Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Таса çынна тур папай

Сахал парать кунта пай;

Ку тĕнчере çук та ун

Çутă кунпа çут мăнкун.

Курсан курать леш çĕрте

Таса çын перекете.

Кунта аван кунсене

Парать усаллисене.

Вĕсем кунта савăнаç,

Кашни кунах ыр кураç.

Эпир хамăр ĕмĕре,

Рестанцă пек, тĕрмере

Ирттертĕмĕр тертленсе, —

Вилер хуть ĕмĕтленсе.

Шурă кăна качака,

Икĕ кукăр мăйрака.

Купăста вăл юратать,

Кишĕрне те кăмăллать.

Çуллахи ăшă лăпкă каç. Тӳпере пин-пин çăлтăр йăлтăртатать, куç хĕснĕнех туйăнать. Эпĕ ешĕл курăк çине выртнă та çăлтăрсене куç илмесĕр сăнатăп, вĕсен хăйне евĕр ташшипе киленетĕп. Авă Алтăр çăлтăр курăнать. Ирĕксĕрех асанне каланă сăмахсем аса килеççĕ.

Алтăр çăлтăр — çич çăлтăр.

Çиччĕшĕ те çут çăлтăр.

Кайăк çулĕ те пур акă.

Анчах, тем, çăлтăр ӳкмест пулĕ-çке.

Чăнах, çăлтăр ӳкет. Çук, çук. Çутă çывхарнăçем çывхарать. Ку — карап! НЛО тенине илтнĕ-ха эпĕ. Çавă-ши? Хăрушă. Çав хушăрах карап ăçталла кайнине те пĕлес килет. Курăк хушшинчен пуçа çĕклесе пăхатăп: тĕрлĕ тĕслĕ çутатакан карап улăха анса ларчĕ. Тарăн курăк хушшипе йăпшăнса çывăхнерех пыма шутларăм.

Хăранипе тăр-тăр чĕтретĕп хам, анчах ку вырăнтан тарас шухăш пуçра та çук.

Карапĕ кӳлепипе турилкке евĕр, тавраллах — çавра чӳречесем. Чӳречисенчен çутă ӳкет, анчах шалта хускану курăнмасть.

Алăк пĕр сассăр уçăлчĕ. Çĕре çын теес — çын мар, чĕр чун теес — чĕрчун мар, темĕнле япала анчĕ. Куçа илмесĕр сăнатăп: пирĕн планета çине килнĕскерĕн çӳллĕшĕ виçĕ метр енне, хытанка, пуçĕ груша евĕр, пĕр питĕ пысăк куçлă, пысăк туталлă, сăмса вырăнĕнче икĕ шăтăк. Икĕ алă, икĕ ура пур, пӳрни — виççĕ. Хăлхи çук, пуç тӳпекинче икĕ антенна евĕр япала пур.

Малалла

Каç пулать,

Сар уйăх тухать.

Хӳхĕм хĕр

Кĕвенте çакать.

Ир пуличчен

Шыва васкать,

Кайăксем тăриччен

Апат хатĕрлет.

Шуçăм килет,

Сар хĕвел тухать.

Кĕвентеллĕ хĕр

Çаплах ĕçлет.

Хăçан вăл канать,

Çывăрма выртать?

Шыв çĕклесе

Епле ывăнмасть?

Уйăх çинчи хĕр

Мĕн тери хитре!

Каçсерен сана

Сăнама тухап.

Эс çеç мана йăпатса

Усран çак сив тĕнчере;

Эс çеç чуна пусарса

Тытса тăран ĕмĕре.

Ялан йăваш куçупа

Мĕнпур хуйха путаран;

Çемçе, тӳлек сăнупа

Тăшмансене мантаран.

Эс пур чухне çеç мана

Тĕнче чипер курăнать;

Эс пур чухне çеç çынна

Чĕрем «тăван» пек сунать.

Пĕррехинче эпир юлташпа иксĕмĕр вăрмана кăмпана кайрăмăр. Çанталăкĕ пĕлĕтлĕччĕ, сивĕ çил вĕретчĕ. Çул çинче эпир нумай кăмпа тупасса ĕмĕтленсе шăпах утрăмăр.

