Еркĕн


Кимĕсем тура курăнчĕç кукăрта!»

Янтратса кайрĕç сасартăк сасăсем

Хурала тăнă пыранлă пурлаксен.

 

Воевотă патне хăвăрт пĕлтерчĕç

Çичĕ çухрăмра хăна килнине.

Ак ĕнтĕ харăсах кĕрлеме тытăнчĕç

Шупашкар чиркисем хыпар кăмăлне:

 

«Тĕнкĕлти-тĕнкĕлти, тин-тун!

Пирĕншĕн паян чаплă кун!

Воевотă вăйланать,

Улпут çынни савăнать.

Пуп карланки карăнать,

Ĕç çынни çеç пусрăнать!

Килес патша сывă пул!

Курма килни курса юл!

 

Тĕнкĕл-тĕнкĕл, тин-тун-тун,

Çитрĕ ĕнтĕ чаплă кун».

 

Пурте харăс чанĕсен

Кĕрлетеççĕ сассисем.

 

Ака пĕр самантра Атăл хĕррине

Сырса илчĕ халах çыран айккине:

Ялавлă турсемпе пуп таврашĕсем,

Воевотă патĕнчи паллă хăнасем,

Вĕсемпеле пĕрлех пуян хуçасем.

Пурĕн те аллисенче çунан çуртасем,

Ăшĕсенче патшана юрас шухăшсем…

 

Чăн малта воевотă çакăр-тăварпа

Кĕмĕлтен хывтарнă пысăк ывăспа.

Хирĕç тухать патшана христос ячĕпе,

Сылтăм аллинчи ылтăн хĕреспе

Архимантрит унпала юнашар, —

Тĕн тăрăх ăна-çке пăхăнать Шупашкар!

Чаплă çынсен хыççăн — ытти халăхсем:

Хулари тимĕрçсем, урăх ăстасем,

Юри пухăнтарнă ялти хресченсем.

Хĕрарăмсем, майрасем вĕсен çумĕнче

Уйрăм шăп тăраççĕ сулахай енче…

 

Килес хăнана курасси килсен те,

Унтан ыррине кĕтмеççĕ нимĕн те.

Çапах та Атăлăн çумĕнчи чăвашсем

Ыйтасшăн патшаран çаранлă утравсем:

Вырăс улпучĕсем туртса илнине,

Тата мăнастирсем çăлса пурăннине.

 

— «Мĕн пулĕ, мĕн килĕ шанчăка шантас мар,

Ыйтса пăхма пĕртте парне шеллес мар»,

Теççĕ Йăлăмкасри яштак çамрăксем:

Çавнашкалах Шурчари ничкĕн этемсем.

 

— «Тĕне кӳртсе пупĕсем тăнсене яраççĕ,

Пăрлă шывра шыва кӳртсе сывлăха хуплаççĕ.

Пуп таврашне — нӳхреп куçне кучченеç кӳптерсе

Ерипенех юхăнатпăр тыр-пула пĕтерсе»,

Тесе калас теççĕ Ишек панчисем,

Тĕне кĕрсе пĕрмаях сăтăр курнисем…

Пăшăлтатса пуплесе ĕмĕчĕсем ӳсеççĕ,

Çавăнпа та патшана килессине кĕтеççĕ…

 

Акă туран кĕтесрен

Тăват кимĕ тухрĕçĕ,

Шупашкара çитнĕрен

Тупă персе илчĕçĕ.

Виçĕ тупă çырантан

Салют1 турĕç савнăран.

Тăват кимĕ — калĕрсен2

Икшер йĕрке кĕсменсем3,

Тункатисем çийĕнче

Шăналăксем пĕлĕт пек.

Пĕр самантра çырана

Çыпăçрĕçĕ анмалла,

Икĕ йĕрке пусмана

Тăчĕ салтак хурала.

