| УТӐ | 19 |
Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр (ку ӗҫе тахҫантанпах тӑвайманччӗ-ха...). Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).
Чӑвашсем тӗрлӗ хулана хӑйсемлерех каланине пурте пӗлетпӗр ӗнтӗ. Мускав, Чулхула, Хусан, Чӗмпӗр, Питӗр, Самар, Сӑвар... Кусем пурте пӗлекен ятсем. Сайрарах тӗл пулакан хула ячӗсем: Пирӗм — Пермь, Алапӳ — Елабуга, Артатту — Ардатов, Лайӑш — Лаишево...
Хулапала Лайӑш хушшинче
Икӗ йӗкӗт лавкка лараҫҫӗ, —
тенӗ юрӑра.
Тата ытти хула ячӗсене калар: Кӑрмӑш — Курмыш, Хустӑрма (Хостӑрма) — Кострома, Ярӑслав — Ярославль, Аршшав — Варшава, Чархули — Йошкар-Ола, Кейӳ — Киев, Пӳлер — Биляр, Астампул — Стамбул, Чикме — Козьмодемьянск, Мӗрселин — Иерусалим, Аҫтӑрхан — Астрахань... Юрӑ та пур:
Аҫтӑрханта шыв ҫунать,
Манӑн ӑшра чун ҫунать.
Улатимӗр — Владимир хули; ӗлӗкхи вырӑссен Владимирпе Суздаль княжестви пулнӑ. Улатимӗр хапхи витӗр тухмасӑр пурнӑҫ мӗнне пӗлейместӗн, тенӗ чӑвашсем.
Ҫӗртме уйӑхӗн 12-мӗшӗнче Шупашкарти ломбардран ылтӑн сӑнчӑр варлани пирки пӗлтернӗ. Палламан арҫын ӑна тӑхӑнса пӑхас тесе илнӗ те йӑтса тарнӑ.
Ҫак ӗҫе Ижевск хулинче пурӑнакан арҫын тунине палӑртнӑ. Вӑл кӑҫалхи кӑрлач уйӑхӗнче ҫеҫ тӗрмерен тухнӑ. Ижевскри полицейскисем те ҫак арҫын унти ламбардран вӑрланӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ.
Арҫынна тытса чарнӑ. Хӑй каласа кӑтартнӑ тӑрӑх, вӑл Ижевскран таксипе килнӗ, Шупашкарта сӑнчӑра вӑрласан Хусана кайнӑ, ӑна унти ломбарда панӑ. Кайран киле таврӑннӑ.
Халӗ йӗрке хуралҫисем вӑл ҫакнашкал ытти преступление тунипе туманнине тӗрӗслеҫҫӗ.
Паян ирхине, утӑ уйӑхӗн 5-мӗшӗнче, чӗре чирӗпе аптӑракан тин ҫуралнӑ арҫын ачана санитари вертолечӗпе Хусана васкавлӑн илсе ҫитернӗ.
Ача 4 кун каялла ҫуралнӑ, ӑна тухтӑрсем тӗрӗсленӗ те Хусанти ача-пӑча пульницине илсе каймаллине палӑртнӑ. 4 кунра арҫын ача кӑшт ҫирӗпленнӗ, ҫула йӗркеллех чӑтса ирттернӗ.
Ҫул ҫинче унӑн сывлӑхӗ япӑхланман, унпа юнашар тухтӑрсем пулнӑ. Вертолет Хусана 45 минутра ҫитнӗ.
Ӗнер, Республика кунӗнче, Шупашкара шыв ҫийӗн ҫӳрекен «Валдай» карап килсе ҫитнӗ. Хӗрлӗ тата сарӑ шарсемпе капӑрлатнӑскере тӳре-шара тата хула ҫыннисем кӗтсе илнӗ.
Карап Шупашкартан Хусана ҫӳреме тытӑнӗ. Анчах, «Советская Чувашия» хаҫат Инстаграмра хыпарланӑ тӑрӑх, халех мар, кӑшт каярах. Регламентпа ҫыхӑннӑ ӗҫ-пуҫа йӗркелеме пӗр уйӑхран кая мар иртӗ. «Валдай» хальлӗхе Шупашкарти юханшыв порчӗн причалӗсенчен пӗринче ларӗ.
Каярахпа караппа туристсене Хусана турттарма тытӑнӗҫ. Ҫул укҫи 800 тенкӗ пулӗ. Хусана карап 3 сехетре илсе ҫитерӗ. Сӗнтӗрвӑрри тата Куславкка хулисенче малтанласа вӑл чарӑнмӗ, мӗншӗн тесен унта причалсене хатӗрлесе ҫитермен.
| ҪӖР | 16 |
Чӑваш Енри 13 ҫынна Сӑр тата Хусан хӳтӗлев чиккисене чавнӑранпа 80 ҫул ҫитнине халалланӑ медальпе чысланӑ. Вӗсенчен 9-шӗ окоп чавнӑ, 4-шӗ ҫак ӗҫ паттӑрлӑхне упраса хӑварас ӗҫе тӳпе хывнӑ.
Медале информполитика министрӗ пулнӑ Валентина Андреева /халӗ «Регнум» информагентство шеф-редакторӗ/, Раҫҫей историкӗ Модест Колеров /«Регнум» тӗп редакторӗ/, Василий Цыфаркин /Вӑрмар/, Иван Криков /Вӑрмар районӗ, Энӗшпуҫ/ тивӗҫнӗ.
Иван Криков Энӗшпуҫри ҫар мухтавӗн музейне ертсе пырать, Василий Цыфаркин Вӑрмарти историпе таврапӗлӳ музейӗн ертӳҫи шутланать.
Шупашкара Хусанпа ҫыхӑнтаракан юханшыв маршрутне уҫнӑ хыҫҫӑн (унта «Валдай» кимӗ ҫӳрӗ) Тутарстан влаҫӗсем те асӑннӑ маршрутпа хӑйсен пассажир карапне яма шухӑшлани пирки пӗлтернӗ. Кун пирки Чӑваш Ен Пуҫлӑхӗ Олег Николаев «Советская Чувашия» кӑларӑма панӑ интервьюра пӗлтернӗ.
Чӑваш Ен Элтеперӗ журналистсен ыйтӑвне хуравланӑ май икӗ республикӑн тӗп хули хушшинче ҫӗртме уйӑхӗ вӗҫӗнче ҫӳреме пуҫлакан «Валдайсем» ҫинче билет хакӗ автобусринчен уйрӑлса тӑмӗ тесе пӗлтернӗ. Маршрутра хальхи вӑхӑтра Сӗнтӗрвӑрринче тата Куславккара чарӑнусене пӑхса хӑварнӑ, Сӗве ялӗнче те чарӑну тӑвасси пирки шухӑшлаҫҫӗ.
Кунсӑр пуҫне Олег Алексеевич юханшыв маршрутне Тутарстан влаҫӗсем те уҫма шухӑшлани пирки пӗлтернӗ. Кун валли вӗсем хальхи вӑхӑтра Ешӗл Варти А.М. Горький ячӗллӗ савутра тума пуҫланӑ «Чайка» караппа усӑ курасшӑн. Пахалӑхӗсене танлаштарсан ку карапсем «Валдайсенчен» миҫе ҫынна турттарма пултарассипе (176 ҫынна хӑйпе илейрет; «Валдай» вара 45 ҫеҫ) ирттереҫҫӗ, анчах хӑвӑртлӑх енӗпе вӗсем япӑхрах. «Чайка» сехетре 18 ҫухрӑма яхӑн хӑвалама пултарать пулсан, «Валдай 45-Р» шывай ҫунатлӑ кимӗ сехетре 65 ҫухрӑм таран вӗҫтерме пултарать.
Шупашкар хулин ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ тата тӗп пайӗсенче машинӑсем валли ҫӗнӗ парковкӑсем пурӗ 10 ҫӗрте уҫӑлнӑ. Вӗсем ӑҫта пулассине «Уҫӑ хула» порталта халӑх шухӑшне шута илсе палӑртнӑ. «Хулари парковка вырӑнӗсене йӗрке пултӑр, меллӗх тата хӑрушсӑрлӑх хуҫалантӑр тесе йӗркелетпӗр. Вырӑна ҫитсен машинӑна ӑҫта лартасси пирки шухӑшламалла марри меллӗ пулнипе килӗшетӗр пулӗ», — шухӑшлать Алексей Ладыков сити-менеджер.
Малтанхи уйӑхра парковкӑсем тӳлевсӗр ӗҫлӗҫ. Кайран тӳлевсӗр сехет упранса юлӗ.
Тӳлевлӗ парковкӑсем ҫӗршыври 30 ытла хулара пур: Мускавра, Питӗрте, Воронежра, Белгородар, Рязаньте, Тулӑра, Калугӑра, Тверьте, Чулхулара, Хусанта, Пермьре, Краснодарта, Ставропольте, Дон ҫинчи Ростовра, Екатеринбургра, Тӗменте, Курскра, Сочире, Красноярскра, Севастопольте, Ярославльте, Новосибирскра, Махачкалара, Ӗпхӳре. Ун пеккисем Омскра, Волгоградра, Самарӑра тата ытти хулара та уҫӑлӗҫ.
1769 ҫулхи кӑрлачӑн 12-мӗшӗнче Ӑслӑлӑх академийӗн типографийӗнче Вениамин архиепископ (Василий Пуцек-Григорович) Хусантан ярса панӑ чӑваш чӗлхин грамматикине 600 экзеплярпа пичетлеме йышӑннӑ. Кӗнеке сутлӑха тухни ҫинчен 1769 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 22-мӗшӗнче «Санкт-Петербургские ведомости» хаҫатӑн 41-мӗш номерӗнче хыпарланӑ. Ҫак куна ҫӗнӗ стиле куҫарсан ҫӗртме уйӑхӗн 3-мӗшӗ пулать. Чӑваш кӗнеки ҫынсем (вулакансем) патне ҫитнӗ кун вӑл. Кӗҫех тӗрлӗ хаҫат-журналта кӗнеке пирки ҫырнӑ хаклавсем пичетленеҫҫӗ, вӑл ҫут тӗнчене килнине ют ҫӗршыв тӗпчевҫисем те асӑрхаҫҫӗ. Сӑмахран, Германири «Göttingische Anzeigen von Gelehrten Sachen» журналта ҫак кӗнеке ҫинчен питӗ ырласа ҫырнӑ хаклав тухать. Ку «Сочинения, принадлежащие к грамматике чувашского языка» ӑслӑлӑх ӗҫӗ тӗрӗк чӗлхисен чи малтан пичетленсе тухнӑ грамматики пулнӑ. Ҫапла вара, эпир ҫак паллӑ куна вӑл питех те пӗлтерӗшлӗскер тесе калама пултаратпӑр. Малашне ҫак куна Чӑваш кӗнеки кунӗ тесе палӑртни питех те тӗрӗс пулнӑ пулӗччӗ. Тепӗр вунӑ кунтан православи уявӗ — Ермей Асаплануҫӑ кунӗ — ҫитет.
Чӑваш Ен Элтеперӗ Олег Николаев республикӑри паллӑ ҫынсенчен пӗрне орден пама йышӑннӑ. Кун пек хисепе РФ Пенси фончӗн республикӑри уйрӑмӗн управляющийӗ Роза Кондратьева тивӗҫнӗ.
Ӗҫлӗ хутра Роза Кондратьева ҫынсене пенсипе тивӗҫтерес енӗпе патшалӑх политикине пысӑк тӳпе хывнине палӑртнӑ. Орденпа чысласси ҫинчен калакан хушӑва республикӑн влаҫ органӗсен официаллӑ порталӗнче вырнаҫтарнӑ.
Роза Кондратьева 1955 ҫулхи авӑн уйӑхӗн 21-мӗшӗнче Вӑрнар районӗнчи Ман Явӑшра ҫуралнӑ. 1974 ҫулта Хусанти учётпа кредит техникумӗнчен, тепӗр тӑватӑ ҫултан асӑннӑ хулари финанспа экономика институтӗнчен вӗренсе тухнӑ. Чӑваш Енӗн Финанс министерствинче вӑл министр ҫумӗ те пулнӑ. РФ Пенси фончӗн республикӑри уйрӑмне 1997 ҫулхи ҫу уйӑхӗнченпе ертсе пырать.
71 ҫулти Алексей Судленков Регионсем хушшинчи компетенци центрне — Шупашкарти электромеханика колледжне ертсе пыма пӑрахӗ. Ку должноҫре вӑл 13 ҫула яхӑн ӗҫленӗ. Кунсӑр пуҫне Чӑваш Республикин виҫҫӗмӗш тата тӑваттӑмӗш созывӗсенчи Общество палатисене ертсе пынӑ.
Алексей Алексеевич 1949 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 5-мӗшӗнче Шупашкарта ҫуралнӑ. 1984 ҫулта Пӗтӗм союзри политехника институтне куҫӑнсӑр майпа вӗренсе пӗтернӗ, 1993 ҫулта – Хусанти патшалӑх технологи университетне.
Алексей Судленков 1973 ҫултанпа вӗренӳ сферинче тӑрӑшнӑ. Производство вӗрентӗвӗн мастерӗ те пулнӑ, Шупашкарти 1-мӗш професси училищинче директорӑн ҫумӗ, 1978-2002 ҫулсенче асӑннӑ училищӗн директорӗнче ӗҫленӗ.
Алексей Судленкова «Чӑваш Республики умӗнчи тава тивӗҫлӗ ӗсемшӗн» орден медалӗпе, «Тӑван ҫершыв умӗнчи тава тивӗҫлӗ ӗҫсемшӗн» II степеньлӗ орден медалӗпе тата ыттипе чысланӑ.
+0.3 °C