Вăрманта кăмпа тĕлне тӳрех тупаймарăмăр. Самай вăхăт çулçăсене пăтратса шыраса çӳрерĕмĕр. Тункатасем çывăхĕнче уплюнкка тупасса шанса мĕн чухлĕ утмарăмăр пулĕ. Тинех пĕр тунката кутĕнче шур уплюнкка карти илемлĕн астарса ларнине куртăм. Савăннипе часрах çамрăк кăмпасене карçинккана татса яма пуçларăм. (Юлташăм килсен пĕрле татма пуçласран шиклентĕм. Манăн ытларах татас килет-çке). Сасартăк пĕр кăмпа айĕнче темĕнле япала çутатнă пек туйăнчĕ. Сăнасарах пăхрăм та алла çыхмалли сехет евĕр çаврака япала тупрăм. Ку сехете вăрман касакансем çухатса хăварнă пулĕ тесе шутларăм та кĕсйене чикрĕм. Çур карçинкка кăмпа татрăм та йĕри-тавралла çаврăнса пăхрăм. Манăн тус ниçта та курăнмасть. Эпĕ ăна кăшкăрса чĕнтĕм, анчах хирĕç сасă пулмарĕ. Каллех кăшкăртăм — нимĕнле хурав та çук. Хăрама пуçларăм. Нивушлĕ çухалса юлтăм? Çанталăк çиллĕ пулнипе йывăçсем хытă кашлаççĕ, йывăç шавĕ çеç хăлхара янăрать. Утăма хăвăртлатрăм та хĕвеле хирĕç каймаллине асра тытса кил еннелле васкарăм. Пĕр алăра карçинкка, тепĕр алли вара кĕсйери тупнă сехете хыпашлать. Кĕсйерен кăлартăм та миçе çитнĕ-ши тесе вăхăт пăхрăм. Сехет 11 кăтартать. Сехечĕ каяканниех-ши тесе сехет йĕппине малалла куçарса пăркăч пеккине халĕ кăнтăрла иртни 3 сехет пулĕ тесе пăртăм, хăлха патне тытса итлесе пăхрăм. Сехет шăпах, тик-тик сасă та илтĕнмерĕ. Çумăр айĕнче нумай выртса ĕçлеми пулнă ĕнтĕ. Çĕмрĕк сехет мĕн тума кирлĕ мана? Вăрмантан епле тухас-ши? Халĕ ман киле часрах çитесчĕ тесе шутларăм та ванчăк сехете аяккалла тытрăм та петĕм. Çав самантра манăн куç хуралса килчĕ, ман умри йывăçсем çухалчĕç, эпĕ тăна çухатрăм.

Малалла

Турă сăмах каласа

Çĕртен çынна пултарсан,

Тухса выртнă çĕр çине

Çĕр пысăкăш пĕр çĕлен.

Çĕлен ури пĕртте çук,

Çĕлен çитмен çĕр те çук;

Çакă çĕрĕн çийĕнче

Çĕлен сăхман çын та çук.

Çутă хĕвел çутти пек,

Вĕçсе çӳрет пĕр кайăк; —

Пуçне çĕклет çав çĕлен

Кайăк çине пăхмашкăн,

Çĕлен сăнни çитес çук

Çав кайăка сăхмашкăн.

Çĕлен çине пăхать кайăк

Хăйĕн çĕр пин куçĕпе,

Пĕтĕ халь пĕрре çĕлен

Ĕмĕрлĕхе пуçĕпе.

Çĕлен чĕтресе выртать,

Çав кайăкран хăраса;

Кайăк çиçĕм пек çӳрет,

Чăнлăх çути шыраса.

Кайăк çутти кансĕррипе

Çĕлен çĕре кĕринччĕ,

Çав кайăкран хăранипе

Çĕлен çĕрте çĕринччĕ.

Кайăк çӳлтен çĕре ансан,

Çĕлен куçне уçаймĕ,

Çав кайăкран хăранипе

Вырăнĕнчен куçаймĕ.

Кайăк чĕрни пин пулчĕ,

Çĕлен чĕри çук пулчĕ,

Çĕрпе шывăн пичĕ çине

Мулшăн тăкнă юн тулчĕ.

