Электронлă вулавăш

Лешсем, килĕшсе, пуçĕсене çеç сулчĕç.

Çăнăх пăтти пурпĕрех хырăм тăрантма çитмерĕ. Çавăнпа каçчен вăрман касакансем самаях ывăнчĕç. Барака та вăйсăррăн утса таврăнчĕç вĕсем. Бригадир таçтан тупнă кастрюльте хĕрсем пĕçернĕ салма яшки çеç вĕсен кăмăлĕсене кăшт çĕклерĕ. Пурте йĕпеннĕ тумтирĕсене кăмака çывăхĕнчи пăтасем çине типме çакрĕç, пимисене кăмака çумне хума васкарĕç. Никамăн та ывăннипе калаçасси килмерĕ. Нумайăшĕ нар çине выртсанах тарăн ыйхăпа çывăрса кайрĕç.

 

IV

Мунча та пур иккен кунта. Çакăн çинчен Кавĕрле бригадин ĕçлекенĕсем пĕр эрнерен пĕлчĕç. Шăмат кун каç, вăрмантан таврăннă хыççăн, вĕсем мунча кĕме кирли çинчен сăмах хускатрĕç. Кавĕрле пиччен хăйĕн те çак шухăш пуçĕнче ларнă пулас. Вăл вăрмана килнĕренпе те хырăнманран ӳссе ĕлкĕрнĕ сухалне аллипе хыçкаласа илчĕ те, Верукпа Нинана салма яшки пĕçерме хушса, баракран тухса кайрĕ.

— Çтаппанпа Кĕркури, айтăр мунча хутма! — чĕнчĕ вăл каччăсене çур сехетрен барака таврăнсан. — Пĕри çырмаран шыв çĕклĕ, тепри мунча хутĕ.

Ачасем, вĕсем çине тусĕсем ыйтуллăн пăхнине асăрхамасăрах, аллине пуртă тытнă бригадир хыççăн баракран тухрĕç.

— Кунти мунча кантур хыçĕнче вырнаçнă. Ăна вăрман касакан ушкăнсем черетпе хутса кĕреççĕ. Арçынсемпе хĕрарăмсем ылмаш-ылмаш. Паян — пирĕн черет, — ăнлантарчĕ бригадир ентешĕсене, кантур çурчĕ енне утнă май.

Чăнах та, кантур хыçĕнчи çырма хĕрринче пысăках мар пĕрене çурт ларать иккен. Унăн чус хăмапа витнĕ тăрри витĕр кăмакан тимĕр мăрйи çӳлелле кармашать. Кавĕрле пиччепе çамрăк ентешĕсем мунчан пĕр кĕтесĕнче çиелтен çырма чулĕ хунă пĕчĕкçĕ кăмакана курчĕç. Кăмака çумĕнче — пушă тимĕр пичĕке, пĕр витре, курка. Пĕрре пăхсанах, ку кил мунчи марри паллă. Мунча лапкин хăмисем те хуçăлса аннă, сакки çеç стена çумĕнче лăйтăк-лайтăк тăрать. Кăмака умĕнче çӳп-çап.

— Мунча ячĕ кăна ĕнтĕ ку çуртăн! — тарăханçи пулчĕ Кĕркури. — Анчах çăвăнма пырать. Эпĕ ăна халех хутса ярăп. Эсĕ, Çтаппан, шывне çĕкле!

Çтаппан витрене тытрĕ те çырмаран пичкене шыв çĕклеме тытăнчĕ. Кĕркури кăмака умĕнчи çӳп-çапа шăлса пухрĕ, кăмака ăшне ывăтрĕ, тултан типĕ турпассем илсе кĕчĕ, кăмакана пăрахрĕ. Вĕсен çине пуртăпа çурнă пуленккесене хучĕ: вĕсем те мунча умĕнче йăваланса выртаççĕ. Кăшт вăхăтран кăмакари турпассем çуна пуçларĕç, вĕсен çулăмĕ пуленккесене те хыпса илчĕ.

— Мăрйи лайăх иккен, тĕтĕме тула туртать, — кулса илчĕ Кĕркури, аллинчи çунакан шăрпăк пĕрчине кăмакана ывăтнă май.

