Паян Шупашкар районӗнчи Алькеша Раҫҫей Правительствин Пуҫлӑхӗ Дмитрий Медведев алӑ пуснӑ ҫыру ҫитрӗ. «Эсир мана хӑвӑр яла шыв кӗртес ыйтӑва татса пама пулӑшма ыйтрӑр. Эпӗ тивӗҫлӗ хушу патӑм. Мана хуравланӑ тӑрӑх, укҫа-тенкӗ ыйтӑвне татса панӑ, кирлӗ ӗҫсене туса ирттернӗ. Пулӑшма кӑмӑллӑ пулчӗ. Сире тата сирӗн ялта пурӑнакансене ыррине ҫеҫ сунатӑп. Хисеплесе, Д. Медведев» ҫапларах шӑрҫаланӑ унта. Ӑна вӑл Алькешра пурӑнакан Людмила Шаймина ячӗпе янӑ. Мӗншӗн тесен шыв ыйтӑвӗпе шӑпах ҫав хӗрарӑм нумай чупнӑ, тӗрлӗ ҫӗре ҫырнӑ иккен. Ялти хастар каланӑ тӑрӑх, «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» партин (Дмитрий Медведев унӑн ертӳҫи шутланать) Шупашкарти йышӑну пӳлӗмне лекнӗ хыҫҫӑн ҫеҫ лав вырӑнтан хускалнӑ-мӗн. Кӑҫалччен ҫӑл шывӗпе пурӑннӑ алькешсем паян колонкӑран шыв кӳреҫҫӗ, май пуррипе усӑ курса хӑшӗсем ӑна пӳртех кӗртнӗ.
Юлашки вӑхӑтра Шупашкарти ГЭС тӗлӗшӗпе хӗрӳ тавлашусем пыраҫҫӗ. Пӗрисен шухӑшӗпе ГЭСри шыва хӑпартсан лайӑх пулӗччӗ, теприсем вара шыва хӑпартсан инкек тухасси ҫинчен сӑмахлаҫҫӗ.
Раҫҫей пуҫлӑхӗн ҫутҫанталӑх улшӑнӑвӗ ҫинчен канаш параканӗ Александр Бедрицкий та шыва хӑпартма юраманни ҫинчен калаҫать.
— Шупашкарти ГЭСӑн шывне хӑпартсан Чулхула облаҫӗн хӑш-пӗр лаптакӗ шыва кайма пултарӗ. Кун ҫинчен те манмалла мар, — пӗлтерет вӑл.
Экологсем те Бедрицкий шухӑшӗпе килӗшеҫҫӗ. Ҫакна пула паянхи кун та Шупашкар ГЭСӗн ыйтӑвне пуҫлӑхсем татса паман-ха.
Паттӑр ӗҫсене тума аслисем кӑна мар пултараҫҫӗ, пӗчӗк шӑпӑрлансен те чунӗсенче хӑюллӑх туйӑмӗ пур имӗш. Ҫакна 5 ҫулхи Юля Андреева хӑйӗн паха ӗҫӗпе йӑлтах ҫирӗплетсе пачӗ.
Ачалӑх вӑхӑчӗ яланах кӑткӑс, тӗрлӗрен пӑтӑрмахсемпе асра юлать. Шӑп та ҫав тӗрлӗ енлӗ пулӑмсене, инкексене ачасем хӑйсен аллисемпех нумай чухне тӑваҫҫӗ. «Чару ҫимӗҫ яланах пылаклӑрах» тесе ахальтен каламаҫҫӗ ӗнтӗ ваттисем. Ҫав «пылак ҫимӗҫе» тутанас тӗллевсемпех пулмалла 8 ҫулхи Алексей Абужаровпа 5 ҫулхи Кирилл Васильев Урет юханшыв тӑрӑх юхакан пӑр лаптӑкӗ ҫинче ярӑнма шут тытнӑ. Паллах, йывӑрӑша чӑтаймасӑр арҫын ачасен ура айӗнчи пӑр вакланса-пайланса кайнӑ, ачасем самантрах сивӗ шыв ытамне лекнӗ.
Шыв юххи ачасене юханшывпа кӳле пайлакан чикене илсе ҫитернӗ. Алексейпа Кирилл пур-ҫук вӑйпа пӗренерен ҫакланса юлма ӗлкернӗ, анчах авӑр вӑйӗ ачасене хӑйӗн патне туртнӑ. Вӑйлӑ шыв юхӑвӗ пӗренерен ачасен ҫипуҫӗпе, пушмакӗсене хывма тытӑннӑ. Инкеке лекнӗ ачасен вӑйӗ пулӑшу ыйтма те юлман.
Тура шӗкӗр, ҫав вӑхӑтра ҫыран хӗрринче инҫех мар путакан арҫын ачасене паллакан, 5 ҫулхи Юля Андреева уҫӑлса ҫӳренӗ.
Пуш уйӑхӗн 18-22-мӗшӗсенче Ҫӗнӗ Шупашкар хулинче Шыв эрни иртет. Акцие саккӑрмӗш ҫул йӗркелеҫҫӗ, ӑна Пӗтӗм тӗнчери шыв пурлӑхӗӗен кунне халалланӑ.
Мероприятие ҫулсерен пуш уйӑхӗн 22-мӗшӗнче пулас ӑрусем валли ӗҫмелли шыва упрас тата унӑн пахалӑхне лайӑхлатас тӗллевпе ирттереҫҫӗ. Шыв эрнин тӗп тӗллевӗ — хула ҫыннисене ӗҫмелли шывпа типтерлӗ усӑ курма вӗрентесси, перекетлеме хӑнӑхтарасси.
Ҫак кунсенче хулари шкулсенчи вӗрентекенсемпе вӗренекенсем, студентсем «РусГидро», «ТГК-5», «БОС», Ҫӗнӗ Шупашкарти ТЭЦ-3 тата ытти предприятире пулӗҫ, куравсем, хӑтлавсем, экологи темипе ҫырнӑ сочиненисен, ӳкерчӗксемпе плакатсен, ача-пӑча театрӗсен, курмароликсен, ӑс-хакӑл вӑййисен ӑмӑртӑвӗсене йӗркелӗҫ.
Элтепӗрӗн пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх ӗнер Михаил Игнатьев канашлу ирттернӗ. Унта хуласене шывпа тивӗҫтерес ыйтӑва сӳтсе явнӑ. Уйрӑмах Шупашкарпа Ҫӗнӗ Шупашкар хулисем ҫинче чарӑнса тӑнӑ. Алексей Ладыковпа Александр Сироткин пӗлтернӗ тӑрӑх Ҫӗнӗ Ҫул вӑхӑтӗнче те шывпа тивӗҫтересси лайӑх ӗҫленӗ. Шупашкарпа Етӗрнере ҫеҫ кӑрлачӑн 1-мӗшӗн каҫхине пӑтармахсем сиксе тухнӑ, анчах вӗсене тепӗр куннех юсама пултарнӑ.
Элтепӗр ҫак кун «Чӑваш Республикинчи шывпа тивӗҫтерессипе шыва ҫитерессине аталантармалли хушма ӗҫсем ҫинчен» саккуна алӑ пуснӑ иккен. Унпа килӗшӳллӗн Ҫӗнӗ Шупашкарпа Шупашкарӑн шывпа тивӗҫтерекен системӑсене пӗрлештересшӗн пулас. Чи малтанах Ҫӗнӗ Шупашкарти «Биологические очистные сооружения» предприятипе «Ҫӗнӗ Шупашкар хулин комуналлӑ сечӗсем» предприятие акционерлама палӑртнӑ.
Ӗнер Чӑваш Ене 270 ытла миллион тенкӗ килнӗ, республикӑн ҫурт тӑвӑм министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх ӑна «Таса шыв» тӗллевлӗ федераллӑ программӑна пурнӑҫлама куҫарнӑ.
Укҫа-тенкӗпе икӗ проекта пурнӑҫлама усӑ курӗҫ: пӗри — Патӑрьел, Шӑмаршӑ тата Комсомольски районсенче шыв уҫлакан тата ӑна тасатакан системӑна туса пӗтермешкӗн (179 миллион), тепри — Ҫӗрпӳ хулинче кунне 4200 куб метр шыв тасатма пултаракан системӑна хатӗрлеме (91 миллион).
Элӗк районӗнчи Лупашка ятлӑ пӗчӗк ялта ҫырмара ҫӑлкуҫ вырнаҫнӑ. Ку тӑрӑхра пурӑнакансене мӗн авалтанах сиплӗ те таса шывпа тивӗҫтерсе тӑнӑ вӑл. Ҫав ялти Николаев урамӗнчи ҫӑл умне халӗ те картлам йӑтса ҫынсем пырсах тӑраҫҫӗ. Чӑнах та вӑхӑт иртнипе ҫӑл пури кивелсе ҫитнӗччӗ. Аптраса ӳкмерӗҫ ял ҫыннисем. Кивӗ ҫӑлпа юнашар ҫӗр чавса тимӗр бетон ункисенчен ҫӗнӗрен пусӑ маҫтӑрларӗҫ. Ҫак ӗҫсене пӗтӗмпех ылтӑн алӑллӑ Юрий Ефремов ертсе пычӗ. Вӑл ҫӑл тӑррине те турӗ.
Лупашкасем ӳлӗмрен те ҫӗнӗ ҫӑлтан таса шыв ӑсса кӑларасса шанаҫҫӗ.
Халӑхшӑн шыв яланах пӗлтерешлӗ пулнӑ. Чӑваш халӑхӗ те ял вырӑнне суйланӑ чухне шыв пуррипе ҫуккине тӗпе хунӑ. Ҫапла май хитре те илемлӗ вырӑнсене суйламасӑр, шывлӑ вырӑна куҫса ларнӑ. Чӑн та шывсӑр епле пурӑнӑн?
Шыв ыйтӑвӗ хальхи вӑхӑтра та ҫивӗччисенчен пӗри. Ӗлӗкрех ҫӑлсемпе ҫырмасене ҫӳренӗ пулсан паянхи кун ял халахӗ ытларах шыв пашнисемпе, колонкӑсемпе усӑ курать. Вӗсем те юрӑхсӑра тухаҫҫӗ. Нумай пулмасть Красноармейски районӗнчи Танӑш ял халӑхӗ выранти шыв пашнине юсама пикенчӗ — ку ӗҫе хӗле тухиччен, ҫуллахи вӑхӑтра туни, паллах, выранлӑрах.
Темиҫе кун хушшин нимелле ӗҫлесе шыв пашнине юсарӗҫ-юсарӗҫех. Халь ӗнтӗ хелле те ҫулла та шывсӑр лармӗҫех.
Сӗнтӗрварри районӗнчи Чӑнкассинче уйӑх патнелле колонкӑсенче шыв ҫуккӑччӗ — труба шӑтнӑран ял халӑхӗн ҫӑлсемпе ҫеҫ усӑ курма май пурччӗ. Ҫу уйӑхӗн 11-мӗшӗнче вара, юсав материалӗсене туяннӑ хыҫҫӑн, тинех пӗрле пухӑнса шӑтӑк пӑрӑха юсама май пулчӗ. Ӗҫе Чӑнкасси ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ ертсе пынипе туса пычӗҫ. Кунӗпе ӗҫленӗ хыҫҫӑн шыв трубине юсарӗҫех.
Ял тӑрӑхӗн администрацийӗ уйрӑмах Давыдов Сергее, Федоров Владимира, Антонов Николая, Якимов Виталие тата Судаков Ивана пысӑк тав сӑмахӗ каласшӑн — вӗсем тӑрӑшса ӗҫленине кура юсав хӑвӑрт вӗҫленчӗ, колонкӑсене шыв кайрӗ.
Шупашкар районне кӗрекен ял тӑрӑхӗсем те, хӑш-пӗрисемсӗр пуҫне, уяр ҫанталӑка пула йывӑрвӑрлӑха кӗрсе ӳкнӗ. Сӑмахран, Чӑрӑшкасси ял тӑрӑхне кӗрекен ялсенче те шыв уҫлакан башньӑсем чӑтаймаҫҫӗ. Ҫанталӑк шӑрӑх тӑнине пула шыв ҫитми пулнӑ. Ял тӑрӑх пуҫлӑхӗ: «Шыв пурне те кирлӗ, ҫынсене те, ӳсентӑрансене те, выльӑх-чӗрлӗхне те. Насусӗсем чӑттӑрччӗ ҫеҫ», — тет.
Чӑрӑшкасси ял тӑрӑхӗнчи лару-тӑру ҫакнашкал: кӑҫалхи ҫанталӑка пула ҫӑлсем типсех ларнӑ. Ҫырма таврашӗнчи пӗвесем те малттанхи шая ҫитеймеҫҫӗ. Чӑрӑшкассинчи ҫырмара 1985-86 ҫулсенче бетон ҫаврашкасем ярса ҫӑл тунӑ пулнӑ. Вӑл ҫӑла Дмитрий Серебряков ҫине тӑнипе алтнӑ, вырнаҫтарнӑ. Пурӑна киле, ялсенче шыв салатакан колонкӑсем ӗҫлеме тытӑнсан, ҫак ҫӑл пирки халӑх маннӑ. Кам утас килтӗр ӗнтӗ ҫырмана? Малтан унти шыва ӑсма халӑх утатчӗ. Халӑхӑн авалхи йӑлипе ҫӗнӗ мӑшӑра шыв ҫулӗ пуҫлама илсе кайни те пулнӑ.
Кӑҫал ҫак ҫӑла каллех чун кӗчӗ темелле. Халӗ унта халӑх бидонсемпе те витресемпе шыв ӑсма ҫӳрет. Колонкӑсем шыв парсах кайман чухне вӑл чухах пулчӗ.
+12.5 °C