(«Чӗрӗ чӑваш. Чӗрӗ мар чӑваш» кӗнекерен)
«Чӑвашӑн малалла ӑслӑлӑх вӗренес пулать. Тӗнче пысӑк, тӗнчере темӗн те пур. Тӗнчене пӗлме тӑрӑшмасӑр, тӗнче йӗркине, пурнӑҫ йӗркине пӗлме тӑрашмасӑр пурӑнма май ҫук», – ҫырнӑ Ҫеҫпӗл 1921 ҫулта.
«Май пур!..» – теҫҫӗ пирӗн вӗреннӗ чӑвашсем. Хаҫат-журналсене, литература е ӑслӑлӑх ятпа тухакан кӗнекесене уҫкаласа пӑхӑр, радио-телевидени кӑларӑмӗсемпе паллашӑр, театрта пулӑр, чӑваш фильмӗсене курӑр. пуху-конференцисене интернетра шыраса тупӑр, паянхи чӑваш юрри-музыкине итлӗр, «Чӑваш халӑх сайтӗнчи» комментарисене/акапасарсене вулӑр… Пур-и унта ӑслӑлӑха вӗренес тени, тӗнчене, тӗнче йӗркине, пурнӑҫ йӗркине пӗлме тӑрӑшни?.. Ҫук… Ҫеҫпӗл палӑртнӑ инҫет/горизонт патне туртӑннине те ҫукрах… Телее, пирӗн Атнер Петрович Хусанкай пур, ӳнерҫӗсем пур… Вӗсем «семиосфера ахах-мерченӗсемпе» (Ю.М. Лотман ӑнлавӗ) шалти хутшӑнӑва кӗреҫҫӗ. Вӗсен пултарӑвне ҫӗн пӗлтерӗш-тупсӑмсен (смыслы) тарӑнӑшӗ патне ҫитерекен Пысӑк вӑхӑт (М.М. Бахтин ӑнлавӗ) пиелет…
Паянхи гуманитари тӗпчевӗсен тӗпри принципӗсенчен пӗри интертекст тата интертекстлӑх пулмалла пек.
Ксения Кошелева иллюстратор видеосем вырнаҫтармалли YouTube порталта чӑвашла канал уҫнӑ, ӑна «Чувишенка» ят панӑ. Ӗнер унта пӗрремӗш чӑвашла видео кун ҫути курнӑ.
Ксения Кошелева Инстаграм халӑх тетелӗнче чӑвашла ҫырнипе паллӑ. Унта та ун страници «Чувишенка» ятлӑ. Хӑйӗн страницинче вӑл чӑваш тумӗллӗ ӳкерчӗксем вырнаҫтарать, чӑвашла ҫырать. Ксения Йӗпреҫ районӗнче ҫуралса ӳснӗ, халӗ Мускавра ӗҫлет.
Хӑйӗн пӗрремӗш видеоне вӑл вырӑсла ҫумтитрсем хушса чӑвашла вырнаҫтарнӑ. Унта вӑл кӗскен каналта мӗн пуласси пирки тата хӑш-пӗр ыйтусем ҫине хуравланӑ.
Ку хыпара ҫырнӑ вӑхӑтра ун каналӗ ҫине 136 ҫын ҫырӑннӑччӗ, пӗрремӗш видеона 700 хут патнелле пӑхнӑччӗ.
Раҫҫейри «Магнит» суту-илӳ сетӗн лавккисенче чӑваш чӗлхи курӑнма пуҫланӑ. Кун пирки «Хавал» пуҫару ушкӑнӗ пӗлтерет.
«Темиҫе уйӑх каялла «Магнитран» шӑнкӑравларӗҫ. Ку туянакан патне суйламасӑр тунӑ йышши шӑнкӑрав пулчӗ. «Магнитра» мӗн килӗшнипе мӗн килӗшменни ҫинчен ыйтса пӗлесшӗн пулчӗҫ. Ҫур сехет таранах калаҫма тиврӗ. Килӗшменнисен шутӗнче пӗр япала — икчӗлхелӗх ҫукки — ҫинчен каларӑм. Ман хуравпа шӑнкӑравлакан хӗрача питӗ кӑсӑкланса кайрӗ… Паян вара ҫӗнетнӗ «Магнитра» чӑваш чӗлхи курӑнса кайрӗ», — тесе пӗлтереҫҫӗ «Хавал» ушкӑнра.
«Пулса иртнӗ калаҫу, тен, пӗлтерӗшлех те пулман пулӗ», — тенӗ ушкӑн хыпарӗнче, — «анчах та вӑл ҫак ӗҫе пурнӑҫлама хӑйне евӗрлӗ хистев пек витӗм кӳме пултарнӑ», — тесе ӑнлантарнӑ, лавккасен ӗҫӗн хаклавне хутшӑнма ӳркенмелле марри пирки пӗлтернӗ.
Аса илтеретпӗр, унччен малтан хӑш-пӗр лавккасенче чӑваш чӗлхипе «Пятерочка» усӑ курнӑччӗ.
Шӑмӑршӑ районне Чӑваш патшалӑх юрӑпа ташӑ ансамблӗн чаплӑ тумӗсене парнеленӗ. Кун пирки «Хресчен сасси» хаҫатӑн паянхи номерӗнче пӗлтернӗ.
Асӑннӑ МИХра Шӑмӑршӑ район администрацийӗн пуҫлӑхӗн ҫумӗпе — социаллӑ аталану пайӗн ертӳҫипе Александр Чамеевпа интерью пичетленнӗ.
«Шӑмӑршӑ районӗ пӗчӗк пулсан та пирӗн тӑрӑхран паллӑ ҫын — артистсем, драматургсем, республикӑра культура ӗҫне аталантарса пыракансем — сахал мар тухнӑ. Эпир Валерий Николаевич Яковлевпа, Мефодий Иванович Денисовпа тата ытти нумай ентешпе чӑннипех те мӑнаҫланатпӑр. Вӗсем хӑйсем те тӑван ене манӑҫа кӑлармаҫҫӗ, май килнӗ таран пулӑшма тӑрӑшаҫҫӗ. Акӑ Сергей Кувшинов Чӑваш Республикин юрӑпа ташӑ ансамблӗн чаплӑ тумӗсене района парнелеме пултарчӗ. Ӑна, паллах, ку енӗпе ансамблӗн илемлӗх ертӳҫи Юрий Васильев нумай пулӑшрӗ», — каласа кӑтартнӑ Геннадий Максимов журналиста Александр Чамеев.
Паян, авӑнӑн 7-мӗшӗнче, Чӑваш халӑх сайчӗ хӑйӗн черетлӗ ҫуралнӑ кунне паллӑ тӑвать. Пӗлтӗрхи пек ҫавра ҫул мар-ха ӗнтӗ, ҫавах та «Чӑваш халӑх сайчӗ» кун ҫути курнӑранпа 16 ҫул ҫитрӗ.
Черетлӗ ҫул пысӑк улшӑнусемпе палӑрмарӗ. Нимӗнле ҫӗнӗлӗх те ҫук. Ҫӗнӗлӗх мар, ҫухатусем пур темелле. Калӑпӑр, пӗлтӗр вырӑсла хыпарсене ҫырма эпир ятарлӑ ҫынна тытса тӑраттӑмӑр пулсан, кӑҫал, укҫа-тенкӗ ҫитсе пыманран, вырӑсла версине хыпарсемпе тултаракан ятарлӑ ҫын ҫук.
Ҫак сӑлтавсем эпир паянхи кун хамӑр вӑя ытларах енӗпе Чӑваш чӗлхи лабораторине янипе ҫыхӑннӑ. Чӑвашла-вырӑсла пуплевӗшсен йышне 1 миллиона ҫитерме тӗллев лартнӑччӗ те кӑҫал вӑл плана пурнӑҫласа ҫитересшӗн. Нумаях та юлмарӗ ӗнтӗ — тата 50 пин тӑвасси ҫеҫ юлчӗ. Юрать-ха, ҫак ӗҫе туса пынӑ май кӑҫал «Литература кӗтесӗ» кӑшт пуянланчӗ — хайлавсем нумаях мар пулин те, ҫавах хушӑнчӗҫ.
Апла-и, капла-и — 16 ҫул ӗҫлени сахал вӑхӑт мар. Сайт хӑй еккипе ҫеҫ пынин сӑлтавӗ те ҫавӑнтах. Сайт аталанмасть тесен те йӑнӑш пулӗ — кӗрекенсен йышӗ ӳссех пырать. Ҫуллахи вӑхӑтра та вулакансен йышӗ кӑҫал талӑкра 300 ҫынран чакмарӗ. Кӗр кунӗсем ҫитнӗ хыҫҫӑн вӗсем пирӗн нумайланаҫҫӗ — 400–500 таран ҫитеҫҫӗ (хӑш-пӗр кун ку кӑтарту 700 урлӑ та иртет).
Чӑваш тӗрри кунӗ тӗлне Шупашкарти «Радуга» (чӑв. Асамат кӗперӗ) культурӑпа курав центрӗ «Чӑваш тумӗн азбуки» тӗпчевпе пултарулӑх тетрачӗ тӑрӑх Пӗтӗм Раҫҫей ача-пӑча конкурсӗ ирттерет.
«Чӑваш тумӗн азбуки» пултарулӑх тетрачӗ ачасем чӑваш халӑхӗн этнокультурипе кӑсӑкланассине вӑйлатасса шанаҫҫӗ.
Конкурса 5-10 ҫулсенчи ачасем хутшӑнма йыхравлаҫҫӗ. Вӗсен пултарулӑхне ӳсӗмне кура ҫак ушкӑнсенче: 5 ҫултан пуҫласа 7 ҫулччен; 8-тан 10-ччен; сывлӑх енчен хавшак ачасен тӑрӑшӑвне уйрӑм тишкерӗҫ.
Конкурс авӑн уйӑхӗн 1-мӗшӗнче пуҫланнӑ, чӳк уйӑхӗн 26-мӗшӗнче вӗҫленӗ.
Ӗҫсене чӳк уйӑхӗн 15-мӗшӗччен йышӑнӗҫ.
Ӗнер, авӑн уйӑхӗн-мӗшӗнче, Эдуард Фомин чӗлхеҫӗ 50 ҫул тултарнӑ. Ӑсчах 1971 ҫулта Красноармейски районне кӗрекен Именкасси ялӗнче ҫуралнӑ. Чӑваш патшалӑх университетӗнче пӗлӳ илнӗ. 1996 ҫулччен чӑваш филологийӗпе культура факультечӗн журналистикӑпа стилистика кафедринче ассистентра тата Чӑваш патшалӑх телерадиокомпанийӗн корресподентӗнче, Чӑваш патшалӑх университечӗн электронлӑ информаци хатӗрӗсен кафедрин вӗрентӳҫинче ӗҫленӗ. 2002 ҫултанпа Чӑваш патшалӑх культурӑпа ӳнер институтӗнче вӑй хурать.
Аспирантурӑран вӗренсе тухнӑ хыҫҫӑн Алексей Валентинович 2000 ҫулта диссертаци хӳтӗлесе филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ ята тивӗҫнӗ.
...Ялти пахчана кӳршӗсем ырӑ хыпарпа ҫитрӗҫ те каларӗҫ: Раиса Сарпипе Светлана Асамата Чӑваш халӑх поэчӗсен хисеплӗ ятне панӑ. Санӑн вӗсене пӑрӑнми саламламаллах!
Саламламасӑр! Эпӗ вӗсене университет абитуриенчӗсем — Яковлевӑпа Смирнова пулнӑ чухнеренпех — лайӑх пӗлетӗп. Раиса Яковлева студентка «Ҫилҫунат» литпӗрлешӗве темиҫе ҫул хастар ертсе пычӗ, ҫырчӗ, кӗнекеленчӗ, унтах килӗшӳллӗ Сарпи ят тупрӗ.
Светлана Смирновӑн журналти сӑввисене ентешӗ Георгий Ефимов сӑвӑҫ университетра сӳтсе явма панӑччӗ те, унӑн пултарулӑхӗпе паллашасси ҫавӑнтан пуҫланчӗ. Асамат артиста эсир те тахҫантанпах пӗлетӗр, мӗншӗн тесен пӗринче унӑн концерчӗ умӗн ҫула юр хӳсе кайнӑччӗ те, хӑвӑр юратнӑ юрӑҫа тракторпа хирӗҫ тухса илтӗр. Тепринче, астӑватӑр-и, Амаксар утравӗнчи паллӑ вырӑнсене вӑл Чӑваш инҫекурӑмӗ валли ӳкерсе кайнӑччӗ...
Халиччен чӑваш хӗрӗсем — тивӗҫлисем пур пулсан та — халӑх ҫыравҫи ятне илеймесӗр пурӑнчӗҫ, тӑрӑшма пӑрахмарӗҫ.
Малашра чӑваш поэзийӗ хуҫалӑхри вак-тӗвекрен ирӗкленнӗ хӗрсен аллинче пулмалла тесе шухӑшлатӑп.
Чӗмпӗрте чӑваш ҫырулӑхне халалланӑ палӑка тума нимелле укҫа пухнине эпир унччен пӗлтернӗччӗ-ха. Асӑннӑ пуҫарӑва республика Элтеперӗ Олег Николаев та ырласа йышӑннӑччӗ. Ырланӑ кӑна та марччӗ, вӑл хӑйӗн шалӑвӗн пӗр пайне уйӑрнӑччӗ
Республикӑн влаҫ органӗсен официаллӑ порталӗнче паян пӗлтернӗ тӑрӑх, палӑк тума хальлӗхе 233 пин тенкӗ пухӑннӑ. Ҫак йӗркесен авторӗ пӗлнӗ тӑрӑх, нимене К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗн коллективӗ те хутшӑннӑ. Унта ӗҫлекенсем 5 пин тенкӗ пухса панӑ.
Чӑваш ҫырулӑхне халалланӑ палӑка тума пулӑшас текенсем хӑйсене кӑсӑклантаракан ыйтусене ҫак телефон номерӗпе 8 (8422) 73-75-82 уҫӑмлатма пултараҫҫӗ.
| ҪУР | 30 |
Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр (ку ӗҫе тахҫантанпах тӑвайманччӗ-ха...). Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).
Хӗрӗх чалӑш ҫӳллӗ ту,
Хӑпарассӑн туйӑнмасть, —
юрлаҫҫӗ юрӑра.
Чӑваш мифологинче Кав тӑвӗ, Ылтӑнту тени тӗл пулать. Улӑпа ҫӳлти турӑ Танкӑр Арамаҫи тӑвӗ ҫумне сӑнчӑрласа лартнине калани те пур. Арамаҫи тухӑҫра хӑлахсен мифологинче паллӑ ту, авалхи эрменсен ӗненӗвӗнче унта турӑсем пурӑннӑ, тенӗ, урӑхларах каласан, вӑл эрменсен Олимпӗ шутланнӑ, ахӑртнех, авалхи чӑвашсемшӗн те ҫав пӗлтерӗшпех ҫӳренӗ пуль.
Сарту, Шурту, Улату, Йӗкӗрту час-часах тӗл пулать чӑваш халӑх сӑмахлӑхӗнче. Шукӑльту тени те пур, ку, ахӑртнех, Жигули тӑвӗсене пӗлтернӗ пулас. Атӑлӑн сылтӑм ҫыранӗнче Чикмерен анатарахри ҫӳллӗ сӑртсене Ар-Сӗнтер тенӗ, «Ар-Сӗнтӗрпеле Улатимӗр тӑвӗ ҫинче хула пулнӑ,— тени пур Ашмарин словарӗнче. — Ар-Сӗнтӗр ту ҫинче тутар ӗмпӳ пулнӑ, Улатимӗр тӑвӗ ҫинче — чуаш ӗмпӳ.
+18.3 °C