Çур сехетрен пĕчĕк мунча ăшăна-вĕрилене пуçларĕ. Çамрăксем тумтирĕсене пăтасем çине хывса çакрĕç.

— Чим-ха, милĕк çук-çке пирĕн! — тĕлĕннĕ пек пулчĕ Кĕркури, мунчан чӳрече кашаки çинчи краççын лампине шăрпăкпа чĕртнĕ май.— Çтаппан, кац, хырă турачĕсене хуçса кил! Вĕсенчен милĕк пекки çыхăпăр.

Халиччен мунчара Çтаппан хырă милĕкĕпе çапăнманччĕ-ха. Ăна тусĕн сăмахĕсем кулăшла пек туйăнчĕç пулсан та, çывăхра ӳсекен хырă турачĕсене хуçса килчĕ.

— Хывăн! — терĕ çакăн хыççăн Кĕркури Çтаппана. — Çăвăна пуçла!

Хăй мунча чулĕ çине шыв сапрĕ те, вĕри пăс мачча патне хăпарса, çамрăксен кевтисене чĕпĕтсе илчĕ.

— Пире ку та пырать! — савăнчĕ Çтаппан, чулсем çине тепĕр курка сапнă май. — Лапка çукки çеç начар, чуна кантарса ларма май çук.

— Юрĕ, юрĕ! Ура çинче тăрсах çăвăн! — тусĕ çине лĕп шыв ячĕ Кĕркури. — Милĕкпе те çапăнса илме пултаратăн.

Каччă хăйне хыр турачĕсемпе çапкаласа илчĕ.

— Хурăн милĕкне çитмест те, ку та пырать, — терĕ вăл кăшт çапăнсан. —Кил мунчинче мар-çке эпир.

Çак вăхăтра мунча пӳртумĕн алăкĕ чĕриклетсе уçăлни илтĕнчĕ.

— Ей, йĕкĕтсем! Çăвăнтăр пулсан, тухса вĕçĕр кунтан! — илтĕнчĕ бригадирăн хулăн сасси. — Вут пуленккисем илсе килсе хăварăр!

— Эс кампа килтĕн? — ыйтрĕ Çтаппан.

— Микишпа тата Вихтĕрпе.

— Çавсене вут хыççăн яр! — кутăна печĕ Çтаппан. — Пуртă тулта выртать. Эпир çăвăнатпăр-ха.

— Юрĕ! — çемçелчĕ Кавĕрле пичче. — Вихтĕрпе Микиш, илтрĕр-и? Марш вутă хыççăн! Вутă пуленкисене вăхăт-вăхăт кăмакана ывăткалăпăр.

Арçынсем пурте çăвăннă хыççăн Нинăпа Верук мунчана кайрĕç.

— Эсĕ, Çтаппан, хĕрсене мунча умĕнче хуралла! — каллех ĕç хушрĕ бригадир. — Вĕсене ют арçынсем ан хăратчăр.

— Юрĕ, Кавĕрле пичче!

Самаях шăнчĕ Çтаппан хĕрсем мунчара çăвăннă вăхăтра. Мунча чӳречи витĕр курăнакан хĕрсен çара кевтисем çеç кăшт йăпатрĕç ăна. Юлашкинчен каччă вĕсене кĕтсе илчĕ-илчех. Барака виççĕн пĕрле таврăнчĕç.

— Хырăму та выçрĕ пуль? — ыйтрĕ баракра Çтаппанран Нина, кăмака умĕнчи пушкăрт мучи çумĕнчи пукан çине ларнă май. — Пире валли мунча хутрăн та яшка çисе те ĕлкĕреймерĕн.

— Çитер апла! — йăл! кулчĕ Çтаппан.

Лешĕ шăппăн тăчĕ те кăмака çинчи кастрюльтен хăй чашăкне çăпалапа яшка тултарчĕ:

— Лар, çи! — Çтаппана кашăк тыттарчĕ Нина. — Алсусем çĕтĕлчĕç пулсан, сапласа пама пултаратăп.

— Юрĕ, Нина! Тавтапуç!

Каччă яшка çинĕ май Нина çине тимлĕн пăхрĕ. Пĕрле ӳснĕ, пĕр классра вĕреннĕ хĕрĕн пичĕ варринчи çинçе те аялалла сарлакаланакан сăмси ăна халиччен хитре мар пек туйăнатчĕ пулсан, халĕ Нинăн мунча хыççăн хĕрелнĕ питçăмартисемпе тутисем çуллахи пиçнĕ çырласене аса илтерчĕç, Çтаппана хăйсем патне асамлăн туртрĕç. Вăл сисмесĕрех хĕре йăл! кулчĕ.

Кайран нарĕ çине кайса выртсан та, каччă Нина çинчен шухăшларĕ. Халиччен пулман туйăм хуçаланчĕ унăн чунĕнче, çывăрма памарĕ. Çывăрса кайсан та хĕрĕн тутисем Çтаппан тĕлĕкне кĕчĕç, хăйсен патне ирччен илĕртрĕç.

Бригада ирпе каллех тĕттĕмлех тăчĕ те, çăкăрпа шӳрпе çикеленĕ хыççăн, палланă çулпа вăрман касакансем ĕçе танккарĕç. Выçлă-тутлă туйрĕç хăйсене çамрăксем. Аванах ывăнни те сисĕнчĕ. Тăраниччен çывăрасси те килчĕ вĕсен. Çавăнпа, вăрмантах кăнтăр апачĕ тунă хыççăн, каç пулассине кĕтмесĕрех, барака таврăнчĕç. Çапла тума ĕçлекенсене Кавĕрле пиччене çакăн умĕн кантура чĕнтерни те хистерĕ пулас. Пĕр сăмахпа, вăрмантан таврăнма вĕсене чаракан пулмарĕ. Баракра ачасем мăкалнă пурттисемпе пăчкисене кăмака хутса ларакан пушкăрт мучи умне хăйрама хучĕç. Хăйсем кăмака умĕнче ăшăнма кĕпĕрленсе тăчĕç. Хăшĕ-пĕрисем нар çине выртнă-выртманах çывăрса кайрĕç. Çак вăхăтра бригадир барака кĕрсе тăчĕ. Унăн самаях ӳсме ĕлкĕрнĕ сухал мăйăхĕ, кĕрĕкĕн çăмлă çухипе сурăх тирĕнчен çĕленĕ çĕлĕкĕ — пурте шап-шурă пăспа хупланнă. Кавĕрле пичче çамрăксене ту пек капмар та урамри шартлама сивĕ пек хаяр курăнчĕ. Ăна курсан, ăшăран сивве халех тухмаллине чунĕсемпе туйнă ачасем, тен-çурăмĕсене хускаткаласа-выляткаласа илчĕç, умри ăшă кăмака çинчен те манчĕç. Пушкăрт мучи те пуканĕ çинчен тăчĕ, ачасене шелленипе шавлăн сывласа илчĕ. Унăн кĕске те чалăш кевти çав самантра кăвакал аçине аса илтерчĕ. Кавĕрле пичче пурин çине те çиллесĕн пăхса илчĕ.

— Кам паян сирĕншĕн нормăа тултармалла? Пушкин-им? — хăрăлтатса, пыр тĕпĕнчен тухрĕ унăн сасси. — Марш халех пурте вăрмана! Çывăракансене вăратăр!

Çамрăк вăрман касакансем каллех ĕçе кайрĕç, кирлĕ кубометр чухлĕ йывăç касрĕç, вакларĕç, купаларĕç.

— Çитет асапланма! Хамăрăн яла тарар кунтан! — пăшăлтатрĕ Микиш Çтаппана каçпа барака таврăннă чухне. — Тăраниччен çимесĕр çак сивĕре ĕçлеме йăлăхтарса çитерчĕ.

— Килĕшетĕп, анчах çул çинче пире тӳрех тытĕç, каялла илсе килĕç. — иккĕленчĕ Çтаппан.

— Тытаймĕç. Аслă çулпа каймăпăр. Пушкăрт мучи мана Çтерлĕ еннелле епле пушкăрт ялĕсем витĕр улах çулсемпе каймаллине вĕрентрĕ.

