2020 ҫулта чӑваш халӑх писателӗ, драматургӗ, прозаикӗ, режиссерӗ, актерӗ, тӑван тӑрӑхри сывлӑх сыхлавӗн йӗркелӳҫисенчен пӗри, Петр Осипов, ҫуралнӑранпа 120 ҫул ҫитет. Ҫавна май К.В. Иванов ячӗллӗ Литература музейӗнче астӑвӑм каҫӗ йӗркеленӗ. ЧНК культура комитечӗн ертӳҫи Вера Архипова Фейсбукра пӗлтернӗ тӑрӑх, мероприятие йӗркелекенӗсем – Литература музейӗн ертӳҫи Ирина Оленкина тата музейри ӑслӑлӑх ӗҫченӗ Галина Еливанова.
Петр Осипов республикӑра сывлӑха сыхлас ӗҫ министрӗ пулнӑ. Ӗҫлӗх Хӗрлӗ Ялав, Халӑхсен туслӑхӗ, «Хисеп палли» орденсене тивӗҫнӗ. Унӑн ятне Чӑваш АССР Ӗҫ Мухтавӗпе Паттӑрлӑхӑн Хисеп кӗнекине ҫырса хунӑ.
Петр Осиповӑн пултарулӑхне хак пама, ӑна сума сума асӑну каҫне ҫыравҫӑсем, культурӑпа ӳнер ӗҫченӗсем, Чӑваш наци конгресӗн хастарӗсем, вӗрентекенсемпе шкул ачисем хутшӑннӑ.
Севастопольти 10-мӗш гимназие чӑваш ятне пама йышӑннӑ. Ырӑ хыпара ЧНК пресс-службин ертӳҫи Зоя Яковлева Фейсбукра пӗлтернӗ. Асӑннӑ шкула Совет Союзӗн Геройӗ Мирон Ефимов ятне пама йышӑннӑ.
Зоя Миронова хыпарланӑ тӑрӑх, Мирон Ефимович 1915 ҫулта Элӗк районӗнчи Самушка ялӗнче ҫуралнӑ. Вырӑс Сурӑмӗнчи тата Элӗкри шкулсенче вӗреннӗ, Шупашкарти педагогика институтне пӗтернӗ, учитель пулса ӗҫленӗ.
Комсомол путевкипе Мирон Ефимов Ейскри ҫар авиаци училищинче вӗреннӗскер летчик-истребитель пулса тӑнӑ. Мирон Ефимов икӗ хут Хӗрлӗ ялав орденне тивӗҫнӗ. 1942 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗнче ӑна «Совет Союзӗн Геройӗ» ят панӑ.
1961 ҫултан отставкӑна кайсан Мускав хулинче пурӑннӑ. Пурӑннӑ чухнех Крымра тата Севастопольте Мирон Ефимов подполковник ячӗпе палӑксем лартнӑ.
2019-мӗш ҫулхи раштавӑн 18-мӗшӗнче Чӑваш Республикин ертӳҫисем, Чӑваш наци конгресӗ, Севастопольти чӑваш наципе культура автономийӗ тата Чӑваш Енӗн Крымпа Севастопольти суту-илӳпе экономика тата ЧНК элчи Андрей Яковлев ыйтнипе Севастопольти 10-мӗш гимназие Совет Союзӗн Геройӗ Мирон Ефимов ятне пама йышӑннӑ. Кун ҫинчен гимнази директорӗ С.
Бурят Республикинче Базыр Цырендашиев композиторпа мӑнаҫланаҫҫӗ, вӑл вара хӑй вӑхӑтӗнче Чӑваш Енре ӗҫленӗ. Ҫакӑн пирки асӑннӑ чӑвашсен пӗрлешӗвӗн ертӳҫи Надежда Колесникова Фейсбукра пӗлтернӗ.
Базыр Очирович — Бурят Республикинче паллӑ композитор. Вӑл — сахал мар кӗвӗ-ҫемӗ авторӗ. Унӑн мӑшӑрӗ Инесса Павловна — чӑваш.
Базыр Цырендашиевпа мӑшӑрӗ 1950-1960-мӗш ҫулсенче Ҫӗмӗрле хулинче пурӑннӑ. Ҫав вӑхӑтра Базыр Очирович Ҫӗмӗрлери культура ҫуртӗнче илемлӗх ертӳҫи пулса ӗҫленӗ.
Мӑшӑрне халалласа композитор «Задушевные песни» юрӑ-кӗвӗ пуххи те хатӗрленӗ. Сӑввисен авторӗсем — бурят сӑвӑҫисем. Базыр Очирович Бурят Республикин Хоринск район гимнне те хайланӑ. Вӑл 400 ытла юрӑ, хор валли хайлавсем, инструмент ансамблӗ валли пьесӑсем ҫырнӑ. Хӑйӗн пултарулӑхне пуянлатма тӑванла халӑхсен: монголсен, калмыксен, тутарсен, чӑвашсен — культурине пӗлни пулӑшнине палӑртнӑ вӑл. Кун пирки ҫак йӗркесен авторӗ «Soyol.ru» порталта ҫырнине вуласа пӗлчӗ.
Паян, кӑрлачӑн 11-мӗшӗнче, Василий Димитриев паллӑ чӑваш ӑсчахӗ ҫурални ҫинчен Фейсбукра Л. Пэленич аса илтернӗ.
Истори ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, профессор 1924 ҫулта Ҫӗрпӳ районӗнчи Ҫӗрпӳел ялӗнче ҫуралнӑ. Вӑл 2013 ҫулхи кӑрлачӑн 8-мӗшӗнче пурнӑҫран уйрӑлнӑ.
Василий Димитриева Л. Пэленич «ӗмӗр тӑршшӗпех чӑвашсен пурнӑҫ чӑнлӑхне тупма тӑрӑшса Еврази талккӑшпех палӑрнӑ» тесе хакланӑ.
«Вунӑ ҫултах тӑлӑха юлнӑ ял ачи, шкулта вӗреннӗ чухнех хӑйсем патӗнче завод лартма ӗмӗтленнӗскер, ҫити-ҫитми пурнӑҫа чӑтса ирттерсе, вӑрҫӑ нушине тӳссе, темиҫе хутчен вӑйлах аманса хӑрушӑ вилӗмрен ҫӑлӑнса юлса, ирсӗр тӑшмана ҫапса аркатнӑ хыҫҫӑн, хамӑрӑн авалхи историне ывҫӑн-ывҫӑн пуҫтарса, ӑс-хакӑл ҫӗклемне куллен пуянлатса пырса, юлашки шевли ӳкичченех ҫине тӑрса ӗҫлесе пырса (вӑл пӗр минут та ахаль ларманнине пурте лайӑх пӗлетпӗр – унӑн ҫӗршер томлӑ ал ҫырӑвӗсем ӑслӑх архивӗнче упранаҫҫӗ!), чӑннипех чӑвашсемшӗн пуян историк-эткерҫӗ пулса тӑнӑ. Юлашки ҫулӗсенче «хӑй ҫитӗнтернӗ института» (1980-мӗш ҫулта вӑл мана чӗлхемӗр пайне ӗҫе илнӗччӗ!) тӑтӑшах пырса ҫӳретчӗ. Аса илӗвӗсем, ырӑ канашӗсем, сӑнӗвӗсем – пӗр вӗҫӗмсӗрччӗ.
Ыран, раштав уйӑхӗн 20-мӗшӗнче, ҫӗршывӑн тӗп хулинче чӑваш поэзийӗн ҫутӑ ҫалтӑрӗсенчен пӗрне, Ҫеҫпӗл Мишшине, халалласа литература каҫӗ ирттерме хатӗрленеҫҫӗ. Кун пирки Мускав хулинчи Чӑваш культурин обществи Фейсбукра паян хыпарланӑ.
Ҫеҫпӗл Мишши ҫуралнӑранпа (кӑвар чӗреллӗ поэт 1899 ҫулхи чӳк уйӑхӗн 16-мӗшӗнче Канаш районӗнчи Касаккасси Шӗкӗр (халӗ Ҫеҫпӗл) ялӗнче ҫут тӗнчене килнӗ) 120 ҫул ҫитнине халалланӑ мероприяти Мускаври Ҫӗнӗ Басман урамӗнчи 4-мӗш ҫуртӑн 1-мӗш ҫуртӗнче вырнаҫнӑ Мускаври национальноҫсен ҫуртӗнчи 6-мӗш залра иртӗ. Литература каҫӗ 18 сехетре пуҫланӗ. Ӑна Мускав хулин Правительстви, Мускав хулин наци политикин тата регионсем хушшинчи ҫыхӑнӑвӗн департаменчӗ тата Мускаври национальноҫсен ҫурчӗ пӗрле йӗркелӗҫ. Ҫапла ӑнланма пулать литература каҫӗ пирки йӗркеленӗ анонса тишкерсен.
Ҫеҫпӗл Мишши ҫуралнӑранпа ноябрь уйӑхӗн 16-мӗшӗнче 120 ҫул ҫитрӗ. Ҫав ятпа Пушкӑртстанри Ҫтерлӗри 6-мӗш вулавӑшра чӑвашсен аслӑ поэтне асра тытса литературӑпа музыка каҫӗ иртнӗ. Ҫакӑн пирки «Урал сасси» хаҫатра Лариса Коротаева пӗлтернӗ.
Уявра Пушкӑрт патшалӑх университечӗн Ҫтерлӗри филиалӗн пушкӑрт тата тӗрӗк филологи факультечӗн 1-мӗш курс студенчӗсем кӑвар чӗреллӗ поэтӑмӑра асӑнса унӑн кун-ҫулӗнчи ӗҫӗ-хӗлӗсем ҫинчен каласа кӑтартнӑ, вилӗмсӗр сӑввисене вуланӑ. Аслӑ шкулта вӑй хуракан Л.А. Афанасьевапа Л.В. Коротаева доцентсем Ҫеҫпӗл Мишшин пархатарлӑ ӗҫӗсене, вӑл чӑн-чӑн патриот пулнине асӑнса хӑварнӑ. Геннадий Челпир сӑвӑҫ поэтӑн халӑхшӑн тунӑ манӑҫми ӗҫӗсене, А.П. Червякова поэтшӑн чун юрри пулнине палӑртса хӑварнӑ, хӑй ҫырнӑ сӑвви-юррисемпе паллаштарнӑ.
Уявра ЧНКА представителӗсем, ҫыравҫӑсем пулчэнӑ. «Савни» ансамбль (ертӳҫи – О.А. Иванова) программӑна илемлӗ юрӑсемпе пуянлатнӑ. «Сеспель» кинокартинӑн пӗр сыпӑкне курнӑ. Литературӑпа музыка каҫӗнче пултарулӑх ӑмӑртӑвӗсем иртнӗ.
Чӳк уйӑхӗн 22-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗнче ҫӗнӗ чӑваш поэзине никӗсленӗ Ҫеҫпӗл Мишши ҫуралнӑранпа 120 ҫул ҫитнине халалласа сумлӑ уяв ирттернӗ.
Унта тӳре-шара, культура ӗҫченӗсем, ҫыравҫӑсемпе поэтсем, депутатсем, поэт пултарулӑхне сума сӑвакансем пухӑннӑ. Сцена ҫине тухса чылайӑшӗ поэт-трибунал пирки ӑшӑ сӑмах каланӑ. Театр фойинче Ҫеҫпӗле халалласа хатӗрленӗ курав ӗҫленӗ.
Ҫеҫпӗл Мишшин премине тивӗҫнӗ лауреатсем те астӑвӑм каҫӗнче пулнӑ. Ҫеҫпӗл Мишши фончӗн ертӳҫи Валери Туркай премие Дагестан халӑх поэтне, авар сӑвӑҫне, Дагестанри Писательсен союзӗн ертӳҫине Магомед Ахмедова тата СССР летчик-космонавчӗн А.Г. Николаевӑн мемориал комплексӗн ертӳҫине Александр Тукмакова панӑ.
Шупашкар районӗнчи Пранькка ялӗнче ҫуралнӑ Станислав Малютин экономика наукисен докторне асра тытса вӑл пурӑннӑ ҫурт ҫинче астӑвӑм хӑми уҫнӑ.