 

Тухрĕç кимĕсем çинчен

Çут тумтирлĕ этемсем:

Пăхма çамрăк сăнсенчен,

Анчах шурă çӳçĕсем.

Куçĕ-пуçсем хăватлă

Хăлат пăхнă евĕрлĕ.

Тумтиррисем укаллă,

Çавăрăнчăк тĕрĕллĕ…

 

Тăват çамрăк маттур улпут хушшинче

Икĕ йĕрке тăнă хурал варринче,

Майра патша тухрĕ çыран хĕррине.

Пĕтĕм халăх ӳкрĕ чĕркуççи çине,

Çĕлĕксене ывăтса кăшкăрчĕç, «урра»…

Сас янтравĕ ӳкрĕ леш енчи Йăлăмра…

Архимантрит хĕресе çĕклесе, ăмăртса

Чуп тутарчĕ патшана пиллесе, ыр сунса,

Хĕлĕхлĕ шăпăрпа шыв сирпĕтрĕ ăна,

Унтан пĕрĕхтерчĕ пĕтĕм халăха.

Пусма хатĕрленĕ путек силленнĕ пек

Тăчĕ халăх ура çине, сурах кĕтӳ пек.

 

Архимантрит хиçĕнчен

Воевотă çывхарать,

Вăл та пĕтĕм чĕринчен

Юрамашкăн тăрăшать.

 

Кĕмĕл тирки çинчи парнине парасшăн,

Патша кăмăлне, ырлăхне курасшăн, —

Хăй кăкри умĕнче хаваслă çĕклесе

Пĕр шуралса, хĕрелсе, тепре чĕтресе,

Йăпăлтатса калаçрĕ патшапа самайччен

Йĕри-тавра пурнан халăхсем çинчен.

 

Унтан сăмах çавăрса

Хучĕ çапла каласа:

«Хура халăх ыр курать,

Пĕрмай саншăн савăнать,

Сана ĕмĕр ыр сунать,

 

Хапăл тăвать хушнине,

Ытла хавас ыйтнине.

Хăй патшине юрасшăн

Чунне хатĕр памашкăн:

 

Хирĕç тухса хисеплет

Мĕн хушасса вăл кĕтет»…

 

Çапла сăмах пĕтерчĕ,

Патша аллине чуп турĕ,

Урипеле шăлт! турĕ,

Унтан парне тыттарчĕ.

 

Майра патша ку сăмахшăн хавасланчĕ,

Кула-кула кăмăлланса халапланчĕ;

Кăвак куçне çутăлтарса пăхнă хушăра

Тути хĕрне çӳхелетсе пуплет сăмаха.

 

Кăвак хăю кăкри урлă çакса çыхнине

Сайра хутра тытса илет сылтăм аллипе.

Унтан чаплă хăнасене çывăха пухса

Алли тӳртне чуптутарать сăмах каласа:

 

«Пурте эсир пĕлетĕр,

Пĕлмесен те сисетĕр

Пирĕн çĕр-шыв пуймалла,

Тăшмансенĕн путмалла. —

Кăна мĕнле тумалла?

— Сирĕн çине тайăлса,

Купса çине кукăрлса.

Хресчен çине хирĕнсе.

 

Хырăç-марăç куланай

Унăн усси пит нумай —

Ӳснĕ çемĕн ӳстерес, —

Сисечченех сиктерес.

 
1 Çар халăхсем кама та пулин хисеплесе пăшалпа е тупăпа перес йăлана «салют» теççĕ
2 Екатерина II тăат калĕрпе (француз сăмахĕ, чăвашла «кимĕ») Тверьтен Хусана 1767 çулта Атăл тăрăх аннă.
3 Кĕсменсем вырăсла «весла»
■ Страницăсем: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 ... 31

Çавăн пекех пăхăр

add comment Çĕнĕ комментари хуш


Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... »
Хаклав:
Шухăшĕ:
Чĕлхе илемлĕхĕ:
Содержанийĕ: