Çул юлташĕ
— Кам вăл Софья Лорен? — хаçатран пуçне çĕклемесĕрех йăпăрт ман енне пăхса илчĕ вăл.
— Пĕлместĕп.
— Сĕм вăрман! — терĕ вăл, ятланçи пулса. — Америка актриси вăл. Акă, Италире ӳкернĕ «Ключ» кинофильмра вăл мĕнле ăста выляни çинчен çырни пур кунта.
Эпир юрлă сак çине лартăмăр.
— Çакă кам? — хаçат çинчи ватă хĕрарăм сăнне мана кăтартрĕ Данил Макарович.
— Палламастăп…
— Суккăр Хвети!.. Эпир камăн юбилейне килтĕмĕр?.. Эпĕ, профессор тыттарнă хаçата илсе, Белянская çинчен çырнă статьяпа çиелтен куçпа йĕрлекелерĕм. Данил Макарович икĕ аллипе икĕ чĕркуççи çине тĕренчĕ те, çĕрелле пăхса, кая хăварма юраман ĕç тупă пекех тăрăшса, уçă сывлăш сывларĕ; вара вăл çапла ним калаçмасăр, шăпчăк пек шăпăрт ларма та пултарнинчен тĕлĕнсе илтĕм эпĕ.
Кĕçех клуба çынсем пухăна пуçларĕç. Вăхăт çывхарса килнине кура, эпир тапрантăмăр. Ура çине тăрса пилĕк-ултă утăм ярса пуссан, Данил Макарович хыпăнса ӳкрĕ:
— Хаçат ăçта? — ыйтрĕ вăл хăвăрт.
— Ав, сак çинче.
— Сапаланчăк!.. Хаçата кам çапла ăçта килчĕ унта пăрахса хăварать!..
— Çынсем вулаччăр тата, Данил Макарович…
Каканаров, каялла утса кайса, сак çинчи хаçата илчĕ, пĕр-ик утăм тусан, каллех çаврăнса сак патне таврăнчĕ те татах темскер илчĕ:
— Ме, тыт спичкуна… — терĕ вăл. — Çумри япалана çапла пăрахса çӳремеççĕ…
— Пуш курупка вăл, Данил Макарович.
— Çавах ил! Эпир, мĕнле калас, хуçи — хуçах-ха та, Ехрем хуçа мар…
Эпĕ пуш курурпкана çӳп-çап сулчине кайса пăрахрăм.
— Ну, статья мĕнле пек? — ыйтрĕ хайхискер.
— Пĕлсех çырнă пуль, питĕ хисеплесе, ăшшăн…
— Кам çырнă?
Эпĕ калама аптăраса тăтăм, мĕншĕн тесен автор хушаматне тӳрех курăнмалла çĕре лартманччĕ.
Данил Макарович ман çине кăн-н пăхса илчĕ, вара чĕлхи айне нитроглицерин пĕрчĕкĕ кăларса хучĕ те, пĕтĕм кĕлеткипе туртăнса, сывлăш çавăрчĕ, унтан салтак пек утса клуба кĕрсе кайрĕ. Эпĕ, намăсланмаллипех намăсланнăскер (статйине Каканаров искусствовед çырнă пулнă-мĕн), ун хыççăн аран ĕлкĕркелесе пытăм.
Чыслав пуçланас умĕнхи тĕркĕшӳре Данил Макарович умне пĕр çамрăк çын пырса тăчĕ:
— Сывă-и, атте!
Данил Макарович мĕнле тăнă çаплах хытса кайрĕ, аллинчи папкине хăвăрт кăна мана тыттарчĕ те, аллисене саркаласа:
— Борис! — терĕ. — Ывăлăм…
Вĕсем, ыталанса илсе, пĕрне-пĕри çурăмран çапкаласа тăчĕç.
— Епле майпа килсе лекрĕн эсĕ кунта? Ăçтан?.. — ыйтрĕ ватти.
— Люсьăпа паян килсе çитрĕмĕр, — тавăрчĕ Данил Макаровичăн «ывăлĕ» пулса тăнă çамрăк çын.
Люся — пирĕн юбилярăн Ленинградра вĕренекен хĕрĕ иккен. Борис çав хулари пĕр шкулта ачасене вĕрентет-мĕн. Икĕ эрне каялла Люсьăпа Борис пĕрлешнĕ. Халĕ Люся упăшкипе пĕрлех амăшĕн юбилейне килнĕ.
— Вĕлтренпе çаптармалла сире! — те вăрçать, те хавхаланать Данил Макарович. — Ма пĕлтермерĕр? Мĕншĕн туя чĕнмерĕр?..
— Каçар, атте, туйнех майлаштарайман-ха эпир… Пĕлтерессе — халь кунтан кайнă чух тӳрех киле кĕрсе тухасшăнччĕ…
Юбилейра Данил Макаровичпа иксĕмĕр те президиума хисеплĕ хăнасем хушшине лекрĕмĕр.
Агния Васильевна Белянская тĕрлĕ хулари институтсемпе университетсенче искусство историйĕ вĕрентнĕ. Çав хушăрах Атăл тăрăхĕнчи, хĕвелтухăçĕнчи халăхсен пир çинчи, йывăç çинчи тĕрĕ-эрешне, керамикине, халăх юрри-кĕввине нумай тĕпченĕ. Çамрăк чухне Данил Макаровичпа Агния Белянская Шупашкарта пĕрле ĕçленĕ.
Кайран Данил Макарович вăрçа кайнă. Белянская — вăрçă вăхăтĕнче, Данил Макарович вăрçă хыççăн çемьеллĕ пулнă. Халĕ иккĕшĕ те ученăй, иккĕшĕ те ача-пăча ӳстерсе çунат айĕнчен вĕçтерсе кăларнă, акă ĕнтĕ, кĕçĕн ачисенчен мăнук кĕтмелле…
Агния Белянская патне янă саламсем, ăшă сăмахсем хушшинче эпĕ ирĕксĕрех унăн пурнăçне Данил Макарович кун-çулĕпе çыхăнтаракан самантсене йĕрлесе лартăм. Ку çыхăну виçĕ çул пĕрле ĕçленипе, кайранхи тĕлпулусемпе тата çырусем урлă та сыпăнса пынă-мĕн.
Агния Белянская — çӳллĕ кĕлеткеллĕ, шап-шурă çӳçлĕ, тăсăкларах пит-куçлă, тарăн кăвак куçлă тĕреклĕ карчăк. Вăл хускалкаланисенче те, сăн-питĕнче те сумлăх, ăс, çирĕп кăмăл сисĕнет. Çамрăк чухне вăл мĕнле пулнине пĕлме унăн хĕрĕ çине пăхмалла пулĕ. Ытлашши черченкĕ мар хĕрĕ, теветкел çирĕп сăн-питлĕ, яштак кĕлеткеллĕ… Тӳрккесрех каласан, кун пек хĕр упăшкалăх йĕкĕт хăй ытларах суйлать пуль, теес килет. Вăл Данил Макаровичăн йăрăст кĕлеткеллĕ, тăсăкларах питлĕ, атлет сывлăхлĕ ывăлне суйласа илнĕ…
Агния Белянскаяна правительство юбилей тĕлне Ĕçлĕх Хĕрлĕ Ялав орденĕ панă. Эпир те ăна хамăрăн республика наградине — Грамота патăмăр, унтан тĕпчев институчĕн саламне каларăмăр та парнесем кӳтĕмĕр.
Çакăнпа пĕтрĕ чаплă лару.
Концерт хыççăн пире банкета чĕнчĕç. Данил Макаровича ĕнтĕ Агния Белянская хĕрĕпе тăванĕсем çавăрса илчĕç. Банкечĕ столовăйра пулчĕ. Пĕр-пĕрин çумне тĕкĕнтерсе лартнă сĕтелсем хушшине хире-хирĕç вырнаçрăмăр. Сĕтел çинче — ĕçме-çиме.
Эпĕ Данил Макаровичпа юнашар лартăм пулин те, вăл манпа калаçма ерçмерĕ — ун çумĕнче ывăлĕпе кинĕччĕ. Хальхинче асăрхамарĕ те вăл мана. Калаçасса та кунта мĕнех калаçăн — пурте таву калаççĕ кăна, унтан çумри юлташа черкке сĕнеççĕ.
Темиçешер хут черкке çĕкленĕ хыççăн юрлама-ташлама пуçларĕç. Эпир Данил Макаровичпа иксĕмĕрех сĕтел хушшинче ларса юлтăмăр. Эпĕ ун çумнерех сикрĕм. Турилккесем ĕнтĕ, сĕтел варрине лартнă çимĕçсĕр пуçне пурин те пушахчĕ: пĕрремĕш тирĕк те, иккĕмĕш те виççĕмĕш те… Манăн та — çап-çутах. Анчах… мĕн ку? Пĕр Данил Макарович умĕнчи турилккесем кăна пурте туллиех лараççĕ!
— Итлер-ха, Данил Макарович, — терĕм эпĕ, ун «курсне» итлесе самай «ăс пухнăскер». — Çăкăр-тăвара хисеплес пулать. Ăна акнă, вырнă, пуçтарнă… Çапла-и? Пĕçернĕ, килсе панă… Ийя-и?
— Çапла, çапла, — тавăрчĕ вăл хăвăрт. Куçĕ те телейпе, те эрех сыпнăран çупса выляса тăрать, хăй те кĕç-вĕç ачалла сиккелеме пуçлас пек ларать: хулпуççине вăрт-варт хускаткалать, аллине сулать, çавăрăнкалать… — Çапла, çапла, — терĕ вăл тепĕр хут. — Çимелле… Анчах та кунта пĕçерме пĕлмеççĕ, çиме пултараймастăп эпĕ кун пек апата!.. Эпĕ халех вăрçма каятăп!..
— Данил Макарович, ӳсĕрĕлмерĕр-и Эсир? Хăнара-çке эпир, — пăшăлтатрăм эпĕ ăна.
— Çук, çук… Вĕрентес пулать вĕсене… Акă, мĕншĕн мăнтăр тетĕн эсĕ мана? Манăн арăм апат тутлă пĕçеретчĕ… Çиес килмесен те — тутă хырăмпах — ирĕксĕр çиетĕн… Çавăнпа мăнтăр пултăм эпĕ…
Çакна Данил Макарович Агния Белянская илттĕр тесе каланă пек туйăнчĕ мана. Çынсем те ун çине чăл-чал пăхкала пуçларĕç. Çак вăхăтра эпĕ Агния Белянскаян типшĕм пичĕ çинче намăсланнипе хĕрелсе тухнă илемлĕ тĕсе асăрхарăм. Вăл хăвăрт ура çине тăчĕ те, Данил Макарович патне пырса, ăна хăлхинчен тем каларĕ, хулĕнчен тытрĕ.
— Хамăрах майлашатпăр эпир! Пĕлетĕп эп ăна, — терĕ Агния Белянская, эпĕ, Данил Макаровича тепĕр хулĕнчен тытса, «вăл часах йĕркене кĕресси» çинчен калама тытăнсан.
Данил Макаровичпа иккĕш вĕсем хулран-хул çавтăнса залран тухрĕç.
«Хирĕçсе каяççĕ кусем, — шухăшларăм эпĕ, кăштах ларсан. — Данил Макаровича йĕркене кĕртес пулать…»
Залран тухсан, тепĕр пӳлĕме лекрĕм те, унта вĕсене курса, чарăнтăм, çуррине чаршавпа пӳлнĕ пӳлĕмре вĕсем мана асăрхамарĕç.
— Çук, çук, Агния Васильевна, — тет Данил Макарович. — Эпĕ çав тери телейлĕ… Сире кӳрентерме килмен эп темиçе çĕр çухрăм — курасшăн килтĕм… Пĕлетĕн-и, пурпĕрех килсе куратăп виличчен, терĕм. Çук, çук… Вилесси çинчен шутламастăп-ха. Сире те суймастăп. Тӳррипе калам-и: çак вăтăр çул хушшинче пĕр кун та асран кăларман эп сана… Чи йывăр самантсенче сана аса илсе вăй илнĕ. Ну, ну… Мĕнле калас… Калаймастăп, Агния Васильевна. Ирĕк пар эс мана халь, ватлăхра, сана пĕрре ыталам…
— Ытлашши ан пăлхан-ха эс, Данил Макарович, — ахăртнех, пуçне Каканаров хулпуççи çине хунăран пулас, аран илтĕнет Агния Васильевна сасси. — Иртнине тавăраяс çук… Эпĕ те юратнă сана… Пĕрле пулма пире вăрçă чăрмантарчĕ… Ну, ĕнтĕ… Кулянар мар халь тин… Мĕнех?.. Эпир пĕрле пулаймарăмăр пулсан, пирĕн ачасем пĕрле ав…
— Çапла, çапла! Тинех пĕрлешрĕмĕр.