 

V

Икĕ çамрăк каччă, ытти вăрман касакансем çывăрса кайсан, баракран шăппăн тухрĕç те çĕрлехи тĕттĕм вăрмана кĕрсе çухалма васкарĕç. Сивĕ çил вĕрнипе пăлхануллăн шавлакан вăрман таркăнсем çине хура та пысăк çăварĕпе сиввĕн сывласа пăхрĕ. Тĕттĕмрен хăранипе Çтаппан пĕчĕк утăмсемпе аран-аран малалла утрĕ, анчах çак самантра хыçран хăвалама пултарни вăйлăрах хăратрĕ ăна: урасем васкаса тата вăрăммăнрах утăмлама пуçларĕç. Ачасене сĕм вăрман кĕç хăй хӳттине илчĕ. Кемекен уйăх çути айĕпе вăрманти тискер кайăк сукмакĕ аран-аран курăнать. Йывăç ĕмĕлкисем çилпе унталла-кунталла авкаланаççĕ, чунсенче шиклĕх туйăмне çуратаççĕ. Ку малтан пулчĕ. Кăшт кайсан ачасем ĕмĕлкесемпе вăрман шавĕнчен хăрами пулчĕç.

— Кашкăрсене çеç хирĕç пулас марччĕ! — шăппăн калаçать Çтаппан. — Сыхлăха эпĕ хамăн пуртта кутамккана чикрĕм.

— Эпĕ те. Пуртăпа эпĕ хама шанчăклăрах туятăп.

Çинçе сукмак пĕр тĕлте такăр пулсан, тепĕр тĕлте юрпа хупланнă та куçран çухалать. Малалла пăхсан çеç унăн юрпа хупланман вырăнне куратăн та ху сукмакран тухса кайманнине туятăн. Çавăнпа хашка-хашка юра ашса утакан ачасем часах тара ӳкрĕç. Анчах барак патĕнчен инçетерех те инçетерех каймалла пулни вĕсене малаллах хăваларĕ.

Çак сукмакпа кайсан-кайсан, эпир çул çинчи пĕрремĕш пушкăрт ялĕ витĕр тухмалла. Ун хыççăн тата пилĕк ял урлă иртсен, Çтерлĕ хулине çитетпĕр, — ăнлантарать баракри пушкăрт мучи каланине малта утакан Микиш. — Унта тепĕр виç кунсăр çитеймĕпĕр. Инçетре вăл.

— Çапла. Унта хамăрăн калхус хваттерĕнче канăпăр, çĕр каçăпăр.

— Унччен, аттепе пасара кайсан, пулнăччĕ эпир унта. Вăл мĕнле урамра иккенне те пĕлетĕп.

Çак ĕмĕтсем ачасене хавхалантарчĕç курăнать. Вĕсем ăçта утса, ăçта чупса, çĕрлехи вăрман витĕр малалла та малалла васкарĕç. Сехет-сехет çурăран вăрман лупашкинче пытанă аял та пĕчĕк, тарăн юр айĕнчен тăррисем çеç курăнакан çуртсемлĕ пушкăрт ялĕ çумĕпе иртсе кайрĕç. Ачасене ялти йытăсем вĕрсе ăсатрĕç. Сукмак малалла та вăрманпа пычĕ. Ялтан пĕр-ик çухрăм кайсан, таркăнсем сасартăк чарăнчĕç те хăранипе малалла тинкерчĕç.

— Мĕн вăл? — пӳрнипе малалла тĕллесе кăтартрĕ Микиш. — Сукмака пӳлсе, кунталла пăхать. Вăкăр тесен, вăкăр мар.

— Епле вăкăр пултăр-ха вăрманта? — пăшăлтатрĕ тусĕ. — Пăши ку!

Чăнах та, сукмак çинче — хĕрĕх-аллă утăмра маларах, ачасем çине пăхса армак-чармак мăйракаллă пăши тăра парать! Вăл та, ачасене курнăскер, чарăннă та вăрманти кĕтмен хăнасем çине тĕлĕнсе пăхать. Пăши малти урипе умĕнчи юра чакаласа илчĕ. Икĕ таркăн та сукмак айккинчи йывăçсем хыçне пытанчĕç, вĕсен аялти турачĕсенчен аллисемпе çакланчĕç. Пăши ку еннелле тепĕр утăм тусан, ачасем йывăçсем çине хăпарса та кайĕччĕç-и, анчах лешĕ пуçне ухса илчĕ те вăрман ăшнелле тапса сикрĕ. Ун хыçĕнчен вĕтĕр-шакăр йывăçсем хуçăлни çеç илтĕнсе юлчĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн