Хусан патшалӑх университечӗн профессорӗ Х.Ю.Миннегулов "Мэдэни пюмга" хаҫатра (2.01.2009) ҫырнинчен: "Ашмарин — паллӑ тюрколог. Вӑл тӗрӗк халӑхӗсен чӗлхине, литературине, сӑмахлӑхне тата йӑли-йӗркине тӗпченӗ. Унӑн ӑслӑлӑх ӗҫӗсенче чӑваш чӗлхине тата халӑх сӑмахлӑхне тӗпчесси пысӑк вырӑн йышӑнса тӑрать. Вӑл хатӗрленӗ 17 томлӑ «Чӑваш сӑмахӗсен пуххи» словарь питӗ пысӑк пӗлтерӗшлӗ. Ҫавӑн пекех Ашмарин аслӑ вӗренӳ шкулӗсенче чӑваш чӗлхине вӗрентме хатӗрленӗ программӑсем тӑвакан пуҫаруҫӑ пулнине те палӑртмалла.
Паянхи вӑхӑтра ЧПУ ректорӗ Л.П.Кураков ертсе пынипе чӑваш филологийӗпе культура факультечӗн преподавателӗсем чӑваш чӗлхипе литератури тата культури аталантӑр тесе пӗтӗм чунтан тӑрӑшаҫҫӗ. Чӑваш патшалӑх университечӗ те паянхи кун чӑваш чӗлхипе литературин специалисчӗсене хатӗрлекен тӗп вырӑн шутланать. Кунта ҫавӑн пекех диссертаци канашӗ те ӑнӑҫлӑ ӗҫлет. ЧПУри ӑсчахсен ӗҫӗсене Раҫҫейпе Тӗрӗк тӗнчинче аван пӗлеҫҫӗ. Чӑваш филологийӗпе культура факультечӗ ӑслӑлӑха аталантарас тесе чылай ӗҫсем тӑвать.
И.Н.Ульянов ячӗллӗ университетри чӑваш филологийӗпе культура факультечӗ Раҫҫей тата регион шайӗнче пулса иртекен ӑслӑлӑх конференцийӗсене, симпозиумсене хутшӑнассипе питӗ активлӑ ӗҫлет. Акӑ, тӗслӗхрен, раштавӑн 5-мӗшӗнче культурӑпа искусство институтӗнче «Взаимодействие традиционных и инновационных процессов в социокультурной среде» (Халӑх культури таврашӗнче иртекен йӑла-йӗркепе инноваци процесӗсен ҫыхӑнӑвӗ) ятпа иртнӗ ӑслӑлӑх конференцийӗнче И.В.Софронова, Г.Г.Ильина доцентсем тухса калаҫрӗҫ. Ҫавӑн пекех 3 курс студентки Чернова Светлана «Чӑвашсен йӑли-йӗркинче пуканепе усӑ курнин пӗлтерӗшӗ» темӑпа ҫырнӑ докладне вуларӗ.
2008 ҫулхи раштавӑн 17-20-мӗшӗсенче Калмӑк Республикин тӗп хулинче, Элистара, Раҫҫей шайӗнчи «Танцевальный фольклор народов России» (Раҫҫей халӑхӗсен ташӑ пултаруллӑхӗ) ятлӑ конференци иртмелле. Унта чӑваш ташши пирки тухса калаҫма пирӗн преподавательсенчен В.А.Милютин доцент каять.
Чӳкӗн 14-15-мӗшӗсенче Шупашкарта чӑвашсен пӗрремӗш халӑх вӗрентӳ заведенине, Чӗмпӗрти чӑваш шкулне уҫнӑранпа 140 ҫул ҫитнине халалласа конференци иртрӗ. Пӗрремӗш пленарлӑ пайра докладсем пулчӗҫ. Чӑваш Енӗн вӗрентупе ҫамрӑксен политикин министрӗ Г. П. Чернова, Чӑваш патшалӑух университечӗн ректорӗ Л.П. Кураков, Шупашкарти ӑс-хакӑл училищин ректорӗ Михаил Атте, Раҫҫейри «Православиллӗ Раҫҫей» халӑх юхӑмӗн Тӗп канаш пайташӗ В.А. Смирнов, РФ тава тивӗҫлӗ артисчӗ,
И.Я. Яковлев мӑнукӑн ачи В.В. Павлов тухса сӑмах каларӗҫ.
Иккӗмӗш пайра Ф.М. Достоевский ҫырнӑ «Путишле ҫын тӗлӗкӗ» калав тӑрӑх моноспектакль пулчӗ — М. Ермолаева ячӗллӗ Мускав театорӗн артисчӗ, И.Я. Яковлев мӑнукӗн ачи Владимир Всеволдович Павлов хӑй ӑсталӑхне кӑтартрӗ.
Пленарлӑ ларура тунӑ докладсене кунта итлеме пулать.
Чӳк уйӑхӗн 11-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче “М.Я.Сироткин эткерӗ тата литература пӗлӗвӗпе фольклористикӑн, культурологипе педагогикӑн паянхи ыйтӑвӗсем” ятпа регионсем хушшинчи ӑслӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ иртрӗ. Ӑна ӑсчах ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Михаил Яковлевич Шупашкар районне кӗрекен Анаткас ялӗнче ҫуралнӑ (ку ял халь Ҫӗнӗ Шупашкар йышне кӗрсе кайнӑ). 1939 ҫулччен вӑл пуҫламӑш шкул вӗрентекенӗ, инспектор-методист, вырӑс чӗлхипе литературине вӗрентекен, педучилище завучӗ пулса ӗҫленӗ. 1939–1941 ҫулсенче М.Я. Сироткин — Чӑваш наука тӗпчев институчӗн (хальхи гуманитари институчӗн) ертӳҫисенчен пӗри. Ун хыҫҫӑн Тӑван Ҫӗршыва хӳтӗленӗ — вӑрҫӑра пуҫламӑшӗнчен вӗҫне ҫитиех пулнӑ. Хыҫҫӑнхи ҫулсем пединститутра тата университетра иртнӗ.
Чӑваш чӗлхин 17 томлӑ словарӗн авторне, тӑван чӗлхе пӗлӗвӗн ӑслӑлӑх никӗсне хывнӑ Н.И. Ашмарина (1870 – 1933) халалласа юпа уйӑхӗн 15-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх университетӗнче VΙ хут «Ашмарин вулавӗ» иртрӗ. Маларах вӑл ҫулленех пулатчӗ, халӗ ӑна икӗ ҫулта пӗрре йӗркелеҫҫӗ. Шайӗ сумлӑ — Пӗтӗм Раҫҫейри ӑслӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ. Чӑнах та, республика тулашӗнчен килнӗ ӑсчахсем вулавра сахал мар пулчӗҫ. Пӗрлехи лару хыҫҫӑн ҫакӑн пек секцисемпе ҫум секцисене пайланса
ӗҫлерӗҫ:
- «Раҫҫей Федерацийӗнчи халӑхсен литература теорийӗпе историйӗ»;
- «Пӗтӗмӗшле чӗлхе пӗлӗвӗн ҫивӗч ыйтӑвӗсем»;
- «Чӗлхепе литературӑна вӗрентмелли меслетлӗх»;
- «Философин, культурологин тата общество историйӗн ыйтӑвӗсем» т.ыт.те.
Студентсемпе шкул ачисен доклачӗ-хыпарне итлеме ятарлӑ секци йӗркеленӗ.
Конференцире интересли, усӑлли, чуна пӑлхатаканни сахал мар пулчӗ. «Ашмарин вулавӗн» черетлӗ VΙΙ конференцийӗ 2010 ҫулхи юпара пулӗ. Унта сирӗн доклада та хапӑл тӑвӗҫ.
Чӳкӗн 17-мӗшпе 21-мӗш хушшинче Мускавра «Раҫҫей Федерацийӗн чӗлхисем — халӑхпа патшалӑх пурлӑхӗ» пӗтӗм Раҫҫей канашлӑвӗ иртӗ. Ӑна иртерекенни — Раҫҫей вӗрентӳ ӑслӑлӑхӗн министерствин федераллӑ вӗрентӳ аталанӑвӗн институчӗ.
Мероприятире тӑван чӗлхене вӗрентекен вӗрентӳҫӗсен пӗтӗм Раҫҫей шайӗнчи конкурсӑн иккӗмӗш (курӑмлӑ пайӗ) турӗ тата «Вӗрентӳ системинчи икчӗлхеллӗхпе культурӑсен калаҫӑвӗ — Раҫҫей халӑхне чӑмӑртаканнисем» ӑслӑлӑхпа практика конференцийӗ иртӗ.
Тӑван чӗлхине вӗрентекенсен ӑмӑртӑвне пирӗн республикӑран Анисия Павловна Игнатьева кайӗ. Вӑл Шупашкарти 12 шкулта чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентет, республикӑри «Ҫулталӑк вӗрентевҫи — 2008» конкурс лауреачӗ, 2008 ҫулта чи лайӑх вӗрентӳҫӗсен хушшинчи ӑмӑртӑвӑн ҫӗнтерӳҫи ятне илнӗ.
Хыпар ҫӑлкуҫӗ: Чӑваш Ен вӗрентӳ министерстви
«Нарспи» кун-ҫути курнӑранпа ҫӗр ҫул ҫитрӗ. Ҫак хушӑра нумай япала пирӗн пурнӑҫран тухса ӳкрӗ. Вӑл вара ватӑлмасть, кивелмест, малтанхи пекех пирӗн чун-чӗрене хумхантарать: хурлантарать, савӑнтарать, тунсӑх кӳрет, кӑмӑла ҫӗклет. Ӑна халалласа ҫӗнӗрен те ҫӗнӗ хайлавсем ҫуралаҫҫӗ, тарӑнрах та тарӑнрах тӗпчевсем ҫырӑнаҫҫӗ.
«Нарспи» 100 ҫулне халалласа кӑҫал Чӑваш патшалӑх университетӗнче, К.В. Иванов ячӗллӗ литература музейӗнче ӗҫлӗ уявсем иртрӗҫ. Юпа уйӑхӗн 14-мӗшӗнче вара Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче «К.В.Ивановӑн «Нарспи» поэми – чӑваш литературин чаплӑ хайлавӗ» ятпа регионсем хушшинчи ӑслӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ иртрӗ. Малтанхи пӗрлехи ларура Ю.Артемьев, В.Родионов, Г.Федоров профессорсем тухса калаҫрӗҫ. Конференци ӗҫне культурӑпа вӗренӳ элчисем, ӑсчахсемпе студентсем, поэтсемпе вӗрентекенсем хутшӑнчӗҫ.
2008 ҫулхи юпа уйӑхӗн 15–16-мӗшӗсенче И.Н. Ульянов ячӗллӗ чӑваш патшалӑх университетӗнче «Ашмарин вулавӗсем – 6» Пӗтӗм Раҫҫейри ӑслӑлӑх конференцийӗ ирет. Конференци ӗҫне хутшӑнас кӑмӑллисене доклад темине 2008 ҫулхи авӑн уйӑхӗн 15-мӗшччен alb-myshkina@yandex.ru интернет адреспа ярса пама ыйтатпӑр.
Конференци ӗҫӗнче ҫак секцисене йӗркелеме палӑртнӑ:
- танлаштаруллӑ тата типологиллӗ чӗлхепӗлӳлӗх;
- Уралпа Алтай тӑрӑхӗнчи чӗлхепӗлӳлӗх тата интерлингвистика;
- Раҫҫейри халӑхсен литературин теорийӗпе историйӗ;
- тӗрлӗ халӑхсен сӑмахлӑхне вӗрентес меслетлӗх;
- тӑван ҫӗршыв историйӗн тата культурологи проблемисем.
Конференци материалӗсен уйрӑм пуххине кӑларма палӑртнӑ. Статьясен пичетлевӗ тӳлевлӗ. Пичете валли хатӗрленӗ материалсене йӗркелев комитетне 2008 ҫулхи юпа уйӑхӗн 5-мӗшӗччен тӑратмалла.
Пирӗн интернет адрессем: alb-myshkina@yandex.ru, vitrod1@yandex.
Нарӑсӑн 15-мӗшӗнче Шупашкарти «ЮНИТЭКС» хушма пӗлӳ паракан центрта «Шырав» ятлӑ республикӑри ӑстӑлӑхпа тӗпчев конференцийӗ иртрӗ. Конференцине Вырӑс Чукалти пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан тӗп шкул ачисем те хутшӑнчӗҫ. Андреев Михаилпа Улюков Сергей вара финала та тухрӗҫ. Финалта Республикӑри пур районӗсемпе хулисенчен пурӗ 57 ача тупӑшрӗҫ.
Андреев Михаил финалта «Сӗтел лампи» проектпа паллаштарчӗ, Улюков Сергей — «Ҫӳретмелли ҫипҫелен» («Управляемый воздушный змей») проекта кӑтартрӗ. Михаил проекчӗ те Сергей проектчӗ те ачасемпе комисси членӗсене кӑсӑклантарчӗ. Сергей вара 3-мӗш вырӑн та йышӑнчӗ.
Чӳк уйӑхӗн 27-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче «Онамастика ыйтӑвӗсем: йывӑрлӑхсемпе малашлӑх» ятлӑ конференци иртӗ.
Конференци темисем:
* хальхи халӑх чӗлхин уҫлӑхӗнчи ономастика тӗпчевӗсен вырӑнӗпе пӗлтерӗшӗ;
* Хӗвелтухӑҫ Европӑри ономастиконӑн топономика вӑхӑчӗпе генетика сийӗсем;
* Уралпа Атӑлҫи тӑрӑхри халӑхсен антропосистеми;
* Регионсем хушшинчи ономастикон валли пӗтӗмешле фонд йӗркелесси;
* хальхи илемлӗ тата ӑслӑлӑх литературӑри онимсем;
* таврапӗлӳҫӗ материалӗсем: шкулсем, аслӑ шкулсем тата культура учрежденийӗсем;
+3.3 °C