Ватти халь яш чухнехилле хĕрсе каймассерен чĕри тĕлĕнчен аллипе ярса тытать.
— Сывлăха упрас пулать, — терĕ вăл мана троллейбусра. — Эсĕ туртатăн мар-и? Эпĕ сана пăрахтаратăп ку усал йăлана. Эсир халь çамрăк. Мĕн юлать сирĕнтен, ман пек утмăл пилĕк çула çитсен? Сывлăх никĕсне çамрăкла — ак халь! — хывса хăвар! Физзарядка тăватăн-и?
— Ирпе тăрсан, карăнса илетĕп пĕрре…
— Кахал чăпти! Эпĕ халь те ир-каç зарядка тăватăп. Асту, вĕрентетĕп эп сана!
Данил Макарович тĕрĕсех каларĕ иккен: паян тĕтрене пула самолет вĕçмест. Куна пире часах пĕлтермерĕç-ха. Малтанах сехет майлă кĕтрĕмĕр.
— Ме, вăхăта ахаль ан ирттер, — «У.-ри паллă вырăнсем» ятлă кĕнеке тăсса пачĕ Данил Макарович мана регистратура кĕттернĕ хушăра.
— Ку вырăнсемпе, çитсен, лере паллашăп… — тавăртăм эпĕ.
— Пулнă-и эсĕ унта хăçан та пулин?
— Çук…
— Пĕр-пĕр хулана малтанхи хут каятăн пулсан, нихçан та унăн историне пĕлмесĕр çула ан тух… Лери çынсемпе мĕн калаçатăн вара эс? Сĕм вăрман ятне кăна илтĕн. Панккав теççĕ вара сана.
— Тавтапуç, Данил Макарович… — терĕм, ваттин тӳрĕ чĕлхине ерипен хăнăха пуçласа.
Данил Макарович киоскра хаçат туянчĕ те манпа юнашар тенкел çине ларчĕ. Пире билетсем вырăнне укçа тавăрса пачĕç те, эпир пуйăспа кайма калаçса татăлтăмăр. Эпĕ Данил Макаровичăн чăматанне йăтрăм, вăл тенкел çине манса хăварнă хаçата илтĕм… Анчах чипер утма пикеннĕ Данил Макарович ман алри хаçата вăшт! туртса илчĕ те каялла тенкел çине кайса хучĕ.
Эпĕ ун çине кăн-н тинкерсе пăхрăм та çăвара пирус кăларса хыпрăм.
— Нихçан та ун пек ан ту… — терĕ Каканаров. — Сана урăх кирлĕ мар вĕт вăл? Ху вуларăн пулсан, çынсене вулама пар. Пирĕн хыççăн кирек кам килсе ларать — тытса вулатăр… Акă, сан аллунта шăрпăк икĕ курупка… Мĕн тума иккĕ чиксе çӳрен? — вăл ман алăри шăрпăк курупкине илчĕ те тенкел çине хаçатпа юнашар пăрахрĕ. — Мĕне кирлĕ ытлашши япала? Кулак мар пуль вĕт эс?
Эпĕ Каканаров ăçта шӳтлесе, ăçта чăнласа каланине тавçăрса илме хăнăхаймарăм-ха. Чăнласа калани — ытла кулăшла пек. Сумлă çын çапла шӳт тума пултарассине те ĕненсех пĕтерейместĕп.
Эпир тухрăмăр. Автовокзала троллейбуспа кайрăмăр. Кунта такси тытрăмăр та Сĕве станцине вĕçтертĕмĕр.
Сĕвере пирĕн тепĕр сехет ытла кĕтмелле пулчĕ. Чăматансене управ камерине парса, станци çумĕнчи столовая çул тытрăмăр.
— Яланах пĕр вăхăтра апат çи, — терĕ Данил Макарович, столовăялла утнă май. Такси çинче, шоферпа пирĕнсĕр пуçне, тепĕр икĕ хĕрарăм пурччĕ те, — тата хăйсем çынна çур сăмахранах пӳлсе шапăлтатаканскерсем, — Данил Макарович никама та тăн парсах калаçаймарĕ. Халĕ вăл, иксĕмĕр кăна юлсан, каллех мана, хăйĕн «панккав юлташне», шакмак куçĕпе хыпаларĕ.
«Чăнласах ăс парас шут тытрĕ-и ку?» — шухăшларăм эпĕ, тепĕр пилĕк кунтан тин ун «курсне» пĕтерсе, «çын çине» тухасскер.
Вăхăчĕ — кăнтăрла иртни виçĕ сехет патнеллеччĕ-ха.
— Вăхăтра çини вăл, — калаçрĕ малалла ватти, — вар-хырăмшăн, пуç мимишĕн, кăмăлшăн усăллă… Çул çинче çиме эпĕ хуларах пĕр бутерброд илсе чикрĕм, эсĕ ним те туянмарăн…
Чăн та, темскер чăмлатчĕ вăл паçăр çул çинче.
Столовăйра иксĕмĕр те пĕрешкелех яшка, котлет, компот илтĕмĕр. Виççĕмĕш тирĕк пирки кăна урлă-пирлĕ сăмах пулчĕ. Эпĕ малтан сĕт çиесшĕнччĕ, анчах Данил Макарович ман патнус çинчи сĕте çийĕнчех каялла илсе лартрĕ.
— Çул çинче нихçан та сĕт ан çи, — терĕ вăл. — Юрамасть… Эпĕ куркаласа пăхнă вăл нушана. Кайран хăвах тав тăвăн ак.
Те апат вăхăчĕ иртнĕрен, те такси çинче чӳхенсе килнĕ вар-хырăм вырăна лараймантан — апат анмарĕ манăн, ăш каплана-каплана килчĕ. Кашни тирĕкренех çурри майлă юлса пычĕ, компот стаканĕ те пушанмарĕ. Данил Макарович, кăкăрти сывлăш чĕлĕм тĕтĕмĕ пек палăрса тухакан сивĕ столовăйра килти пекех хывăнса ларнăскер, мана та хывăнтарнăскер, хăйĕн турилккисене çуса тасатнăнах пушатса пычĕ, хушăран çинĕ чухне калаçма юраманни пирки хăй мана тăн панине манса кайсах, ытти çынсене ятларĕ.
— Мĕнле çапла тумтирпе, çĕлĕкпе сĕтел хушшине кĕрсе лармалла? Камран вĕренетпĕр эпир? Йывăр-и ĕнтĕ çĕлĕк хывма? Çăкăр-тăвар вĕт пирĕн умра!
— Сивĕ-çке кунта, Данил Макарович, — терĕм эпĕ. — Тумтир çакма та пĕр пăта çеç. Станци çумĕнчи столовăй ĕнтĕ. Ытларах — килен-каян çын апатланать.
— Епле вăл «килен-каян»? — хĕремесленсех кайрĕ Данил Макарович. — Пирĕн пур çĕрте те хамăрăн хуçа пулмалла. Эпĕ кунти мар-ха, чăваш-ха, тесе лармалла-и? Сивĕ тетĕн-и? Вутă хут. Тумтир çекли çук тетĕн-и? Çекĕл ту. Акă тата ташлама тапратрĕç!..
Чан та, такамăн транзисторĕ вальс янраттарса ячĕ те, сĕтел хушшинчен тухнă хĕрпе каччă алăк патĕнчерехри пушă вырăнта çаврăнкалама та тытăнчĕç.
Ташласса илемсĕр мар ташларĕç-ха вĕсем. Маншăн пулсан, хăнăхнăскершĕн, вĕсен çӳçĕ-пуçĕ те, тумĕ-юмĕ те, арки-сарки те чиперех пек. Анчах ваттинчен йĕркеллĕ çынсене шуйттан ташшипе аскăнлантаракансен ятне çеç илтрĕç вĕсем.
— …Урайĕ таса мар, çын апат-çимĕçĕ çине тусан вĕçет — вĕсем пур, пуçсăрсем, ташлаççĕ, — хĕремесленчĕ Каканаров. — Епле çыпçăнса ларнă-ха тата… Кур, каччи хĕрĕн хулпуççи çине пуçне хунă, хĕрĕ чĕвеннĕ… Эп халех заведующипе ятлаçма каятăп! Эп халех… — Тата темскер каласшăнччĕ Данил Макарович, унăн куçĕ сĕтел çинче чарăпчĕ. — Ку мĕн япала? — пӳрнипе тĕллерĕ вăл ман турилкке çине.
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
Наталия (2024-01-16 00:17:19):
Питĕ килĕшрĕ .Кула-кулах вуларăм.
геннади (2024-01-16 16:20:38):
"Виççĕмĕш страница çитсен сасăпах кулкаларăм " - тесе çырăп тесе лараттăм , анчах Каканаров вилнĕ йĕркесем патне çитрĕм ....