Станислав Малютинпа пӗр вӑхӑтра ӳснисем унӑн нушаллӑ пурнӑҫне аван астӑваҫҫӗ. Пӗчӗклех тӑван амӑшӗсӗр тӑрса юлнӑ вӑл. Вӗренес кӑмӑлӗ пысӑк пулнӑ унӑн. 10 ҫухрӑм ытла инҫӗшре вырнаҫнӑ Ҫӗтӗк пушмак тӑхӑнса Ишек шкулне ҫул такӑрлатнӑ вӑл. Пӗрех пуҫса усман. Вӗренсе ҫын пулма ӑнтӑлнӑ.
Станислав Малютин Чӑваш патшалӑх ял хуҫалӑх тата наука-тӗпчев институчӗсенче ӗҫленӗ.
Унӑн асӑну хӑмине вӑл чылай ҫул пурӑннӑ Шупашкарти Афанасьев урамӗнчи 9-мӗш ҫурт ҫине вырнаҫтарнӑ. Экономика докторне хисеплесе ирттернӗ пухӑва АПК ветеранӗсен союзӗн председателӗ Петр Ивантаев йӗркеленӗ.
Ӗнер, чӳк уйӑхӗн 7-мӗшӗнче, чӑваш сӑвӑҫи Мария Волкова ҫуралнӑранпа 85 ҫул ҫитнине тӑван тӑрӑхӗнче, Вӑрмар районӗнче, паллӑ тунӑ. Ҫакӑн пирки Альбина Юрату сӑвӑҫ Фейсбукра пӗлтернӗ.
Мария Волкова 1933 ҫулхи чӳкӗн 7-мӗшӗнче Чӑваш Республикин Вӑрмар районӗнчи Карӑкҫырма ялӗнче юрист ҫемйинче ҫуралнӑ. Пысӑк Енккассинчи вӑтам шкул хыҫҫӑн Шупашкарти педагогика институтӗнче вӗреннӗ. 1960-1964 ҫулсенче Атӑл леш енчи санатори шкулӗнче чӗлхепе литературӑна вӗрентнӗ, ун хыҫҫӑн Кӳкеҫри шкул-интернатра вӑй хунӑ. 1966 ҫултанпа сывлӑхӗ хавшанипе литература ӗҫӗпе кӑна пурӑннӑ, 1976 ҫулхи юпа уйӑхӗн 31-мӗшӗнче вилнӗ.
Уява Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗпе вырӑнти ял тӑрӑхӗ йӗркеленӗ. Унта Раиса Сарпи, Ангелина Павловская, Лидия Сарине, Раиса Воробьева, Альбина Юрату ҫыравҫӑсем хутшӑннӑ.
Паян, чӳк уйӑхӗн 1-мӗшӗнче, Николай Воробьев ӑсчах ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитнӗ. Вӑл Сарту облаҫне (ун чухне кӗпӗрне пулнӑ) кӗрекен Хвалынск хулинче 1894 ҫулта ҫуралнӑ.
Николай Воробьев этнограф, географ, истори наукисен докторӗ, профессор пулнӑ. Хусанти университетӑн географи факультетӗнче вӗреннӗ. Ҫурҫӗр-Хӗвелтухӑҫ археологи тата этнографи институтӗнче, Тутар АССРӗн патшалӑх музейӗнче ӗҫленӗ, Хусанти пединститутӑн географи факультечӗн деканӗ, Хусанти университет профессорӗ пулнӑ, СССР Наукӑсен академийӗн Чӗлхе, литература тата истори институчӗ Хусанти филиалӗнче тӑрӑшнӑ.
Николай Воробьев ертсе пыракан экспедици 1949–1951 ҫулсенче чӑваш халӑхӗн культурипе йӑлине тӗпченӗ. Вӑл ертсе пынипе каярах автор коллективӗ чӑвашсен пурлӑх культурин аталанӑвӗ пирки ӗҫ пичетленӗ.
Чӳк уйӑхӗн 5-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче лару иртӗ. Истори наукисен кандидачӗ Георгий Матвеев ӑсчахӑн пурнӑҫӗпе тата пултарулӑхӗпе паллаштарӗ.
-0.7 °C