Ҫӗрпе епле усӑ курнине тӗрӗсленине эсир пӗлетӗр пуль-ха. Инспекторсем ял хуҫалӑх пӗлтерӗшлисене кӑна мар, уйрӑм ҫынсен харпӑрлӑхӗнчисене те хаклаҫҫӗ.
Кӑҫалхи ҫур ҫулта тата пӗлтӗр тӗрӗсленине шута илсен мухтанмаллиех ҫук. Уйрӑм хушма хуҫалӑха аталантарма, уйрӑм ҫурт-йӗр тума тесе илнӗ ҫӗрсене хакланӑ та вӗсене тӗллевлӗ усӑ курманни сисӗннӗ. Пӳрт лартма тесе илнисенчен хӑшӗсем ҫинче пӗр хуралтӑ та хӑпартман иккен. Унтан та ытларах — ӗҫе пуҫӑнас тӗлли-палли те ҫук иккен: никӗсне те яман, стройматериал та кӳрсе килмен. Хушма хуҫалӑха аталантарма тесе илнӗ ҫӗрсем те хӑшӗсем хыт хура айне пулнӑ-мӗн. Чи кӑсӑкли кунта — пӗрне хурласа теприне мухтаймасси. Кӑлтӑксем кашни районтах тупӑнаҫҫӗ-мӗн.
Ҫӗре тӗллевлӗ усӑ курманни саккуна пӑсни пулнине кура вӗсен хуҫисене явап тыттарма — штрафлама — йышӑннӑ. Тӗрӗслеве малашне те ирттересси пирки асӑрхаттараҫҫӗ.
Ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ хуҫалӑхӑн управляющи компанисен ӗҫне малалла тата ҫӗнӗ критерисене кура хаклӗҫ. Унчченхисене ылмаштармӗҫ-ха. Вӗсене анлӑлатӗҫ.
Ҫак ыйтӑва Чӑваш Енӗн патшалӑхӑн ҫурт-йӗр тӗп инспекторӗ Иван Никитин хула администрацийӗсен пайташӗсемпе ирттернӗ канашлура пӑхса тухнӑ. Ҫапла вара управляющи компанисен ӗҫне хакланӑ май вӗсен парӑмне (сӑмахран, газшӑн, ҫутӑшӑн…) те, вӗсем пирки ҫынсем хула-район администрацийӗсене мӗн чухлӗ ҫӑхав ҫырнине те, тӗрӗслевҫӗсем мӗн чухлӗ асӑрхаттарнине тата ҫавсене вӑхӑтра пурнӑҫланине те шута илӗҫ. Ҫакӑнта асӑннӑ тата ытти саманта шута илсе рейтинг туса хатӗрлӗҫ.
Хваттер илес ӗмӗтпе тӳпене кӗрсе укҫа хывнисене ҫурт-йӗр тӑвакансенчен хӑшӗсем самай ҫынна шӑнман пӑр ҫине лартса ячӗҫ. Юрӗ-ха, укҫа-тенке куҫман пурлӑха хывас тесе кӑна хваттер тунӑ ҫӗре янӑ пулсан тата аптӑрамӗ-ха темеллеччӗ-ши? Хӑйсем пурӑнакан хваттере е пӳлӗме сутса укҫа хывнӑ пулсан вара?..
Кӑҫалхи ҫул пуҫламӑшӗ тӗлне Шупашкарта ҫӗклеме пуҫланӑ, анчах вӗҫне ҫитереймен нумай хвтатерлӗ ҫичӗ ҫурт пулнӑ тӑк, ҫулталӑк вӗҫленнӗ тӗле тӑваттӑ ҫеҫ юлмалла. Килес ҫул вӗсене пурне те хута ярса хуҫисене хваттерлӗ тӑвасшӑн иккен.
Ҫапах та, тӗлӗнмелле пек те, анчах вӑраха тӑсӑлса кайнӑ объектсен ыйтӑвӗсене татса пынӑ вӑхӑтра ӗҫ-пуҫа вӗҫне ҫитересси пирки шиклентерекен самантсем тупӑнса пыраҫҫӗ иккен. Акӑ, Шупашкар хула администрацийӗн пуҫлӑхӗ Алексей Ладыков «Байконур» текен микрорайон пирки пӑшӑрханса калаҫнӑ-мӗн. Вӑл пӗлтернӗ тӑрӑх, унта ҫурт-йӗр хӑпартма юраманни чаракан суд йышӑнӑвӗ те пур-мӗн. Ҫапах та ӗҫ малалла пырать, строительсем хваттерсене сутаҫҫӗ имӗш. Саккунлӑ мар майпа хӑпартнӑ ҫуртра хваттер илекенсен кайран мӗн тумалла тет?
Тем аташтарать пуль ку тетӗр пулӗ материал ятне вуласан. Ҫук, чӑнах-чӑнах: ҫӗнни йӳнелнӗ, кивви хакланнӑ. Сӑмахӑм — ҫурт-йӗр хакӗ пирки-ха. Кӑҫалхи иккӗмӗш кварталти хаксене статистсем пуш уйӑхӗн вӗҫӗнчипе танлаштарса пӑхнӑ та ҫавӑн пек пӗтӗмлетӳ тунӑ.
Ака-ҫӗртме уйӑхӗсенче ҫӗнӗ хваттерӗн пӗр тӑваткал метр хакӗ вӑтамран 40 пин те 272 тенкӗ тӑнӑ; киввин — 38 пин те 124 тенкӗ. Ҫапла вара ҫӗнӗ ҫурт-йӗр хакӗ унчченхи квартал вӗҫӗнчинчен 2 процент чакнӑ иккен, киввин 1 процент хӑпарнӑ.
Вӑрмар поселокӗнче нумай хваттерлӗ ҫуртсен картишӗсене хӑтлӑх кӳрес ӗҫ малалла пырать. Ку тӗллевпе укҫа уйӑрассине пӗлтӗртен пуҫӑннӑ иккен. Ун чухне район центрӗнчи Ҫамрӑксен урамӗнчи 6, 14, 16, 44-мӗш ҫуртсен умӗнчи ҫулсене юсанӑ.
Ытти ҫӗрте те ҫӗнетмеллине кура ку енпе кӑҫал малалла тимлеҫҫӗ. Юсавҫӑ-организацие палӑртма конкурс ирттернӗ. Унта чи лайӑх услови сӗнсе ӗҫе тивӗҫнӗ строительсене Завод урамӗнчи 45-мӗш, К. Иванов урамӗнчи 9-мӗш, Энтузиастсен урамӗнчи 8-мӗш ҫуртсен умӗсене юсама шаннӑ. Халӗ юсавҫӑсем хӗрсех асфальт сараҫҫӗ.
Нумай хваттерлӗ ҫуртсенче пурӑнакансене маларах ку ыйту кӑсӑклантарман та. Пур та — аван. Пӗрех мар-им епле ӑшӑнни? Халӗ вара ку ыйту ӑшӑ шывпа усӑ куракансене пурне те кӑсӑклантарать.
Ҫапла, хваттерти шыв икӗ майпа ӑшӑнать. Специалитсем уҫӑ тата хупӑ тытӑм ҫине уйӑраҫҫӗ. Ҫавна кура ҫынсем ӑшӑ шывшӑн тӗрлӗрен тӳлеҫҫӗ. Пирӗн епле-ши тесе пуҫ ватакансен ыйтӑвне уҫӑмлатма пулӑшас тӗллевпе Шупашкарти тытӑм компанисенчен пӗри — «Эткер» — Трактор тӑвакансенчен проспектӗнчи ҫуртсене журналистсене экскурсие чӗннӗ.
Чӑваш Енӗн тӗп ҫурт-йӗр инспекторӗ Иван Никитин ӑнлантарса панӑ тӑрӑх, уҫӑ тытӑм текеннинче шыв ансат меслетпе ӑшӑнни пирки каласа кӑтартнӑ. Ун йышшисенче шыва ӑшӑ сетӗнчен тӳрремӗнех илеҫҫӗ. Вӑл шыв таса, анчах ун пахалӑхӗ начартарах иккен. Хупӑ тытӑмра пӑрӑхпа пырса ӑшӑтмалли прибор патне ҫитет.
Утӑн 8-мӗшӗнче Раҫҫейри халӑх хаваспах юрату тата шанӑҫлӑх кунне паллӑ турӗ. Уяв кунне республикӑ тӗп хулинче те районсенче те тӗрлӗрен мероприятисем иртнӗ. Канаш хулинче вара ҫак кунхине 70 хваттерлӗ пурӑнмалли ҫурта купалассипе ӗҫсене вӗҫленӗ. Ҫуртӑн пулас кил-хуҫисем — ашшӗ-амӑшӗсӗр тӑрса юлнӑ тӑлӑхсем. Вӗсемсӗр пуҫне аварилле кил-ҫуртран куҫарас программипе килешӳллӗн 10 ҫемье ҫӗнӗ хваттерсен кил хуҫисем пулса тӑрӗҫ.
Строительсем ҫӗнӗ ҫурт таврашӗнче ача-пӑча лаптӑкне туса лартнӑ, подъездалла ҫул сарнӑ.
Ҫак эрнере Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев Ҫӗмӗрле хулине ҫитсе килнӗ. Анчах савӑнмалли сахал пулнӑ унта. Республика ертӳҫи хула пуҫлӑхӗсене Правительствӑна кӑна шанса лармалла марри, хӑйсем тӗллӗн те яваплӑ утӑмсем тумалли пирки аса илтернӗ.
Ҫӗмӗрлере шыв ыйтӑвӗ яланах ҫивӗч-мӗн. Асӑннӑ хулара пурӑнакансем республика Элтеперӗ нумаях пулмасть ҫынсен ыйтӑвӗсене тӑрӗ эфирта хуравланӑ чух та хӑйсен тӑрӑхӗнчи ҫивӗч самантсене хускатнӑ. Ӗҫ-пуҫпа Михаил Игнатьев хӑй паллашнӑ.
1990-мӗш ҫулта хута янӑ котельнӑй япӑхса кайнӑ. Ӑна тӗпрен юсаса ҫӗнетме ытла та хакла ларать-мӗн. Кунсӑр пуҫне муниципалитетӑн «Теплоэнерго» предприятийӗ газшӑн тата ҫутӑшӑн парӑм 150 миллион тенке яхӑн пухӑнса кайнӑ. Ытти хӑш-пӗр районта, ав, блоклӑ котельнӑйсем туса лартаҫҫӗ. Ӗҫӗ хӑвӑрт пулаканскер.
Лайӑххи пирки каласан, тӑлӑх ачасене, нумай ачаллӑ ҫемьесене тата ишӗлекен ҫурт-йӗрте пурӑнакансене хваттерсемпе тивӗҫтереҫҫӗ-мӗн-ха. Анчах кӑҫалхи ҫӗртмен 15-мӗшӗнче 16 хваттерлӗ ҫуртри пушар хыҫҫӑн хваттерсӗр юлнӑ ҫынсен ыйтӑвне татассипе йывӑрлӑх пур иккен.
Шупашкар хулин 2035-мӗш ҫулчченхи аталанӑвӗн ҫӗнӗ планне сӳтсе явассипе республикӑн тӗп хулинче пӗр кун самай кӑсӑклӑ калаҫу пулса иртнӗ. Унта хамӑр пулманнине кура тӗрлӗ ҫӑлкуҫ хыпарлани тӑрӑх хакласан ҫӗнӗ генплана тем майлӑ хаклакан-йышӑнакан та пурри сисӗнет. Хӑшӗсем ытлашши хурласах каймаҫҫӗ пулсан, теприсем ӑна ҫапса хуҫманни кӑна.
Проекта республикӑн тата хула тӑвӑмӗн канашӗсен пӗрлехи ларӑвӗнче сӳтсе явнӑ. Виҫӗ сехет хушшинче тӗрлӗ сӗнӳ паракан тупӑннӑ-мӗн. Пӗри, ав, Шупашкара Атӑл леш енӗпе ҫыхӑнтарма хулан хӗвеланӑҫ районӗнче кӗпер тусан аваннине палӑртнӑ. Тепри вара ку шухӑш пирки фантастика тесе пӑшӑлтатса илнӗ. Чӑваш Ен урлӑ тума палӑртакан пысӑк хӑвӑртлӑхлӑ чукун ҫула тата хулана «Богданка» район урлӑ монорельс ҫулӗ туса ҫыхӑнтарма сӗнекен те тупӑннӑ. Вӗрен ҫулӗ кирлине асӑнакан та пулнӑ иккен. Шупашкарпа Ҫӗнӗ Шупашкара ҫыхӑнтаракан ҫум ҫул кирлине калакан та, ҫырма-ҫатрана анса хӑпармалли майсене пӑхса хӑварасси пирки аса илтерекен те тупӑннӑ.
Ҫӗнӗ генплана хатӗрленӗ Питӗрти РосНИПИУрбанистика институчӗн архитекторӗ Ирина Гришечкина палӑртнӑ тӑрӑх, генплан кӑҫал вӑя кӗмелле, палӑртнӑ ӗҫсен пӗр пайне 2020-мӗш ҫулта туса пӗтермелле.
Ҫитес уйӑхшӑн, тепӗр майлӑ каласан, ырантан, ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ хуҫалӑх хакӗсемшӗн вӑтамран 15 процент нумайрах тӳлеме тытӑнӑпӑр. Сӑмах май, юлашки ҫулсенчен тарифсене унчченхилле ҫулталӑк пуҫламӑшӗнче ӳстерме пӑрахрӗҫ. Ҫапла вара хальхи хаклану кӑҫал пӗрремӗш хут пулса иртет.
Чӑваш Енӗн патшалӑх конкурентлӑ политикипе тариф службин ертӳҫи Альбина Егорова пӗлтернӗ тӑрӑх, ӑшӑ энергишӗн хаксем вӑтамран 9,8 процент ӳсмелле; сивӗ шывшӑн тата канализаципе усӑ курнӑшӑн — 5,2 процент; ҫутӑшӑн — 14,6-15 процент. Ялта пурӑнакансем пӗр киловатт сехетшӗн 1 тенкӗ те 76 пус тӳлеме пуҫлӗҫ; хуларисем — 2 тенкӗ те 51 пус. Газ хакӗ 14,5 процент хӑпарӗ те унӑн пӗр кубла метрӗн хакӗ 4 тенкӗ те 50 пуспа танлашӗ.
Тарифсем пирки ӑнлантарма ирттернӗ брифингра Альбина Егорова 33 тӑваткал метрлӑ хваттерте пурӑнакан пӗр ҫын унччен уйӑхне 1372 тенкӗ тӳленӗ пулсан, ырантан 1443 тенкӗ тӳлеме пуҫлассине пӗлтернӗ.
Ҫурт-йӗре централизациленӗ майпа ӑшӑтакан ҫуртра пурӑнакансен ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ хуҫалӑхшӑн хаксем 12 процентран ытла ӳсмелле мар-мӗн; ҫутӑпа тата газпа ӑшӑтса пурӑнакансемшӗн — 15 процентран ытла мар.
+1.3 °C