Кайăк часрах килинччĕ.

Çĕлене вĕлеринччĕ,

Чăн чăнлăха пĕлтерсе,

Пире тĕлĕнтеринччĕ.

...............................

Малалла

Пĕр илемлĕ çурхи кун

Хĕвел хытă хĕртнĕ чух

Урамра хура курак

Калле-малле уткалать.

Хăйĕнпеле мухтанать.

«Кар! — кранклатать ак курак —

Ман пек хитре кам юрлать.

Ман пек илемли тупаймăр,

Ман пек юрăçă пулаймăр».

Акă тепĕр самантран

Вĕçсе тухрĕ йăваран

Пĕчĕкçĕ юрă ăсти —

Пит илемлĕ шăнкăрчи.

«Ши! те Ши!» — вăл шăхăрать

Çу çитнишĕн савăнать

Сар хĕвеле вăл мухтать.

Ăшă куншăн тав тăвать.

Урамри ача-пăча

Вăййисене пăрахса

Шăнкăрч юррине итлеççĕ

Ун кĕввипе киленеççĕ.

Хура курак юррине

Итлемерĕç ачасем,

Унăн «чаплă» кĕввине

Килĕштермерĕç вĕсем.

Мухтанчăк курак вара

Вĕçсе кайрĕ йăвине.

Хăвна ху эс ан мухта

Намăс куран, тупата.

Çуллахи шăрăх кун. Йǎмра сулхăнĕнче ачасем космос çинчен кĕнеке пăхса лараççĕ. Пĕчĕк Ванюк ĕмĕтленет:

— Эх, çавăнта çӳлте вĕçсе курасчĕ, Андриян пек, Юрий Гагарин пек…

— Курăр-ха, ачасем, кунта вĕçекен турилкке ӳкерчĕкĕ те пур!

— Манăн та çав турилкке çине ларса вĕçсе курасчĕ, — ĕмĕтленсе каларĕ Ванюк.

— Айтăр, Анна, Сашук, Ванюк, вĕçекен япала хамăр тăватпăр та космоса вĕçсе каятпăр!

— Анчах та пире килтисем ямаççĕ. Тата турилккине ăçтан тупăпăр-ха? — кулянса каларĕ Анна.

— Турилкке! Манăн пĕр шухăш тупăнчĕ, — кăшкăрсах ячĕ Сашук.

— Мĕнле шухăш? — тĕлĕнсе ыйтрĕç ачасем.

— Эпĕ пĕр кĕнеке вуланăччĕ, унта пĕр ача ют планета çыннисем патне çыру янă. Çырура хăйне валли космос карапĕ ыйтнăччĕ.

— Чăн-чăннипех пулман-çке вăл. Кĕнекере тем те çырĕç.

— Айтăр туса пăхатпăр.

Ачасем кĕнеке çинчи пек çырура хăйсем валли вĕçекен турилкке ыйтса çырчĕç. Çырăвне ял вĕçĕнчи чи çӳллĕ сăрт çине кайса хучĕç. Çавăнта çерем çинче ачасем пĕррехинче темĕнле йĕрсем курнăччĕ. Вĕсем килĕсене кайрĕç те васкаса хатĕрленме пуçларĕç. Кутамккисене апат-çимĕç тата кĕнеке чикрĕç. Çав вăхăтра амăшĕ ĕçрен таврăнчĕ те:

Малалла

Д-на

Нумай çĕмĕрт пахчара,

Нумай лĕпĕш ун тавра.

Анчах пĕрин тĕлĕнче

Сĕмĕ те çук вылянаç.

Кашнин ĕмĕт ун çинче,

Кашни унпа йăпанаç.

Мĕншĕн тесен ун пекки

Хăй те пĕрех тĕнчере:

Унăн мĕнпур патакки

Лараç шап-шур чечекре.

Шăрши те ун таçтанах

Ыррăн тăрать сарăлса,

Çын хуйхине пĕрмаях

Лăплантарса, пусарса.

Эс те, ача, çавăн пек,

Пĕтĕм хуйха пусаран.

Сăну-пуçу — шур чечек:

Кам пур сана юратман.