— Ачасем пĕрлешрĕç…
Эпĕ икĕ ватă çын ыталанса савăннине текех вăрттăн сăнаса тăмарăм — зала кĕтĕм.
Тепĕр темиçе минутран Данил Макарович та ман çума тухса ларчĕ, пĕр черкке коньяк ярса ĕçрĕ. Кăштах ларсан, кĕсйинчен нитроглицерин кăларса хыпрĕ. Ташлакансене киленсе сăнама тытăнчĕ.
— Селĕм ташлаççĕ, — терĕ вăл; унтан сасартăк мана асăрхарĕ. — Эсĕ ма ташламастăп? Юрамасть апла! Юрамасть!.. Ташлас пулать çамрăк чух! Кур, çамрăксем пурте ташлаççĕ… Урăхла ташлаççĕ вĕсем… Йăлтах урăхла… Пирĕн пек мар. Пăхсан — начар та мар!.. Çук, çук… Вĕрентессе вĕрентмеллех вĕсене, анчах вăрçмалла мар. Ăнланас пулать вĕсене!
— Ав, çав мăшăр еплерех ташлать пек, Данил Макарович? — пĕр-пĕрин çумне çăтă çыпçăнса, пăркаланарах ташлакан хĕрпе каччă çине кăтартрăм эпĕ.
— Вăйлă! — терĕ старик. — Юрату пĕр-пĕрин çумне туртать вĕсене… Юрату вăйĕ туртать… Ах!..
Данил Макарович калаçнă çĕртех сулахай аллипе кăкăрне ярса тытрĕ, тепĕр аллипе ман хулпуççирен тĕренчĕ.
— Мĕскер… Мĕн пулчĕ, Данил Макарович?
— Чĕре…
— Ăçта, хăш кĕсьере сан нитроглицерин?
— Кай, — аллине сулчĕ Каканаров. — Пулăшмасть… Илсе тух-ха мана уçă сывлăша.
Пире залри çынсем хупăрласа илчĕç. Кĕçех васкавлă пулăшу машини вĕçтерсе çитрĕ…
— Чипер кай, çамрăк юлташăм, — алă сулчĕ мана Данил Макарович. — Гостиницăпа татăл. Укçа унта ман свитер кĕсйинче…
Тепĕр кунне эпĕ У. хулинчен Данил Макаровичсăрах тухса килтĕм. Ăна хулари çĕршывĕпех паллă больницăна вырнаçтарнă.
— Салтак пек утса пыратăп! — тесе юлчĕ манран вăл, палатăра вырăн çинче выртаканскер.
Каласса çапла каласа юлчĕ те… утса килеймерĕ çав. Тепĕр виçĕ эрнерен паллă искусствовед Каканаров вилни çинчен çĕршыври темиçе хаçат некролог пичетлерĕ.
Анчах манăн чун Каканаров вилнĕ тенине ниепле те йышăнасшăн мар.
Унăн вăр-вар утти-тăрри те, чăр-р! çунтаракан шакмак куçĕ те яланах куçăм умĕнче тăраççĕ. Унăн пĕр-пĕрне хирĕçлекен шухăшĕсемпе сăмахĕсем те асăмра пĕрмай çапăçаççĕ. Ку таранчченех хăлхана илтĕнсе тăракан хăйăлтирех сассипе вăл мана кашни тĕрĕс мар хускавшăн та утăмшăн, ытла та сахал пĕлнишĕн, сахал ĕçленишĕн ятлать… Тен, хăш чух ытларах та калать пуль, анчах кураймасăр мар, ăнланса, юратса ятлать.
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
Наталия (2024-01-16 00:17:19):
Питĕ килĕшрĕ .Кула-кулах вуларăм.
геннади (2024-01-16 16:20:38):
"Виççĕмĕш страница çитсен сасăпах кулкаларăм " - тесе çырăп тесе лараттăм , анчах Каканаров вилнĕ йĕркесем патне çитрĕм ....