Çул юлташĕ
— Мĕн? — ăнланаймарăм эпĕ.
— Халех çисе янă пултăр! — хыттăнах каларĕ хайхискер. — Нимĕн те ан хăвар! Мĕнле вăл çапла çăкăр-тăвара, çын ĕçне хисеплеместĕр.. Ăна акнă, сӳреленĕ, шăварнă, çумланă, пăхса ӳстернĕ… Çапла-и?.. Ăна вырнă, пуçтарнă, çапнă, тырă тунă… Ийя-и?.. Пĕçерсе, касса килсе панă та сана — эсĕ çиме пĕлместĕн… Татăк хăваратăн. Халь ĕнтĕ кăларса пăрахмалла-и ăна?
— Данил Макарович… Анмасть манăн паян урăх нимĕн те… Апачĕ те питех мар…
— Питĕ тутлă! Эпĕ çирĕм-çке. Эсĕ мĕн йышши?..
Мана, чăн та, намăс пулчĕ. Эпĕ, Данил Макарович янрама чарăнтăр тесе, хамăн сĕтел çинчине те, кӳршĕ сĕтел çинчи апат юлашкисене те çисе яма хатĕрччĕ, анчах официантка хăтарчĕ: турилккесене пуçтарса илсе кайрĕ. Эпĕ, сивĕ столовăйрах тара ӳкнĕскер, уçă сывлăша тухма васкарăм. Данил Макарович «заведующипе ятлаçма» утрĕ. Шалта тем шавлани тула та илтĕнкелерĕ. Çав хĕрӳллĕ калаçу хыççăн Каканаров урама тухнă-тухманах нитроглицерин кăларса хыпрĕ. Унтан ман пата яртлаттарса утса пычĕ.
— Эсĕ ан кӳрен, — тесе хучĕ вăл. — Эпĕ тĕрĕс калатăп. Вĕрентес пулать сире, çамрăксене. Яшки тутлă мар тетĕн… Пĕçерме вĕрент! Пĕлмеççĕ вĕсем, çамрăксем. Пурте çавăн пек эсир — хăвăр каламастăр, вĕрентместĕр, хуçа куçĕпе пăхмасăр иртсе каятăр… Япăх пулсан вара — хула, поселок, ял пуçлăхĕсене вăрçма тытăнатăр.
— Пирĕн пуйăс килет те пуль, Данил Макарович, — сăмаха пăрма тăрăшрăм эпĕ, анчах хĕрсе кайнă старик, вĕçерĕнсе юлнă вакун майĕпен-майĕпен чарăннă пек, çаплах хăйĕн урапипе кустарчĕ-ха.
— Мĕнпур япăххи — çын хăйĕн ĕçне тӳрĕ кăмăлпа туманнинчен килет, — терĕ вăл малалла. — Акă, хамăр хулара Çĕнĕ çул умĕн мунчана кайрăм. Халăх нумай. Черетре икĕ сехет кĕтсе тăнă хыççăн мунча ĕçлеме пăрахрĕ «Вĕри шыв çук». — терĕç. Тытăнчĕç вара унти çынсем хула Советне вăрçма. Эпĕ — депутат-çке. «Çук, — терĕм, — кунта хула Совечĕ айăплă мар. Мунчара ĕçлекенсем айăплă». «Мĕнле вăл мунчара ĕçлекенсем? Эсир йĕркеллĕ ĕçлеместĕр», — кăшкăраççĕ хайхисем мана. Эпĕ хамăн сăмах çинче тăратăн. «Атьăр, эппин, — туртрĕ мана пĕри хулран. — Кочегаркăна кайса пăхăпăр». Кайрăмăр. Пăхатпăр: кăмаки сӳннĕ, ун умĕнче пĕр çын ӳсĕр йăваланса выртать. Тĕртсе пăхатпăр — кочегар!.. Çĕклесе тăратрĕç те çакна рабочисем, эх, парса хăварчĕç вара! Тепĕр темиçе минутранах вĕри шыв пулчĕ. Чиперех çăвăнса тухрăмăр…
У. хулине эпир çĕрле çитрĕмĕр.
Пуйăспа килнине тĕлĕкри пек çеç астăватăп.
Эпĕ, тĕрлĕрен ăс-пăс туянса пуç ыратакан пуличченех анкă-минкĕленнĕскер, купене вырнаçсанах çывăрма хатĕрлентĕм. Ыйхă пусиччен Данил Макарович хамăр купери пĕр пассажирпа чĕрре кĕрсех тавлашни çеç хăлхана кĕрсе юлнă…
— Мĕн тени пулать вăл алла çапла сулни? — тетчĕ Данил Макарович, пĕр чăваш ученăйне хӳтĕлесе. — Эпир унпа мухтанатпăр, ăна чысласа палăк лартатпăр. Ăна Лондонри, Парижри ученăйсем пĕлеççĕ. Ун патне Америка, Ази ученăйĕсем çыру çырнă. Эсĕ пур, инкек, аллупа сулатăн!..
Эпĕ вĕсен калаçăвне итлесе пĕтереймесĕрех çывăрса кайнă.
Халĕ, акă, çĕрлехи хулана анса тăтăмăр. Пирĕн, паллах, ăçта та пулин çĕр каçма вырнаçмалла. Гостиницăсăр пуçне нимле хваттер те пĕлместпĕр. Гостиницисем те таçта-ха. Анчах пирĕн чĕлхесене сутăн илмен. Данил Макаровичăн чĕлхи, пуйăспа килнĕ чух тавлашнă пассажир асăрхаттарнă тăрăх, «шарнир çинче», ĕçлессе «сдельно» ĕçлет. «Мĕн чухлĕ калаçнă, çавăн чухлĕ тӳлеççĕ пуль…»
Чи çывăх гостиница тĕлне станцире каласа ячĕç: трамвай çине лармалла та виçĕ сыпăк каймалла.
— Трамвайĕ ăçта чарăнать-ши кунта?
— Ав, çынсем тăраççĕ! — аяккалла аллипе кăтартрĕ пĕр çамрăк çын.
Унта çитме пĕр виççĕр метртан кая мар пулас, мĕншĕн тесен Данил Макарович пĕрре чарăнса сывлăш çавăрчĕ, тепре нитроглицерин хыпрĕ.
— «Волга» гостиницăна кайма çакăнтан лармалла-и? — ыйтрăмăр трамвай чарăннă çĕрте.
— Кунта мар, ав, лерен, — эпир тин çеç килнĕ кĕтеселле кăтартрĕç пире. Каялла утрăмăр.
— Вăт ăнман этем тупăнчĕ пирĕн тĕле, — пуçларĕ Данил Макарович. — Трамвайĕ юнашарах чарăннă пулнă — пире çакăнта çити уттарчĕ… Вăл пĕлнĕ-çке-ха ăçта утма çывăхраххине…
Каялла утса çитме каллех тепĕр нитроглицерин пĕтрĕ. «Волга» гостиницăра пире валли вырăн пулмарĕ, тепĕр гостиницăна кайма каларĕç. Унта юлашки трамвайпа ларса кайрăмăр. Ку таçта урлă урамра пытанса ларнăскер пулчĕ. Ăна шыраса тупма темиçе çынна чăрмантарма тиврĕ. Çыннисем вара пăт-пат çеç унта-кунта курăнкалатчĕç. Вĕсем те пулин е каçа юлнă мăшăрсем, е савнисене ăсатса таврăнакан йĕкĕтсем. Пĕр çамрăк çыннăнне, ăна хăваласа çитсех гостиница ăçтине ыйтса, сехринех хăпартрăмăр вара.
— Пĕлместĕп! — татса хучĕ вăл, такам ăна çапма хатĕрленнĕ чухнехи пек чăмăртанарах тăрса. — Пĕлместĕп…
— Илтетĕн-и, Игорь, гостиница кирлĕ, тет, вĕсене… И-хи-хик! — вăрăм салтакăн хулĕнчен уртăнчĕ Каканарова çапăнсах иртсе кайнă хĕр.
— Вăт сирĕн культура! — хĕре мар, мана ятла пуçларĕ Данил Макарович. — Сан тантăшсем вĕсем, сан ӳсĕмрисем!.. Хăйсем, ав, çемье чăмăртама, йăва çавăрса, чĕп кăларма хатĕрленеççĕ!.. Хĕрĕ тата ман çуха çине юр тăкса хăварчĕ… Каçару та ыйтмарĕ. Ак халь ĕнсе çине юр шуса анать… Силлесе яр-ха… Мĕнле вăл çавăн пек пулмалла: хăй хулинче мĕн пуррипе мĕн çуккипе пĕлмест çын… Ăçтан тепĕр хулара мĕн пуррине пĕлтĕр вăл? Çĕршывра мĕн-мĕн пуррине, тĕнчере мĕн пурри-çуккине ăçтан чухлатăр?..
Гостиницине эпир хамăрах шыраса тупрăмăр.
— Пирĕн коридорта та вырăн çук, «Мускав» гостиницăна кайăр, вăл пысăк…
Пире регистратор «Мускав» гостиницăна ăçтан мĕнле каймаллине ăнлантарса пачĕ.
Данил Макарович аякран килекенсем валли яланах темиçе вырăн хăвармалли пирки регистратора самаях ĕнентермелле «вуларĕ». Лешĕ ăна пĕтĕмпе итлесе пĕтермесĕрех «ăнланчĕ» те регистратура чӳречине шалтлаттарса хупса хучĕ.
— Чунсăрлăх! — тесе хучĕ Данил Макарович.
Эпир тухнă çĕре трамвай çӳреме чарăннăччĕ. Çывăхах мар пулас унта çуран утма, мĕншĕн тесен çул çинче Данил Макарович пĕр-икĕ хутчен тăрса сывлăш çавăрчĕ, пĕр виççĕршер метр каймассерен чарăнса нитроглицерин хыпрĕ. Нитроглицеринпа виçсен, эпир çухрăма яхăнах утрăмăр.
«Мускав» гостиницăра та вырăн çук иккен, кунти регистратор вырăн пирки Данил Макаровичран ытлашши виç сăмах та итлесшĕн пулмарĕ — кантăкне тӳрех шалтлаттарса хупса хучĕ. Данил Макарович хальхинче ним те шарламасăр мана тĕлĕнтерсех пăрахрĕ. Вăл тенкел çине йывăррăн кайса ларчĕ, пĕр минут çурă сывлăш çавăрчĕ, унтан ури çине тăчĕ те вашлаттарса утса пычĕ регистратура кантăкĕ патне, ăна хыттăн шаккарĕ; уçăлнă кантăкран хаяр сăн-пит курăнсан, вăл регистратор умне хăйĕн паспорчĕпе депутат кĕнекине кăларса хучĕ.
— Тата тепĕр хут ыйтатăп — мана икĕ вырăн кирлĕ! — терĕ вăл.
Регистраторăн хытă сасси самантрах çемçелсе кайрĕ… Тепĕр минутранах пире çывăрмалли икĕ пӳлĕмлĕ, тепĕр ĕçлемелли пӳлĕмлĕ чаплă люкса вырнаçтарчĕç.
— Кур-ха эс ăна, вырăн çук тет… — калаçкаласа салтăнчĕ Данил Макарович люксра. — Уншăн пулсан, çын, ан тив, хĕл варринче урамра çĕр каçтăр! Вĕсене пула пире пурнăç тĕксĕм курăна пуçлать… Инкекĕ пĕтĕмпе те — пĕр йĕксĕкре. Пуйăс çинче, ав, тепĕр ханттарĕ пĕччен тăсăлса выртнă аяла… Сана ларма вырăн çук… Тăр, терĕм эп ăна… Тĕрĕс мар-им? Тăчĕ… Çапла вăл, çамрăк юлташăм… Хăвна нихçан та çын умĕнче кĕçĕне ан хур… Ан тив, яка тумланнă пултăр! Мĕнех?.. Çынни, тен, сан пекех пуль…
Çул асапĕсене çак сăмахсемпе вĕçлесе, ирччен канса илме шутларĕ Данил Макарович.
Çĕнĕ кун пирĕн ирхине çиччĕре пуçланчĕ. Эпĕ, Данил Макаровича кăлăх калаçтарса хавшатас мар тесе, туалет йĕркисене пурне те, хам шутпа, тĕплĕ турăм: тахçан шкулта вĕрентнĕ гимнастика упражненийĕсене те аса илсе хуçкалантăм, хырăнтăм, ваннăна кĕрсе çăвăнтăм. Çапах та ваттинчен ят тивесрен хăтăлаймарăмах.
— Аудитори умне мĕнле тухатăн капла? — кĕтмен çĕртен ятла пуçларĕ Каканаров мана. — Акă, икĕ кун санпа çӳресех ман пальторан та тĕтĕм шăршă кĕме тапратрĕ. Халех магазина кай та одеколон туян… Тăхта, тăхта… Сан галстук та çук-и? Кăлармастăп халăх умне галстуксăр!
Манăн çийĕнчех гостиница çумĕнчи пĕчĕк магазина тухса кĕмелле пулчĕ.
Ирхи апатра та эпĕ Данил Макаровича ахалех «кĕл аллаттарас» темерĕм. Столовăйра юриех вăл мĕн илнĕ, çавна илтĕм. Çӳплĕ-мĕнлĕ, хуралнă-хытнă çĕрулмиллĕ шӳрпине те паттăррăн сыпса ятăм, тĕпне çур кашăк пек юлнине юриех турилкке хĕррипе кашăка сăрхăнтартăм.
— Тиххол! — кăшкăрса пăрахрĕ мана Данил Макарович.
— Тиххолĕ кам ара вăл тата?
— Пирĕн ялта авал çавăн ятлă кутăн сĕкекен така пурăннă! Çырмари ват йăмрасене шăварса çӳретчĕ, тет.
Темле таса çисе те сăвап пулмарĕ-ха мана: тем сăлтавран «чăн-чăн философи» пуçларĕ Данил Макарович:
— Хулари йĕркеллĕ хваттерлĕ çын сысна усрамасть… Çавăнпа та хăнара-мĕнре апат юлашки ан хăвар! — вĕрентрĕ вăл. — Акă, горчица ларать кунта, пăрăç ларать… Вĕсене, мĕн, хитрешĕн лартнă-и? Сан валли лартнă. Пăрăç, горчица — вĕсем апата уçаççĕ… Пăрăç вăл — микробсене пĕтерет… Горчица вăл…
«Кунпа темиçе кун çӳресен, вăл мана утма та, апат çиме те… мантарса ярать пуль», — шутларăм эпĕ.
Апат хыççăн Данил Макарович мана ирĕксĕрех универмага сĕтĕре пуçларĕ.
— Кĕретпĕр! — терĕ вăл.
— Манăн унта йĕп те туянмалла мар, — тавăртăм эпĕ. — Тата тăкăнса тăракан укçам та çукрах.
— Тĕрĕс мар! — пӳлчĕ ватти. — Нихçан та çавăн пек ан кала. Эпир ĕмĕрте те пуян пулмастпăр. Магазина укçа нумайшăн кĕмеççĕ. Кур, пăхса çӳре, кайран çынсене каласа кăтарт. Сан укçа çук пулсан, тепри, укçалли, килсе туянтăр. Тата санăн сасартăк укçа пухăнчĕ пулсан, ăçта мĕн туянма пĕлетĕн? Ăçта мĕн пуррине пĕлместĕр те вара, туянса яратăр — тьфу! — пăхма хăрушă!..
Кăнтăрла иртни икĕ сехетчен çӳрерĕмĕр эпир хулара.
— Инçе пулĕ-ха тата çурт-йĕр лартакансен клубĕ… — те ыйтрĕ, те калаçса шухăшларĕ Данил Макарович, вăхăт каçаллана сулăнсан. — Ыйтса пĕл-ха ав çав йĕкĕтрен.
Эпĕ кайса ыйтрăм.
— Инçе мар, тет, — каларăм таврăнсан старике. — Кунтан пĕр-ик нитроглицерин кăна.
— Нитроглицерин нумай хыпма юрамасть, — терĕ Данил Макарович. — Наркăмăшлă вăл… Трамвайпа кайăпăр.
Эпир часах хамăра кирлĕ клуб умне çитсе чарăнтăмăр. Çакăнта чысламалла ĕнтĕ Агния Васильевна Белянская искусствоведа. Çитессе сехет маларах çитрĕмĕр-ха. Клуб залĕ те питĕрĕнсех тăрать. Ирĕклĕ сехетре клуб умĕнчи пĕчĕк скверта уткаласа çӳрерĕмĕр. Данил Макарович киоскра туяннă область хаçатне пăхкаласа утрĕ, хушăран кăна, чĕлхипе хытма парас мар тенĕ пек, ăна-кăна ыйтанçи турĕ:
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
Наталия (2024-01-16 00:17:19):
Питĕ килĕшрĕ .Кула-кулах вуларăм.
геннади (2024-01-16 16:20:38):
"Виççĕмĕш страница çитсен сасăпах кулкаларăм " - тесе çырăп тесе лараттăм , анчах Каканаров вилнĕ йĕркесем патне çитрĕм ....